Tendense op varsproduktemarkte

Transcription

1 Tendense op varsproduktemarkte Pieter van Zyl en Laryssa van der Merwe, Aartappels SA In 26 het die Nasionale Landboubemarkingsraad n verslag uitgebring met die titel: Global trends in Fresh Produce Markets. Die volgende uittreksel som die verslag op:. the main general trend in fresh produce marketing around the world (especially in the UK, South America, USA and Asia) is characterized by tremendous growth of retailers (with rapidly increasing market shares). These retailers are usually integrated into a complex supply network and employ direct procurement mechanisms, bypassing Fresh Produce Markets. South Africa is expected to follow this trend. Internasionaal word nuwe planne bedink hoe om die produsent se deel van die verbruikersrand groter te maak. Die nuwe besigheidsmodel wat toenemend tot stand kom, veral in Europa se varsproduktebedryf, is die bemarkingskanaal wat in n sogenaamde aanbodketting bedryf word. Hierdie nuwe benadering in bemarking staan loodreg teenoor die huidige model in Suid-Afrika waar produkte na ons nasionale varsproduktemarkte gestuur word. Produsente met ekonomie van skaal en wat teen die laagste koste produseer, gaan hier die wenners wees. Kopers neig ook om produkte aan te koop teen die laagsmoontlike pryse. Hierteenoor word daar in die formele aanbodketting nie soseer op prys gehandel nie, maar eerder in terme van volumes, gehalte en verdeling van koste, voordele en wins. Die idee is dat dit meer stabiliteit sal teweegbring, maar ook meer volhoubaar sal wees oor die langtermyn. Page 52 CHIPS Julie/Augustus 218

2 Ekonomiese Nuus Economic News In Suid-Afrika vervul ons varsproduktemarkte die rol van 'n prysvormingsmeganisme ( price discovery mechanism ). 'n Price discovery process is die (voortdurende) proses waar kopers en verkopers op 'n gegewe moment op 'n spesifieke prys ooreenkom. Ook is rolspelers van mening dat ons varsproduktemarkte in 'n vrye mark opereer waar vraag en aanbodsfaktore pryse bepaal. 'n Voorwaarde vir so 'n vrye mark is dat daar baie kopers en verkopers moet wees, sodanig dat geen enkele rolspeler pryse kan beïnvloed nie. Hierdie artikel probeer 'n prentjie skets van die stand van varsproduktemarkte in Suid-Afrika. Figuur 1 dui die tonnemaat verkope op die varsproduktemarkte aan vanaf Dit is duidelik dat daar oor die langtermyn wel 'n effense groei in nemaat Alle produkte Groente Vrugte Aartappels Figuur 1: nemaat verkoop op alle varsproduktemarkte Rand Nominale omset Reële omset Figuur 2: Alle varsproduktemarkte se omset (alle produkte) CHIPS July/August 218 Page 53

3 volume plaasvind. Ons weet wel dat meer en meer aartappels buite om markte verkoop word, maar dra geen kennis van ander varsprodukte nie. n Daling in volume is duidelik sigbaar in 216. Baie produksiestreke het toe hitte- en droogteskade ervaar. Vrugte se volume oor tyd beweeg egter sywaarts. Wat nie in die figuur verskyn nie, is die per capita verbruik wat daal oor tyd wat beteken dat die bevolking vinniger groei as die groei in markvolumes. Figuur 2 dui die nominale- sowel as die reële omset aan van alle varsproduktemarkte sedert 2. Nominale omset toon 'n styging van 31% oor die tydperk. Reële omset (nadat voorsiening vir inflasie 45% 4% 35% 3% 25% 2% 15% 1% 5% Volume Nominale omset Reële omset Figuur 3: Alle varsproduktemarkte se omset versus verkoopsvolumes - alle produkte (Indeks: Des 216=1) kg sakkies Aartappels Uie Figuur 4: Verkoopsvolumes oor tyd - Aartappels en Uie Page 54 CHIPS Julie/Augustus 218

4 Ekonomiese Nuus Economic News gemaak is) het met 58% oor dieselfde periode gestyg. Wat bekommerniswaardig is, is dat die reële omset sywaarts begin beweeg sedert 214. Figuur 3 dui daarop dat alhoewel die verkoopsvolume oor tyd 'n effense opwaartse tendens toon, die nominale omset skerp opwaarts styg. Die reële omset toon ook 'n effense opwaartse styging oor tyd, aldus die figuur. Varsproduktemarkte se nominale omset was verlede jaar sowat R15.5 miljard, voorwaar nie 'n mickey mouse industrie nie (Figuur 2). Let op die styging in reële omset oor tyd (Figuur 3), terwyl volume bykans sywaarts beweeg. Markte se reële omset styg dus, maar volumes beweeg bykans sywaarts. Hoekom is dit so? 'n Moontlike rede is dat ons waarskynlik met 'n aanbodprobleem sit, met ander woorde daar word nie genoeg varsprodukte geproduseer nie. Soos reeds genoem styg die bevolking vinniger as die groei in volumes wat op markte bemark word kg sakkies Kstad Jhb Drb Pta Res van markte Figuur 5: Vier grootste markte se verkoopsvolumes oor tyd (aartappels) kg sakkies Jhb Pta Drb Kst Figuur 6: Vier grootste markte se verkoopsvolumes oor tyd (uie) CHIPS July/August 218 Page 55

5 64% 62% 6% 58% 56% 54% 52% 5% 48% 46% 44% Figuur 7: Persentasie van totale aartappeloes verkoop op varsproduktemarkte Die figure in Figuur 3 is feitlik identies indien dit op aartappels van toepassing gemaak word. Aartappels se reële omset op varsproduktema styg dus oor tyd, maar wat gebeur met die produksiekoste? Aartappelproduksie se reële produksiekostes styg ook oor tyd. Groter opbrengste is dus nodig vir oorlewing. In Figuur 4 word die verkoopsvolumes van aartappels en uie oor tyd aangedui. Tot by 21 is jaarliks sowat 9 miljoen 1 kg sakkies op varsproduktemarkte bemark, voordat 'n opwaartse tendens begin het. Oor die laaste ses jaar is tussen 1 en 12 miljoen sakkies deur markte bemark. Die jare 215 en 217 was goeie produksiejare waar groot oeste gerealiseer is, soos gesien in Figuur 4. In kontras met aartappels het uie konstant 'n opwaartse beweging getoon vir dieselfde periode. Sowat 4 miljoen sakkies uie word tans per jaar bemark. Figuur 5 dui die verandering in verkoopsvolumes aan van aartappels vir die vier grootste varsproduktemarkte. Huidig is dit net twee markte in die figuur wat n groei in volumes toon, naamlik Tshwane Mark (Pretoria) en Joburg Mark. Joburg Mark, die grootste mark, het n markaandeel van 39% vir 217 gehad, waar omtrent 45 miljoen sakkies vir die kalenderjaar verkoop is. Tshwane Mark het ongeveer 21 miljoen sakkies verkoop met n markaandeel van 18%. Die vier grootste markte vir uie se verkoopsvolumes word uiteengesit in Figuur 6. Soortgelyk aan die tendens van aartappels, het uie net op Joburg Mark en Tshwane Mark noemenswaardige groei getoon. Indien individuele markte se syfers bestudeer word ontstaan kommer, want enkele markte se reële omset styg, maar hulle volumes daal oor tyd. Die geheelprentjie van markte lyk dus bevredigend, maar wanneer individuele markte se data bestudeer word, lyk die prentjie maar somber. Hoe gaan dit voedselsekuriteit affekteer as van hierdie kleiner markte oor vyf of tien jaar nie meer bestaan nie? Figuur 7 dui op n al kleiner deel van die totale aartappeloes wat oor tyd na varsproduktemarkte gekanaliseer word. In 1981 is amper 62% van die totale aartappeloes na varsproduktemarkte gekanaliseer. Die laaste jare word tussen 45% en 48% van die aartappeloes deur markte bemark. Dit wil ook voorkom asof n nuwe tendenslyn sedert 27 aan die ontwikkel is. Stadig maar seker begin die rooi ligte flikker vir die varsproduktemarkte wat tans as prysvormingsmeganisme funksioneer. Figuur 8 dui die verkoopsvolumes aan oor tyd van die vier vernaamste produkte, naamlik aartappels, uie, tamaties en piesangs. Aartappels is die grootste produk op die markte en realiseer al sedert 211 meer as een miljoen ton per jaar wat op markte verkoop word. Uie is die tweede grootste produk met sowat 4 ton wat verlede jaar verkoop is. Let op die beweging in piesangs en tamaties se volumes oor tyd. Uit Figuur 9 is dit duidelik dat aartappels en uie se Page 56 CHIPS Julie/Augustus 218

6 Ekonomiese Nuus Economic News nemaat Figuur 8: Verkoopsvolume - vier grootste produkte op markte 8 7 Prys per ton Figuur 9: Gemiddelde nominale prys per ton - vier grootste produkte op markte pryse oor tyd min of meer dieselfde is. Die ander twee produkte realiseer heelwat beter pryse. Aartappels se verkope wissel tussen 8 en 1,1 miljoen ton per jaar, aldus Figuur 1. Die gemiddelde prys per ton het in 29 n toppunt bereik, waarna die pryse sywaarts beweeg het tot 215. Prys per tonnemaat het skerp gedaal in 215 as gevolg van die groot oes wat gelewer is in die betrokke kalenderjaar. In kontras met CHIPS July/August 218 Page 57

7 215, het die teenoorgestelde in 216 gebeur toe minder aartappels beskikbaar was (droogte en hoë temperature in streke), wat die prys per ton skerp laat styg het. Sien ook die skerp styging in die uieprys vir 216 (Figuur 11), terwyl die volumes nie baie verander het nie. Die tonnemaat tamaties gelewer aan varsproduktemarkte het oor tyd toegeneem, aldus Figuur 12. Die nominale prys het ook skerp gestyg oor tyd. Die verkoopsvolume vir piesangs, soos uiteengesit in Figuur 13 het tot 215 sywaarts beweeg tussen 22 en 26 ton, waarna dit n insinking beleef het. Die prys per ton oor tyd het egter bly styg. Joburg Mark se aartappelverkope styg meer as die ander vername produkte oor tyd, aldus Figuur 14. Piesangs se volumes beweeg egter sywaarts oor tyd Prys per ton 6 Prys/ 1 Figuur 1: Alle markte - Aartappels oor tyd Prys per ton Prys/ 2 Figuur 11: Alle markte - Uie oor tyd Page 58 CHIPS Julie/Augustus 218

8 Ekonomiese Nuus Economic News Figuur 15 dui weer die verkoopsvolumes van die vier vernaamste produkte op Tshwane Mark aan. Hier beweeg piesangs en tamaties se volumes sywaarts oor tyd. Volgens Figuur 16 beweeg piesangs en tamaties se volumes ook sywaarts op Durban Mark, maar dit wil tog voorkom asof uie-volumes tog effens groei oor tyd. In Figuur 17 is dit opvallend dat al vier die vernaamste produkte se verkoopsvolumes op Kaapstad Mark oor tyd sywaarts beweeg. Die ander drie markte se aartappelvolumes het almal n styging oor tyd getoon, maar dit is nie van toepassing op Kaapstad Mark nie. Dit word nie hier aangedui nie, maar Kaapstad Mark se reële omset oor tyd beweeg sywaarts, terwyl die ander drie groot markte se reële omset styg. C Prys per ton Prys/ Figuur 12: Alle markte - Tamaties oor tyd Prys per ton Prys/ 2 Figuur 13: Alle markte - Piesangs oor tyd CHIPS July/August 218 Page 59

9 nemaat Figuur 14: Verkoopsvolume op Joburg Mark - vier grootste produkte nemaat Figuur 15: Verkoopsvolume op Tshwane Mark (Pretoria) - vier grootste produkte Page 6 CHIPS Julie/Augustus 218

10 Ekonomiese Nuus Economic News 12 1 nemaat Figuur 16: Verkoopsvolume op Durban Mark - vier grootste produkte 12 1 nemaat Figuur 17: Verkoopsvolume op Kaapstad Mark - vier grootste produkte CHIPS July/August 218 Page 61