AEROBNI TRENING IZDRŽLJIVOSTI I NIVO AEROBNIH SPOSOBNOSTI MLADIH

Transcription

1 PREGLEDNI Č LANAK AEROBNI TRENING IZDRŽLJIVOSTI I NIVO AEROBNIH SPOSOBNOSTI MLADIH Đokić Z, Veljović D, Stojanović V. M, Međedović B Departman za sport, Fakultet za sport i turizam, Novi Sad Sažetak Aerobni trening i adaptacije organizma intenzivno su proučavani kod odrasle populacije, a jedan deo proučavanja primenjen je i na mlađu populaciju. Međutim, efekat treninga aerobnih sposobnosti kod dece i adolescenata dao je prilično kontraverzne rezultate. Efekat aerobnog treninga kod predpubertetskog uzrasta posebno je sporan. Sam dizajn trenažnih modela čini poređenje rezultata između studija veoma problematičnim. Analizirane su procedure koje se najčešće primenjuju kao i najzastupljenije trenažne metode aerobnog treninga i njihov uticaj na aerobni kapacitet (maksimalnu potrošnju kiseonika - VO2 max) kod zdrave dece i adolescenata. U skladu sa već objavljenim člancima o treningu mladih, odbačene su one koje nisu imale kontrolnu grupu, jasan trenažni protokol, koje su imale neadekvatnu statističku analizu, mali uzorak ispitanika, studiju posebnih populacija, ili one bez podataka o maksimalnoj potrošnji kiseonika. Faktori, kao što su uzrast, sastav grupe ispitanika, relacija između treninga i test protokola, prisustvo i moguće promene u maksimalnoj potrošnji kiseonika kao posledica treninga, uzeti su u razmatranje. Od 51 studije, 22 su analizirane. U većini studija postojao je značajan nedostatak, posebno kod devojčica. Rezultati ukazuju na metodologiju kojom se potencijalno može uticati na uvećanje aerobnog kapaciteta. Čak i ako je identifikovana mala razlika, uprkos sumi grešaka, bez pristrasnosti je analiziran efekat treninga. Karakteristike svakog trening protokola analizirane su u cilju utvrđivanja eventualnog uticaja na promenu aerobnog kapaciteta. U principu, aerobni trening dovodi do poboljšanja maksimalne potrošnje kiseonika 5-6% kod dece i adolescenata. Kada se uzmu u obzir samo studije koje su dokazale značajan uticaj treninga, poboljšanje aerobnih sposobnosti iznosilo je 8-10%. Rezultati su pokazali da se samo pri intenzitetu većem od 80% od maksimalne srčane frekvence, može očekivati značajno povećanje maksimalne potrošnje kiseonika. Jasno je da postoji potreba za longitudinalnim i transverzalnim studijama koje će da istraže odnos uzrasta i treninga sa pažljivo odabranim protokolima treninga. Dalja istraživanja će takođe utvrditi i efikasnost između intervalnog i kontinuiranog treninga. Ključne reči Aerobni trening, Deca, Maksimalna potrošnja kiseonika TIMS Acta (2010) 4, Uvod Za aerobni trening koriste se trenažne aktivnosti u kojima preovladavaju oksidacioni energetski procesi koji omogućavaju nadoknađivanje potrošene energije transportom kiseonika na periferiju lokomotornog aparata. Izvori energije u aerobnom treningu su ugljeni hidrati i masti. Krv bogata kiseonikom upumpava se iz srca u mišiće. Mišić koristi kiseonik za obezbeđivanje energije za mišićni rad. Kroz aerobnu aktivnost, organizam efikasnije koristi kiseonik. Aerobne aktivnosti mogu se realizovati kroz trčanje, vožnju bicikla, veslanje, hodanje. U stvari, svaka vežba koja angažuje velike mišićne grupe, ubrzava rad srca, disanje i telesnu temperaturu ima prirodu aerobnog treninga. Aerobni treninig pozitivni efekti Povećanje efikasnosti kardio-vaskularnog i kardiorespiratornog sistema Efikasniji rad srca Smanjenje srčane frekvence u mirovanju Poboljšanje cirkulacije krvi, spiranjem naslaga holesterola sa zidova krvnih sudova Adaptiranje organizma u primarnom korišćenju masti kao izvora energije Poboljšava psihološki status i smanjuje negativne uticaje stresa Smanjuje (reguliše) krvni pritisak Poboljšava bazalni metabolizam Smanjuje prisustvo LDL holesterola u krvi Poboljšava tonus mišića Poboljšava posturalni status Povećava sposobnost prijema kiseonika

2 Aerobni kapacitet Aerobni kapacitet je fiziološka mera koja najviše privlači pažnju stručnjaka u sportu. Aerobni kapacitet definiše se kao količina kiseonika dostavljena mišićima za rad u jedinici vremena (О 2 litara/minuti). Naravno, faktori kao što su rast (veće telo, veći kapacitet pluća) i starosna dob (više mišićne mase) imaju veliki uticaj na aerobni kapacitet. Aerobni kapacitet može biti promenjen kao rezultat fizičkih faktora, bez proporcionalnog poboljšanja u odnosu na kiseonik koji je na raspolaganju mišićima po jedinici mišićne mase. Naučnici uglavnom kvalifikuju aerobni kapacitet u mililitrima kiseonika u minuti po kilogramu telesne težine (ml/kg/min). Aerobni kapacitet VO 2max - sposobnost primanja, transporta i korišćenja kiseonika prihvaćen je parametar koji se koristi za merenje aerobnog kapaciteta. VO 2max pokazuje značajan porast kod uzrasta od godina kod devojčica i od godine kod dečaka. U ovom uzrasnom dobu, aerobni kapacitet se može značajno razvijati (senzitivni period). Program treninga, u ovom uzrastu, može biti značajno uvećan i razviti potencijale kod sportista za dugu karijeru. Sportisti su u stanju da brzo i značajno povećaju svoje aerobne ekapacitete u ovom senzitivnom periodu. U periodu predpuberteta, sportisti pokazuju znatna poboljšanja u aktivnostima koje su dugotrajne i niskog intenziteta, i u stanju su da znatno unaprede njihove aerobne kapacitete i efikasnost. Preporuka: Treneri bi trebalo da optimizuju aerobni trening u toku senzitivnog perioda razvoja aerobnog kapaciteta. S toga, predlog trenerima je da se u periodu predpuberteta (9-12/14) usmere na treninge sa većim obimom (dužim distancama, dužim vremenom treninga ) radi usavršavanja, kako tehničke obučenosti, tako i aerobnog kapaciteta u isto vreme. Aerobna sposobnost ili aerobni kapacitet, kakva je razlika? Povećanje aerobnog kapaciteta može lako da predstavlja prednost u npr. plivanju zbog povećanog potencijala u snabdevanju energijom. Međutim, statističke analize karakteristika vrhunskih plivača pokazuju samo umerenu povezanost najvišeg nivoa VO 2 max-a i najuspešnijih rezultata u plivanju u disciplinama koje su povezane sa izdržljivošću. Odnos varira zato što su mnogi fiziološki faktori međusobno povezani: (1) sva tri načina snabdevanja energijom moraju raditi sinhronizovano, (2) postoje genetski i adaptivni uticaji povezani sa strukturom mišićnih vlakana, (3) životne navike, psihološki faktori, i dr. su različiti od jednog do drugog plivača. Međutim, postoji jaka povezanost između ekonomičnosti plivanja i brzine plivanja i uspešnosti u disciplinama koje su u vezi sa izdržljivošću (npr. trke od 400m do 1500m). Zbog toga su naučnici u sportu, poslednjih godina, skoncentrisani na rešavanje problema identifikacije kritične tačke koja je u relaciji između snabdevanja energijom i brzinom plivanja. Kako se taj odnos menja u toku trenažnog programa, i kako da se objasni sposobnost adaptacije. Plivač i njegov anaerobni prag povezani su sa brzinom plivanja, potrošnjom kiseonika, koncentracijom laktata u krvi i pulsom. Ako je ova tačka dostignuta na visokom procentualnom nivou od maksimalnog aerobnog kapaciteta, onda plivač ima bolju aerobnu sposobnost. Na ovaj način, aerobna sposobnost postaje bolja praktična mera, ali i aerobni kapacitet i aerobna sposobnost zajedno, utiču na potencijal izdržljivosti. Trening izdržljivosti i nivo aerobnih sposobnosti mladih Ovaj pregledni članak će se baviti analizama dobijenim u studiji Baquet-a i saradnika iz Nivo kardiorespiratorne izdržljivosti ne samo da je parametar koji određuje uspeh u brojnim sportovima, već je ujedno bitan pokazatelj zdravstvenog statusa pojedinca. Kada govorimo o aerobnom treningu kod sportista, on je usmeren na povećanje maksimalne potrošnje kiseonika ili drugih pokazatelja, kao što su laktatno/ventilatorni prag, efikasnost vežbanja i dr. Sa druge strane, kod dece je pokazano da su parametri kao što su holesterol ili procenat masnog tkiva povezani sa vrednostima maksimalne potrošnje kiseonika. Naime, uočeni su pozitivni, kako kratkoročni, tako i dugoročni efekti aerobnog treninga na organizam mladih. Kada se govori o kratkoročnim efektima, najčešće se misli na podizanje funkcionalnih parametara ili dostizanje nivoa kondicije koji obezbeđuje optimalni zdravstveni status. Pored njih, uočeni su i dugoročni pozitivni efekti aerobnog treninga. Tako, pojedini autori navode da deca koja imaju veći nivo fizičke aktivnosti ili su bila izložena sistematskom treningu u toku detinjstva, ostaju fizički aktivna i u pubertetu, a ujedno poseduju i veći nivo aerobnih sposobnosti. Maksimalna potrošnja kiseonika je najčešće korišćen parametar za procenu funkcija respiratornog sistema. Kod većine dece, odsustvo platoa potrošnje kiseonika prilikom maksimalnih naprezanja, pokreće pitanje da li su ostvarene vrednosti uistinu maksimalne. Rezultati pojedinih studija pokazuju da je prihvatljivije okarakterisati najveće vrednosti potrošnje kisonika ostvarenih na testiranju, kao radne vrednosti potrošnje kisonika nego kao maksimalnu potrošnju koja ukazuje da je plato potrošnje kiseonika dostignut. Međutim, prisutne su brojne kontraverze kada su u pitanju efekti treninga na vrednosti vršne potršnje kisonika kod dece. Tako, nekoliko longitudinalnih istraživanja pokazalo je da trening nema nikakve efekte na povećanje potrošnje kiseonika pre puberteta. Ovaj podatak ukazuje na starosnu granicu ispod koje deca nisu u stanju da povećaju vrednosti potrošnje kisonika. Rezultati nekoliko drugih istraživanja ukazuju na pozitivne efekte 44

3 treninga kod pretpubertetlija. Razlike između rezultata ovih istraživanja moguće je objasniti različitim protokolima koji su bili upotrebljeni i različitim trenažnim metodama. U daljem tekstu biće sagledani efekti različitih programa i metoda treninga na aerobne sposobnosti kod dece i adolescenata. Metodološka razmatranja Od 51 studije, 22 su na kraju uzete za detaljnu analizu. Preostale su elimisane zbog nepostojanja kontrolne grupe, nejasnih objašnjenja vrsta treninga, neprikladne statistike i malog uzorka... Međutim, i ostali faktori kao što su zrelost ili biološka starost, polne razlike, struktura grupe, kontrola intenziteta i trajanja treninga, moraju biti uzeti u obzir. Zato je u prvom delu ovog rada pažnja upravo usmerena na ove faktore i njihove eventualne uticaje na promenu u vrednostima potrošnje kiseonika usled treninga. Zrelost (biološka starost) U poslednjih 12 godina, zrelost dece bila je procenjena u većini studija prema preporukama brojnih preglednih članaka. Međutim, od 22 rada koja su izabrana za detaljniju analizu, biološka starost je utvrđena u 11 studija. U preostalim istraživanjima samo je navedena hronološka starost. U takvim okolnostima, veza između odgovora na trenažne efekte i biološke starosti ispitanika ne može biti utvrđena. Tako je jedna studija upoređivala trenažne odgovore dece i adolescenata na isti program treninga. U studiji preseka sa blizancima, autori su istraživali uticaj razvojne faze na treniranost ispitanika. Njihovi rezultati pokazali su da u toku perioda adolescencije nije bilo povećanja vrednosti potrošnje kisonika u odnosu na telesnu masu, dok je značajniji napredak uočen u periodu pre i posle puberteta. Međutim, treba napomenuti da su ovakvi rezultati zabeleženi samo u ovoj studiji, i da su zaključci iste često bili predmet brojnih rasprava. Upravo ove činjenice ukazuju na važnost sprovođenja longitudinalnih studija koje će utvrditi da li je i u kom periodu u toku sazrevanja moguće uticati na povećanje aerobnog kapaciteta. Tri perioda, definisani kao pretpubertet, pubertet i postpubertet su uzeti u obzir kada biološka starost nije procenjena. U ovom radu, ova klasifikacija je korišćena kako bi se uporedili efekti treninga u odnosu na zrelost ispitanika. Prema Pate-u i Ward-u devojčice ispod 11 godina klasifikovane su kao pretpubertetlije. U istraživanju Mahon-a i Vaccaro-a dečaci starosti između 10 i 14 godina klasifikovani su kao adolescenti. Prema ovoj klasifikaciji, broj studija za svaku sub-grupu prikazani su u Tabeli 1. Tabela 1 Broj studija, prema polu i uzrastu Pretpubertet Oko puberteta god. br.studija god. br.studija Dečaci < Devojčice < Zajedno 5 1 Kada su devojčice i dečaci bili zajedno posmatrani, prosečne vrednosti potrošnje kiseonika pokazale su poboljšanje za 5.2% za pretpubertetlije i 5.3% za adolescente. Prema preporukama Rowland-a kada se u obzir uzmu samo one studije u kojima su uočene značajnije razlike, prosečan napredak bio je 10.1% za pretpubertetlije i 8.8% za adolescente. Prikazano unapređenje aerobnih sposobnosti potvrđuje rezultate dosadašnjih preglednih studija koje su pokazale prosečno napredovanje od 5% ili 10%, dok je 14% uočeno kod studija koje su pokazale značajnije povećanje vrednosti maksimalne potrošnje kiseonika. Kod pretpubertetskih dečaka, povećanje vrednosti potrošnje kiseonika od 6.1% bilo je neznatno manje nego kod adolescenata istog pola (7.6%). Ipak, ove podatke treba uzeti sa velikim oprezom, jer nisu bili primenjeni isti programi treninga, a ujedno je samo jedna studija bila sprovedena na uzorku adolescenata. Takođe, jedno istraživanje izvršeno je na uzorku devojčica koje su bile klasifikovane, prema ranijoj podeli, u grupu adolescenata. U ovoj studiji nije uočeno povećanje aerobnih sposobnosti. Bilo kakav moguć uticaj biološke starosti na vrednosti maksimalne potrošnje kiseonika ostaje nerazjašnjen, zbog malog broja studija koje su ovo ispitivale. Uticaj pola Šest studija upoređivalo je dečake i devojčice. U ovim istraživanjima, ispitivan je pretpubertetski uzrast, slična poboljšanja aerobnih sposobnosti su zabeležena i kod dečaka i kod devojčica. Napredak se kretao između 0.7 i 19.4% kod devojčica i 1.6 i 20.5% kod dečaka. Nijedna studija nije sprovedena sa ciljem da utvrdi razlike među adolescentima različitog pola. Prema ovim limitirajućim saznanjima, izgleda da dečaci i devojčice slično reaguju i napreduju kada su izloženi sistematskom aerobnom treningu, dok se nikakav zaključak ne može izvesti za pubertetski uzrast. 45

4 Struktura grupe Grupe su uglavnom bile formirane na osnovu razreda koji su ispitanici pohađali. Ukoliko su grupu činili đaci celog razreda, može se pretpostaviti da su oni bili nasumično uključeni u istraživanje. S druge strane, kada su grupe činili đaci koji su se sami prijavili, pretpostavlja se da grupe nisu nasumično formirane. Prema ovoj klasifikaciji, srednje vrednosti unapređenja aerobnih sposobnosti prikazani su u tabeli 2. Tabela 2 Promene u potrošnji kiseonika (VO 2 ) u odnosu na uzrast i postignuće Predpubertet VO2 (razlika) Oko puberteta VO2 (razlika) Slučajan uzorak 5.0 (-1.6 do +20.5) Nameran uzorak 5.3 (-7.6 do +19.4) 5.3(-1.5 do +9.9) U obe grupe, sličan napredak je uočen. Ovi podaci ne podržavaju pretpostavku Rowland-a u prethodnom preglednom članku. Treba napomenuti da nijedna studija nije sprovedena na adolescentima sa nasumično formiranim grupama. U nekim studijama, uočena je razlika u broju ispitanika između grupa. U tim istraživanjima, verodostojnost podataka treba biti uzeta uz oprez zbog uticaja veličine uzorka na interpretaciju istih. Početni nivo aerobnih sposobnosti i nivo fizičke aktivnosti Mladi imaju veće inicijalne vrednosti maksimalne potrošnje kisonika i više su fizički aktivni u poređenju sa odraslima. Ove visoke inicijalne vrednosti aerobnih sposobnosti objašnjavaju male ili nikakve promene u maksimalnoj potrošnji kiseonika kod dece nakon treninga u poređenju sa odraslima. Pubertetski dečaci imaju niže inicijalne vrednosti VO 2 max (39.0 ml/kg/min) u odnosu na adolescente istog pola (44.7 ml/kg/min). S druge strane, samo su u jednom istraživanju kod devojčica utvrđene su inicijalne vrednosti VO 2 max iznad 50 ml/kg/min. Kod različitih grupa uočene su značajna poboljšanja aerobnih sposobnosti ispitanika. Tako, kod pretbubertetlija, koji su imali visok nivo aerobne sposobnosti na početku, uočeni napredak (2.7%) bio je niži u odnosu na one koje su imali niže vrednosti maksimalne potrošnje kiseonika na početku eksperimentalnog tretmana (5.9%). Ovi rezultati potvrđuju ranije analize. Mandigout i sar. su utvrdili značajni inverzni odnos između razlika u maksimalnim i početnim vrednostima aerobnih sposobnosti. Izgleda da su inicijalne vrednosti aerobne sposobnosti povezane sa povećanjem maksimalne potrošnje kiseonika uzrokovane treningom. Nivo fizičke aktivnosti u toku detinjstva i puberteta može biti od značaja i ako visok nivo habitualne aktivnosti ne mora da bude u vezi sa visokim vrednostima aerobnih sposobnosti. Rowland i Boyajin su kod adolescenata utvrdili nisku, ali značajanu vezu između nivoa fizičke aktivnosti i povećanja maksimalne potrošnje kiseonika usled treninga. Kada su u pitanju deca, nedostaju podaci o nivou njihove fizičke aktivnosti. On je procenjen u četiri studije, preko upitnika. Tolfrey i sar. su pokazali, da nakon treninga, deca imaju povećan nivo fizičke aktivnosti. Kako bi se utvrdila moguća interakcija između efekata treninga i obrazaca fizičke aktivnosti u toku trenažnog procesa, određivanje fizičke aktivnosti pre, u toku i nakon treninga je neophodno. Podudarnost između treninga i testovnih procedura Rezultati istraživanja na uzorku odraslih pokazali su da, kada se u treningu i procedurama u testovima koristi ista struktura kretanja, vrednosti maksimalne potrošnje kiseonika bile su značajno veće nego kada su se modeli vežbanja i testiranja razlikovali. U dvema studijama deca su bila testirana na bicikl ergometru, a na treningu su trčala, dok su kod tri istraživanja deca trenirala na bicikl ergometru, a testirana na tredmilu. Kod ovih studija, samo kod Gilliam-a i Freedson-a, kao i kod Williams-a i sar. nije pokazan statistički značajan napredak. U većini istraživanja maksimalna potrošnja kiseonika merena je laboratorijski na tredmilu ili bicikl ergometru, sem u jednoj studiji u kojoj je posebna pažnja posvećena identičnosti testovnih procedura i treninga. Ispitanici su trenirali istrčavajući kratke deonice, u trajanju od 20 sekundi, dok je potrošnja kiseonika merena direktno upotrebom portabilnog gasnog analizatora (K4b 2,Cosmed 1, Rim, Italija) u toku shutle-run testa. Razlike u rezultatima pokazuju da je povećanje vrednosti maksimalne potrošnje kiseonika bilo veće kada je test procedura bila identična sa protokolom treninga. Praćenje inteziteta i trajanja treninga Prilikom programiranja i sprovođenja treninga, od velikog je značaja permanentno praćenje inteziteta vežbanja. To može da se postigne kada se trening sprovodi na tredmilu ili bicikl ergometru. Kada se trening sprovodi van laboratorije, istraživači često intezitet treninga izražavaju preko apsolutnih vrednosti srčane frekvence ili procenta od maksimalne srčane frekvence (HR max ). Ukoliko su izražene preko apsolutnih vrednosti 46

5 (otkucaja u minuti), pretpostavlja se da odabrane vrednosti HR (srčana frekvenca) predstavljaju isti intezitet za sve pojedince. Međutim, decu karakterišu velike individualne razlike u maksimalnoj srčanoj frekvenciji, i zbog toga iste apsolutne vrednosti mogu biti povezane sa velikim razlikama u procentualnim vrednostima HR max. U većini studija, koje su sprovedene na terenu, srčana frekvenca nije sistematski praćena. Neke mane prilikom praćenja inteziteta vežbanja su takođe uočene, kao što je izmeren HR max u toku vežbanja na bicikl ergometru i prilikom trčanja. Naime, poznato je da su izmerene maksimalne vrednosti srčane frekvence na bicikl ergometru niže nego na tredmilu. Trajanje treninga je drugi ključni faktor u programiranju i doziranju opterećenja u treningu. U nekim studijama intezitet treninga je konstantno praćen, ali se vreme trajanje treninga razlikovalo jer su ispitanici različitih aerobnih sposobnosti bili savetovani da trče u svom ritmu zadatu distancu. Tako na primer, u istraživanju Savage-a i sar. deca su trebala da pređu istu distancu (od 2.4 do 4.8km) ili hodanjem ili trčanjem. Veoma je značajno da svi pojedinci vežbaju istog inteziteta i istog trajanja. Kako bi izbegli probleme ovog tipa, nekoliko autora je predložilo vremensko određenje programa vežbanja brzinom izraženom u procentima preko maksimalne aerobne brzine (MAB). Ova brzina, definisana kao najmanja brzina koja omogućuje potrošnji kiseonika da se povećava u toku testa opterećenja, može biti izračunata preko fizioloških parametara (maksimalne potrošnje kiseonika i utrošene energije trčanjem). U terenskim uslovima MAB se može odrediti preko testa Université de Montréal Track Test. Test se sprovodi na stazi oboleženoj čunjevima sa razmakom između njih od 25 metara. Audio snimak sa CD diktira tempo ispitanicima koji moraju da stignu do narednog čunja pre kratkog zvučnog signala. Dugotrajniji zvučni signal obaveštava o prelasku na naredni nivo. Na prvom nivou, brzina je podešena na 8 km/h i povećava se za 1 km/h na svaka dva minuta. Test se završava kada ispitanik nije u mogućnosti da prati zadati ritam. Brzina na poslednje pređenom nivou se uzima kao vrednost MAB-a. Pretpostavlja se da su procentualne vrednosti MAB-a ekvivalentne sa procentualnim vrednostima maksimalne potrošnje kiseonika. Kada su se treninzi sprovodili pri relativnoj brzini (%MAB), bilo je za očekivati da su svi ispitanici vršili identičan rad (prema intezitetu i trajanju) nezavisno od njihovog nivoa aerobnih sposobnosti. Šta više, u poređenju sa srčanom frekvencom, MAB pruža tačnije merenje brzine pri intezitetu blizu ili iznad maksimalne potrošnje kiseonika. Pregled literature pokazuje da razlike u maksimalnoj potrošnji kiseonika između vrednosti pre i posle treninga nisu često razmatrane. Velike među-individualne razlike vrednosti radne potrošnje kiseonika uočene su na početku i kraju eksperimentalnog tretmana, od -3% do +21% i od -10 do + 30%. Ove razlike mogu delom biti objašnjene neadekvatnim programom treninga koji nije bio doziran prema individualnim mogućnostima. Iz tih razloga, javlja se potreba, naročito u terenskim uslovima, za preciznim određenjem i praćenjem inteziteta i trajanja vežbi za svakog pojedinca. Odustajanje i učešće ispitanika Samo 11 studija su uzele u obzir procenat odustajanja i učestvovanja u test procedurama. Odustajanja su se kretala između 0 i 20%. Rowland i Boyajian, kao i Savage i sar. su u svojim istraživanjima zabeležili između 90 i 96% učešća od ukupnog broja ispitanika. Važno je napomenuti da odustajanje slabo motivisanih ispitanika tokom test procedura i učestvovanje samo visoko motivisanih ispitanika ne daje pravu sliku uticaja treninga na povećanje aerobnih sposobosti. Sažetak Nezavisno od pola ili uzrasta, vrednosti maksimalne potrošnje kiseonika poboljšale su se za 5-6%. Kada se u obzir uzmu samo ona istraživanja u kojima je uočeno značajnije unapređenje, onda se te vrednosti kreću između 8-10%. Mali broj studija rađen je na uzorku adolscenata, a naročito kod devojčica tog uzrasta. Trenutni podaci ukazuju da metodološki parametri razmatrani do sada u radu mogu imati uticaj na povećanje vrednosti maksimalne potrošnje kiseonika. Ukoliko je uočena i najmanja greška, pretpostavlja se da će suma grešaka rezultirati značajnijim uticajem na utvrđivanje efekata treninga. Ovo je naročito značajno, kada se očekuje napredak aerobnih sposobnosti primenom trenažnih stimulusa, u poređenju sa dnevnim biološkim oscilacijama od oko 5.6% pri utvrđivanju maksimalne potrošnje kiseonika. STRUKTURA TRENINGA Veličina povećanja maksimalne potrošnje kiseonika primenom treninga izdržljivosti zavisi od samog programa treninga koji se koristi. Struktura treninga određena je: intezitetom i trajanjem vežbanja, oporavkom, dužinom programa treninga, učestalosti treninga ili inicijalnih vrednosti funkcionalnih parametara. Postavlja se pitanje: Da li postoji idealni program aerobnog treninga za mlade? Ispitanici u analiziranim studijama su učestvovali u raznim aktivnostima, kao što su vožnja bicikla, trčanje, izokinetičke vežbe ili čas fizičkog vaspitanja. Učestalost i trajanje Prosečna učestalost treninga bila je 3-4 puta nedeljno (80% istraživanja) uz opseg od 1-6 (tabela 3). 47

6 Tabela 3 Razlika u maksimalnoj potrošnji kiseonika u odnosu na broj treninga i uzrast Treninzi (nedeljno) Predpubertet Oko puberteta <3 0.8 (-7.6 do +8.2) (-1.6 do +20.5) 5.3 (-1.5 do +9.9) >4 5.3 (-4.4 do +19.4) Poznato je od ranije da su dovoljna samo dva treninga nedeljno za povećanje maksimalne potrošnje kiseonika. Kod dece i adolescenata, aerobne sposobnosti poboljšane su povećanjem broja treninga nedeljno. U odnosu na broj sprovedenih treninga u toku nedelje, razlike u maksimalnoj potrošnji kiseonika bile su nezavisne od starosti ispitanika. Trajanje treninga kretalo se između 5 i 90 minuta (tabela 4). Tabela 4 Razlika u maks. potrošnji kiseonika u odnosu na trajanje treninga i uzrast Treninzi (min) Predpubertet Oko puberteta < (-7.6 do +19.4) 5.3 (-1.5 do +9.9) > (+4.4 do +20.5) U osamnaest studija trenizi su trajali tačno 30 minuta ili nešto manje vremena. Tri do četiri treninga u trajanju od 30 minuta do sat vremena predstavlja najbolju opciju za unapređenje aerobnih sposobnosti. U poređenju sa trajanjem treninga, razlike u maksimalnoj potrošnji kiseonika bile su nezavisne od starosti ispitanika. Uočeno je da su i učestalost i trajanje treninga ključni faktori u programiranju treninga dece. Trajanje eksperimentalnog tretmana Trajanje eksperimentalnih tretmana obuhvatalo je periode između 4 nedelje i 18 meseci (tabela 5). Šesnaest studija trajalo je od 1-3 meseca. Kako je pokazano u tabeli 10, nije bilo jasnog uticaja dužine trajanja eksperimentalnog tretmana na poboljšanje vrednosti maksimalne potrošnje kiseonika. Na primer, 19% povećanja aerobnih sposobnosti uočeno je u studiji koja je trajala 18 meseci, dok je slično povećanje, od 18% uočeno nakon četvoronedeljnog programa. Prema prikupljenim podacima, jasno je da dužina eksperimentalnog programa ne igra bitnu ulogu u povećanju vrednosti VO 2 max. Tabela 5 Razlika u maks. potrošnji kiseonika u odnosu na trajanje programa i uzrast Program treninga (meseci) Predpubertet Oko puberteta <6 5.7 (-1.6 do +20.5) 5.3 (-1.5 do +9.9) >6 2.8 (-7.6 do +19.4) Intezitet Programi treninga usmereni na razvoj funkcionalnih sposobnosti kod dece i adolescenata se uglavnom baziraju na kontinuirane vežbe, inteziteta nižeg od predviđenih vrednosti VO 2 max. Ovi programi su bili realizovani u formi časa fizičkog vaspitanja ili kružnog treninga, uz to da su uglavnom bili kontinuiranog karaktera. Šest studija je programirano sa vežbama promenljivog karaktera, inteziteta većeg od onog na kome je ostvarena maksimalna potrošnja kiseonika. U dve studije, program treninga se sastojao i od kontinuiranih i intervalnih vežbi. U većini studija, intezitet vežbanja bio je prikazan procentualno u odnosu na HR max. U tabeli 6 prikazano je da pri relativno sličnom intezitetu vežbanja adolescenti više napreduju kada je u pitanju podizanje funkcionalnih sposobnosti nego deca. Za decu, u poređenje sa kontinuiranim ili intervalnim vežbama, vežbe do otkaza 48

7 dovode do većeg napretka vrednosti maksimalne potrošnje kiseonika. Tabela 6 Razlika u maks. potrošnji kiseonika u odnosu na intenzitet vežbi i uzrast Intenzitet vežbi Predpubertet Oko puberteta <80% HRmax 4.5 (-1.2 do +19.4) 4.2 (-1.5 do +9.9) % HRmax 4.7 (-7.6 do +20.5) 7.6 do otkaza ili sprint 7.8 (-1.6 dp +17.2) Kontinuirani trening Od šesnaest istraživanja u kojima se koristio kontinuirani trening, devet njih je dobilo rezultate koji su ukazivali na značajno povećanje vrednosti maksimalne potrošnje kiseonika. Kada je intezitet bio ispod ili na nivou od 80% od maksimalne HR max vrednosti potrošnje kiseonika bile su poboljšane samo kod njih tri. U dve studije Yoshizawa i sar., na uzorku ispitanika starosti od 4 do 6 godina, intezitet u toku treninga bio je utvrđen preko maksimalne brzine u toku testa na tredmilu i prosečne brzine u toku treninga. Koristeći identičan protokol, autori su došli do zaključka da je došlo do povećanja od 5.9%, odnosno 19.4% vrednosti VO 2max. U drugoj studiji, do značajnijeg povećanja funkcionalnih sposobnosti (8.2%) došlo je i u kontrolnoj grupi. Ovakvi rezultati kod dece su ponekad iznenađujući i može se dovesti u pitanje validnost tih rezultata. U istraživanju Rowland-a i sar. početne vrednosti maksimalne potrošnje kiseonika adolescenata bile su izuzetno niske (30.3 ml/kg/min), što može da objasni činjenicu zašto je trening niskog inteziteta (<80% HR max ) uzrokovao povećanje funkcionalnih parametara. U dve studije, ispitanici su bili izloženi istom programu treninga, ali različitog inteziteta. Kada su u pitanju rezultati upravo pomenutih studija, jedino su deca koja su bila uključena u visoko-intezivnu grupu ostvarila značajnije povećanje vrednosti VO 2 max. Massicote i Macnab su u svojoj studiji poredili decu koja su trenirala 12 minuta, tri puta nedeljno u toku šest nedelja pri intezitetu od 66-72%, 75-80% i 88-93% od HR max. Samo grupa koja je trenirala pri opterećenju od 88 do 93% MSF ( otk./min) značajno je povećala aerobne sposobnosti. Savage i sar. utvrdili su da deca koja su trenirala intezitetom od 85% HR max ostvarila značajan napredak aerobnih sposobnosti, dok ona koja su trenirala pri intezitetu od 70% nisu imala statistički značajnih promena. U većini studija, pri intezitetu koji se kretao između 80 i 100% HR max, uočen je značajniji napredak u maksimalnoj potrošnji kiseonika, dok napredak nije pokazan u trima studijama. U istraživanju Yoshida-e i sar. autori su ukazali na trajanje programa koje je iznosilo 14 nedelja (uključujući i raspust đaka od 1-3 meseca). Upravo ovo dugo neizlaganje trenažnim stimulima može da bude razlog zašto značajnije promene vrednosti maksimalne potrošnje kiseonika nisu uočene. Williams i sar. su došli do zaključka da je uočen beznačajan porast vrednosti maksimalne potrošnje kiseonika ispitanika koji su učestvovali u njihovoj studiji, sa intezitetom vežbanja od 80% od HR max. Upotrebom istog programa treninga McManus i sar. utvrdili su da su devojčice sa niskim početnim aerobnim sposobnostima (45 ml/kg/min) ostvarile značajnije napredovanje u povećanju vrednosti maksimalne potrošnje kiseonika (7.2%). U svim studijama razmatranim do sada, uočeno je da je neophodno da deca i adolescenti vežbaju pri intezitetu većem od 80% (u odnosu na HR max ) kako bi značajnije unapredili aerobne sposobnosti. Najveći problem kod programa u kojima dominira kontinuirani rad jeste motivisanost dece. Treba ih ohrabriti ili kontrolisati sistematski kako bi istrajali u zadatom obliku vežbanja. Međutim, zna se da je ovo teško ostvariti i upravo je to najčešći uzrok zašto nije uočen značajniji napredak aerobnih sposobnosti kod školske dece. Stratton je u svom istraživanju ukazao da u većini časova fizičkog vaspitanja pojedinci ne uspevaju da dostignu propisani intezitet vežbanja od strane Američkog Koledža za Sportsku Medicinu. Ova konstatacija potvrđuje neophodnost povećanja inteziteta vežbanja u aktivnostima koje đaci izvode na času fizičkog. Intervalni trening (promenljivi metod rada) Istraživanja u kojima je vršen promenljiv rad sprovedena su kod pretpubertetske dece. U tri studije uočeno je značajno povećanje maksimalne potrošnje kiseonika, dok značajnijih promena nije bilo u ostalim. Srewat i Gutin nisu uspeli da uoče značajnije promene u maksimalnoj potrošnji kiseonika kod svojih ispitanika koji su trenirali prema sledećem programu; 5 minuta zagrevanja trčanjem umerenog tempa, koje su potom pratile 3 serije trčanja u trajanju od 3 minuta, pri intezitetu od 90% HR max ili maksimalnog naprezanja sa minutom odmora između serija. Intezitet treninga je varirao na svakom treningu i verovatno nije bio dovoljan stimulus (intezitet i/ili vreme trajanje vežbi) kako bi se značajnije unapredile aerobne sposobnosti. Bar-Or i Zwiren takođe su došli do istih rezultata kod školske dece koja su trčala distancu od 145 metara maksimalnom brzinom u šest serija. Prilikom praćenja obrasca fizičke aktivnosti kod dece, Bailey i sar. su uočili da je samo 5% njihove visoko- 49

8 intezivne aktivnosti (one koja se sprovodi iznad anaerobnog praga) trajalo duže od 15 sekundi. Skora istraživanja su upravo primenila ove podatke kako bi programirali trening kod dece. Baquet i sar. pokazali su da program treninga konstruisan tako da se sastoji od vežbi intenziteta oko 85% HR max trajanja između 10 i 20 sekundi i identičnog trajanja odmora između njih, dovoljan stimulus za ispitanike da ostvare maksimalne vrednosti potrošnje kiseonika. Kod intervalnog trčanja, ponavljanje kratkotrajnih vežbi visokog inteziteta, sa kratkim odmorom između njih može čak i da dovede do povećanja maksimalne potrošnje kiseonika. Nakon sedam nedelja ovakvog treninga Baquet i sar. utvrdili su značajno unapređenje aerobnih sposobnosti (8.2%). Pri maksimalnom radu, trajanja od 10 do 30 sekundi Williams i sar. nisu uočili napredak kod dečaka koji su učestvovali u njihovom istraživanju, dok su McManus i sar. utvrdili značajno napredovanje vrednosti maksimalne potrošnje kiseonika primenom identičnog programa treninga kod devojčica. Bolje inicijalne vrednosti maksimalne potrošnje kiseonika kod dečaka u odnosu na devojčice (55 vs 48 ml/kg/min) mogu delom objasniti pomalo neočekivane rezultate navedenih studija. Konačno, prilikom kratkotrajnih ponavljanja izokinetičkih vežbi u trajanju od 20 sekundi pri maksimalnom naprezanju bilo malog otpora/velike brzine ili velikog otpora/male brzine, Docherty i sar. utvrdili su značajnije poboljšanje maksimalne potrošnje kiseonika (18.4% i 17.2%). Ovi rezultati govore u prilog tome da intervalni trening može dovesti do značajnijeg povećanja aerobnih sposobnosti. Ipak, uticaj programa vežbanja zavisi od brojnih faktora (inteziteta i trajanja vežbi, inteziteta i trajanja oporavka, broja vežbi i serija...) koji moraju biti tačno definisani. Kombinovani trening Dva istraživanja merila su efekte kombinovanog treninga inteziteta iznad 80% MSF. Rezultati Mandigout-a i sar. ukazuju na statistički značajno signifikantno povećanje aerobnih sposobnosti kako kod dečaka, tako i kod devojčica (8.5% i 4.2%). U ovoj studiji isptanici su imali jedno kontinuirano trčanje trajanja od 15 do 20 minuta, m pri intezitetu od 90% HR max, jedan trening u trajanju od 60 do 90 minuta aerobne aktivnosti (fudbal, plivanje, košarka) i jedan trening intervalnih vežbi (10X10m, 6X200m i 4X600m pri intezitetu od 80% HR max ). Kod adolescenata, Mahon i Vaccaro došli su do podataka koji pokazuju povećanje aerobne sposobnosti za 7.6% uzrokovano programom treninga koji se sastojao od 2 kontinuirana treninga u trajanju od 20 do 30 minuta pri intezitetu od 70 do 80% HR max i dva intervalna treninga (100, 200 i 800m pri intezitetu većim od 90% od maksimalne potrošnje kiseonika). Ipak, kada je u pitanju kombinovani trening, ne možemo sa sigurnošću tvrditi koji model vežbanja je više doprineo unapređenju aerobnih sposobnosti. Sažetak Značajniji napredak aerobnih sposobnosti organizma uočen je, bez obzira na učestalost (1-6 puta nedeljno) i trajanja treninga (30-60min) i dužine eksperimentalnog tretmana (minimalno 4 nedelje). Suprotno ovoj tvrdnji, intezitet vežbanja je izgleda ključni faktor u programiranju treninga za razvoj aerobnih sposobnosti kod mladih. Rezultati istraživanja koji su razmatrani u ovom radu ukazuju da je neophodan intezitet vežbanja koji je iznad 80% HR max kako bi došlo do značajnijeg povećanja vrednosti maksimalne potrošnje kiseonika, a samim tim i unapređenja aerobnih sposobnosti dece i mladih. Zaključak Ovaj pregledni čanak bavio se faktorima koji utiču na unapređenje aerobnih sposobnosti u toku rasta i razvoja i predstavlja dopunu rada na sličnu temu Pate-a i Warda, Prema istraživanjima sprovedenim do sada, efekti treninga kod dece više su puta mereni nego kod adolescenata (19 vs 3). Aerobni trening dovodi do povećanja od 5 do 6% maksimalne potrošnje kiseonika. Povećanje pomenute sposobnosti je veće, od 8 do 10%, kada se u obzir uzmu samo one studije u kojima je uočen napredak na nivou statističke značajnosti. Ipak, napredak aerobnih sposobnosti kod mladih ostaje manji u odnosu na napredak koji je uočen kod odraslih, u slučajevima identično primenjenih testovnih procedura, odnosno načina treninga. Iznenađuje činjenica da ima malo studija čiji je predmet istraživanja bilo ispitivanje efekata treninga na aerobne sposobnosti kod adolescenata. Aerobne aktivnosti često sadrže dugotrajno trčanje, plivanje ili vožnju bicikla pri umerenim opterećenjima, između 80 i 85% HR max, dok su efekti treninga mereni preko maksimalne potrošnje kiseonika. Nakon analize efekata treninga na aerobne sposobnosti, dolazimo do zaključka da je neophodan trening većeg inteziteta kako bi se ostvarilo značajnije poboljšanje. Na kraju, neophodna su i longitudinalna istraživanja koja će procenjivati vezu između treninga i sazrevanja uz posebnu dizajnirane programe vežbanja. LITERATURA Adeniran SA, Toriola AL. Effects of continuous and interval running programmes on aerobic and anaerobic capacities in schoolgirls aged 13 to 17 years. J Sports Med Phys Fitness 1988; 28: Zakas A, Mandroukas K, Karamouzis M, et al. Physical training, growth hormone and testosterone levels and blood pressure in prepubertal, pubertal and adolescent boys. Scand J Med Sci Sports 1994; 4: American College of Sports Medicine. ACSM s guidelines for exercise testing and prescription. Baltimore (MD): Williams and Wilkins, 1995 Andersen LB, Haraldsdottir J. Changes in CHD risk factors with age: a comparison of Danish adolescents and adults. Med Sci Sports Exerc 1994; 26: Armstrong N, Kirby BJ, McManus AM. Aerobic fitness of prepubescent children. Ann Hum Biol 1995; 22:

9 Armstrong N, Welsman J. Assessment and interpretation of aerobic fitness in children and adolescents. Exerc Sport Sci Rev 1994; 22: Bailey RC, Olson J, Pepper SL, et al. The level and tempo of children s physical activities: an observation study. Med Sci Sports Exerc 1995; 27: Baquet G, Berthoin S, Van Praagh E. High-intensity aerobic training during a 10 week one-hour physical education cycle: effects on physical fitness of adolescents aged 11 to 16. Int J Sports Med 2001; 22: Baquet G, Berthoin S, Dupont G, et al. Effects of high intensity intermittent training on peak VO2 in prepubertal children. Int J Sports Med 2002; 23: Baquet G, Berthoin S, Van Praagh E. Are intensified physical education sessions able to elicit heart rate at a sufficient level to promote adolescents physical fitness. Res Q Exerc Sport 2002; 73 (3): Baquet, G, Van Praagh, E, Berthoin, S. Endurance training and aerobic fitness in young people. Sports Med 2003, 33(15); Bar-Or O, Zwiren L. Physiological effects of increased frequency of physical education classes and of endurance conditioning on 9 to 10 year-old girls and boys. In: Bar-Or O, editor. Proceedings of the Fourth International Symposium in Pediatric Work Physiology; 1972 Apr 11-13; Netanya. Netanya:Wingate Institute, 1973: Becker DM, Vaccaro P. Anaerobic threshold alterations caused by endurance training in young children. J Sports Med 1983; 23: Bell RD, Macek M, Rutenfranz J, et al. Health indicators and risk factors of cardiovascular diseases during childhood and adolescence. In: Rutenfranz J, Mocellin R, Klimt F, editors. Children and exercise XII. Champaign (IL): Human Kinetics, 1986 Benedict GJ, Vaccaro P, Hatfield BD. Physiological effects of an eight week precision jump rope program in children. Am Correct Ther J 1985; 39: Berthoin S, Baquet G, Rabita J, et al. Validity of the Universit e de Montreal Track Test to assess the velocity associated with peak oxygen uptake for adolescents. J Sports Med Phys Fitness 1999; 39: Berthoin S, Mant eca F, Lensel-Corbeil G, et al. Effect of a 12-week training programme on maximal aerobic speed (MAS) and running time to exhaustion at 100% of MAS in school students aged 14 to 17-years. J Sports Med Phys Fitness 1995; 35: Billat V, Koralsztein JP. Significance of the velocity at VO2max and time to exhaustion at this velocity. Sports Med 1996; 22: Blessing DL, Keith RE, Williford HN, et al. Blood lipid and physiological responses to endurance training in adolescents. Pediatr Exerc Sci 1995; 7: Brown CH, Harrower JR, Deeter MF. The effects of cross-country running on preadolescent girls. Med Sci Sports 1972; 4: 1-5 Conn CA, Schemmel RA, Smith BW, et al. Plasma and erythrocyte magnesium concentrations and correlations with maximum oxygen consumption in nine- to twelve-year-old competitive swimmers. Magnesium 1988; 7: Cumming GR, Goulding D, Baggley G. Failure of school physical education to improve cardiorespiratory fitness. CMAJ 1969; 101: Cunningham DA, Van Waterschoot BM, Paterson DH, et al. Reliability and reproducibility of maximal oxygen uptake measurement in children. Med Sci Sports Exerc 1977; 9: Daniels J, Oldridge N. Changes in oxygen consumption of young boys during growth and running training. Med Sci Sports 1971; 3: Docherty D, Wenger HA, Collis ML. The effects of resistance training on aerobic and anaerobic power of young boys. Med Sci Sports Exerc 1987; 19: Dupont G, Blondel N, Lensel G, et al. Critical velocity and time spent at VO2max for short intermittent runs at supramaximal velocities. Can J Appl Physiol 2002; 27 (2): Eisenman PA, Golding LA. Comparison of effects of training on VO2max in girls and young women. Med Sci Sports 1975; 7: Ekblom B. Effect of physical training in adolescent boys. J Appl Physiol 1969; 27: Falgairette G, Duch e P, Bedu M, et al. Bioenergetic characteristics in prepubertal swimmers: comparison with active and non-active boys. Int J Sports Med 1993; 14: Fournier M, Ricci J, Taylor AW, et al. Skeletal muscle adaptation in adolescent boys: sprint and endurance training and detraining. Med Sci Sports Exerc 1982; 14: Gatch W, Byrd R. Endurance training and cardiovascular function in 9- and 10-year-old boys. Arch Phys Med Rehabil 1979; 60: Gergley TJ, McArdle WD, Dejesus P, et al. Specificity of arm training on aerobic power during swimming and running. Med Sci Sports Exerc 1984; 19: Gilliam TB, Freedson PS. Effects of a 12 week school physical fitness program on peak VO2, body composition and blood lipids in 7 to 9 year old children. Int J Sports Med 1980; 1: 73-8 Haffor AA, Harrison AC, Catledge-Kirk PA. Anaerobic threshold alterations caused by interval training in 11-year-olds. J Sports Med Phys Fitness 1990; 30 (1): 53-6 Hagberg JM, Goldring D, Ehsani AA, et al. Effect of exercise training on the blood pressure and hemodynamic features of hypertensive adolescents. Am J Cardiol 1983; 52: Janz KF, Dawson JD, Mahoney LT. Increase in physical fitness during childhood improves cardiovascular health during adolescence: the Muscatine study. Int J Sports Med 2002; 23: S15-21 Katch VL, Sady SS, Freedson P. Biological variability in maximum aerobic power. Med Sci Sports Exerc 1982; 14: Wenger HA, Bell GJ. The interactions of intensity, frequency and duration of exercise training altering cardiorespiratory fitness. Sports Med 1986; 3: Kemper HCG, Van de Kop H. Entraˆ inement de la puissance maximale a erobie chez les enfants pr epub` eres et pub` eres. Sci Sports 1995; 10: Kemper HCG, Verschuur R, Ras KGA, et al. Effect of 5-versus 3- lessons-a-week physical education program upon physical development of 12 and 13-year old schoolboys. J Sports Med Phys Fitness 1976; 16 (4): Klausen K, Rasmussen B. Effect of five physical education lessons a week on some anthropometric and physiological variables in school children. In: Telama R, Varstala J, Tiainen J, et al., editors. Research in school physical education. Proceedings of the International Symposium on Research in School Physical Education; 1982 Nov 18-21; Jyvaskyla. Jyvaskyla: Foundation for Promotion of Physical Culture and Health, 1983: Klissouras V, Weber G. Training, growth and heredity. In: BarOr O, editor. Proceedings of the Fourth International Symposium in Pediatric Work Physiology; 1972 Apr 11-13; Netanya. Netanya: Wingate Institute, 1973: Kobayashi K, Kitamura K, Miura M, et al. Aerobic power as related to body growth and training in Japanese boys: a longitudinal study. J Appl Physiol 1978; 44: Koch G, Eriksson BO. Effect of physical training on pulmonary ventilation and gas exchange during submaximal and maximal work in boys. Scand J Clin Lab Invest 1973; 31: Krautblatt C. Fitness Training Manual Fitness ABCs. Copyright 1995,1998,2000 by IFA

10 L eger L, Mercier D, Gadoury C, et al. The multistage 20 metre shuttle run test for aerobic fitness. J Sports Sci 1988; 6: L eger L, Boucher R. An indirect continuous running multistage field test: the Universit e de Montr eal Track Test. Can J Appl Sport Sci 1980; 5: LeMura LM, Von Duvillard SP, Carlonas R, et al. Can exercise training improve maximal aerobic power (VO2max) in children: a meta-analytic review. J Exerc Physiol 1999; 2 (3): 1-22 Lussier L, Buskirk ER. Effects of an endurance training regimen on assessment of work capacity in prepubertal children. Ann N Y Acad Sci 1977; 30: Magel JR, Foglia GF, McArdle WD, et al. Specificity of swim training on maximum oxygen uptake. J Appl Physiol 1975; 38: Mahon AD, Vaccaro P. Ventilatory threshold and VO2max changes in children following endurance training. Med Sci Sports Exerc 1989; 21: Malina RM, Beunen GP, Claessens AL, et al. Fatness and physical fitness of girls 7 to 17 years. Obes Res 1995; 3: Mandigout S, Lecoq AM, Courteix D, et al. Effect of gender in response to an aerobic training programme in prepubertal children. Acta Paediatr 2001; 90: 9-15 Massicotte DR, Macnab RB. Cardiorespiratory adaptations to training at specified intensities in children. Med Sci Sports 1974; 6 (4): McArdle WD, Magel JR, Delio DJ, et al. Specificity of run training on VO2max and heart rate changes during running and swimming. Med Sci Sports 1978; 10 (1): McManus AM, Armstrong N, Williams CA. Effect of training on the aerobic power and anaerobic performance of prepubert-al girls. Acta Paediatr 1997; 86: Mero A, Kauhanen H, Peltola E, et al. Physiological performance capacity in different prepubescent athletic groups. J Sports Med Phys Fitness 1990; 30: Mirwald RL, Bailey D, Cameron N, et al. Longitudinal comparison of aerobic power in active and inactive boys aged 7.0 to 17.0 years. Ann Hum Biol 1981; 8: 405- Mocellin R, Wasmund U. Investigation of the influence of a runningtraining program on the cardiovascular and motor performance capacity in 53 boys and girls of a second and third primary school class. In: Bar- Or O, editor. Proceedings of the Fourth International Symposium in Pediatric Work Physiology; 1972 Apr 11-Netanya. Netanya: Wingate Institute,1973: Naughton G, Farpour-Lambert NJ, Carlson J, et al. Physiological issues surrounding the performance of adolescent athletes. Sports Med 2000; 30: Obert P, Courteix D, Blonc S, et al. Evaluation de l effet d une pratique sportive intensive sur le potentiel a erobie de la fille pr epub` ere: n ecessit e d une sp ecificit e de l epreuve de laboratoire. Sci Sports 1996; 11: Obert P, Mandigout S, Vinet A, et al. Effect of aerobic training and detraining on left ventricular dimensions and diastolic function in prepubertal boys and girls. Int J Sports Med 2001; 22: 90-6 Pate RR, Ward DS. Endurance exercise trainability in children and youth. In: Garcia WA, Lombardo JA, Stone JA, editors. Advanced in sports medicine and fitness. Chicago (IL): Year Book Medical Publishers, 1990: 3, Pate RR, Ward DS. Endurance trainability of children and youths. In: Bar-Or O, editor. The child and the adolescent athlete. Oxford: Blackwell Sciences, 1996: Payne VG, Morrow JR. Exercise and VO2max in children: a metaanalysis. Res Q Exerc Sport 1993; 64: Richards, R. Coaching Swimming: An Introductory Manual. Australian Swimming Inc., Canberra, Rivera-Brown AM, Rivera MA, Frontera WR. Reliability of VO2max in adolescent runners: a comparison between plateau achievers and nonachievers. Pediatr Exerc Sci 1995; 7: Rotstein A, Dotan R, Bar-Or O, et al. Effect of training on anaerobic threshold, maximal aerobic power and anaerobic performance of preadolescent boys. Int J Sports Med 1986; 7 (5): Rowland TW, Boyajian A. Aerobic response to endurance training in children. Pediatrics 1995; 96 (4): Rowland TW, Cunningham LN. Oxygen uptake plateau during maximal treadmill exercise in children. Chest 1992; 101: Rowland TW, Martel L, Vanderburgh P, et al. The influence of shortterm aerobic training on blood lipids in healthy year old children. Int J Sports Med 1996; 17 (7): Rowland TW, Varzeas MR, Walsh CA. Aerobic responses to walking training in sedentary adolescents. J Adolesc Health 1991; 12 (1): 30-4 Rowland TW. Aerobic response to endurance training in prepubescent children: a critical analysis. Med Sci Sports Exerc 1985; 17: Rowland TW. Developmental aspects of physiological function relating to aerobic exercise in children. Sports Med 1990; 10: Sady SP. Cardiorespiratory exercise training in children. Clin Sports Med 1986; 5 (3): Savage MP, Petratis M, Thomson WH. Exercise training effects on serum lipids of prepubertal boys and adult men. Med Sci Sports Exerc 1986; 18: Shephard RJ. Effectiveness of training programmes for prepubescent children. Sports Med 1992; 13 (3): Siegel PZ, Brackbill RM, Frazier EL, et al. Behavioral risk surveillance, MMWR Morb Mortal Wkly Rep 1991; 40: 1-22 Stewart KJ, Gutin B. Effects of physical training on cardiorespiratory fitness in children. Res Q 1976; 47 (1): Stoedefalke K, Armstrong N, Kirby BJ, et al. Effect of training on peak oxygen uptake and blood lipids in 13 to 14-year-old girls. Acta Paediatr 2000; 89: Stransky AW, Mickelson RJ, VanFleet C, et al. Effects of a swimming regimen on haematological cardiorespiratory and body composition changes in young females. J Sports Med Phys Fitness 1979; 19: Stratton G. Children s heart rate during physical education lessons: a review. Pediatr Exerc Sci 1996; 8: Sundberg S, Elovainio R. Cardiorespiratory function in competitive endurance runners aged years compared with ordinary boys. Acta Paediatr Scand 1982; 71 (6): Telama R, Yang X, Laasko L, et al. Physical activity in childhood and adolescence as a predictor of physical activity in young adulthood. Am J Prev Med 1997; 14: Tolfrey K, Campbell IG, Batterham AM. Aerobic trainability of prepubertal boys and girls. Pediatr Exerc Sci 1998; 10: Troup, J. and Daniels, J. "Swimming Economy: An Introductory Review" Journal of Swimming Research, vol. 2, no. 1, Trudeau F, Laurencelle L, Tremblay J, et al. A long-term follow-up of participants in the Trois-Rivi` eres semi-longitudinal study of growth and development. Pediatr Exerc Sci 1998; 10: