B12 BITAMINAREN ETA FOLATOREN ESKASIAREN DIAGNOSTIKOA BERRIKUSKETA BIBLIOGRAFIKOA ETA GOMENDIOAK. 2015eko abendua

Size: px
Start display at page:

Download "B12 BITAMINAREN ETA FOLATOREN ESKASIAREN DIAGNOSTIKOA BERRIKUSKETA BIBLIOGRAFIKOA ETA GOMENDIOAK. 2015eko abendua"

Transcription

1 B12 BITAMINAREN ETA FOLATOREN ESKASIAREN DIAGNOSTIKOA BERRIKUSKETA BIBLIOGRAFIKOA ETA GOMENDIOAK. 2015eko abendua

2 LANTALDEA: Carmen Mar Medina, koordinatzailea, Laborategia, Galdakao- Usansoloko Ospitalea Pedro Aranegi Lasuen Barne-medikuntza Donostia Unibertsitate Ospitalea Jose Luis Balentziaga Muñoz, Familia-medikua, Landako Osasunzentroa, Durango Ricardo San Vicente Blanco, Familia-medikua, Zumarragako Osasunzentroa Jose Ramón Furundarena Salsamendi, Hematologia Donostia Unibertsitate Ospitalea José Asua Batarrita, Teknologia Sanitarioen Ebaluazioa, Osteba. Osasun Saila, Eusko Jaurlaritza Gustavo Cilla Eguiluz, Mikrobiologia Donostia Unibertsitate Ospitalea Miguel Sanchez Fernandez, Larrialdiak Galdakao-Usansoloko Ospitalea Jose Luis Mirabel Gil, Laborategia Arabako Unibertsitate Ospitalea KANPO AZTERTZAILEAK: Mikel Aldamiz-Echebarria San Sebastian. Barne-medikuntza, Arabako Unibertsitate Ospitalea. Juan Carlos García Moncó. Neurologia, Galdakao-Usansoloko Ospitalea Beatriz Arrizabalaga Amutxastegi. Hematologia, Gurutzetako Unibertsitate Ospitalea. Juan Ignacio Arenas Ruiz Tapiador. Digestiboa, Donostia Unibertsitate Ospitalea. Pilar Sierra Polo. Endokrinologia, Arabako Unibertsitate Ospitalea. 2015eko abenduko bertsioa Aurreikusitako berrikuspena: 2018ko abendua

3 Aurkibidea Orrialdea 1. SARRERA HELBURUA METODOLOGIA Ebidentziaren bilaketa: Laneko bilerak eta kanpo berrikuspena: BERRIKUSKETA BIBLIOGRAFIKOA GOMENDIOAK BIBLIOGRAFIA B12 bitaminaren eta Folatoaren eskasiaren diagnostikoa 3

4 1. SARRERA urtean, Osakidetzak Laborategietako Gida Plana martxan jarri zuen. Ondoren, Eskaria Kudeatzeko Lantalde" bat osatu zen. Bere helburua proba analitikoen eskabideekin eta horien oinarri diren ebidentziekin lotutako alderdiak aztertzea da eta praktika kliniko eraginkor eta efiziente bat egiteko gomendioak ezartzea. Talde honek lanerako plan bat ezarri du. Horren bidez, aztertzeko lehentasuna duten laborategiko probak banan-banan lantzen dira. Hau gomendioen hirugarren dokumentua da, 2012ko abenduan Praktika klinikoan tiroidearen funtzioaren proben erabilerari buruzkoa ( eta, 2015eko urtarrilean, D bitaminaren maila serikoan zehazteko jarraibideei buruzkoa ( argitaratu ondoren. Serumean B12 Bitamina eta Folatoaren determinazioen erabilera asko handitu da azkeneko 5 urteotan; izan ere, 2009tik informatutako proben kopurua bikoiztu da. Horrek esan nahi du urtean zehar, Osakidetzan, determinazio inguru eskatu zirela, eta horrek erreaktiboetan inguruko gastua ekarri duela. 2. HELBURUA Literatura zientifikoaren berrikuspen zorrotz batean oinarrituta, B12 bitaminaren eta folatoaren eskasia diagnostikatzera zuzendutako proba analitikoei buruzko hainbat gomendio egitea. Ez dira erabilera klinikoari eta tratamenduari buruzko gomendioak sartu, naiz eta lotutako hainbat ohar jaso diren, proba analitikoen eskaeretan eragina dutelako. 3. METODOLOGIA Proiektu honen helburua urtean definitu ondoren, diziplina anitzeko taldeak atazak banatu zituen. Horrela, lanerako proposamen bat egin zen eta lantaldeak onartu zuen hori, eztabaidatu ondoren. Osakidetzan proba B12 bitaminaren eta Folatoaren eskasiaren diagnostikoa 4

5 diagnostiko horien eskariaren maiztasunak identifikatu ziren eta haien eragin ekonomikoa zenbatu zen. Ziurgabetasuneko eremuak definitu ziren, eta gai bakoitzerako PICO galderak ezarri ziren, bilaketa bibliografikoak hobetzeko asmoarekin. 3.1 Ebidentziaren bilaketa: Bilaketa bat egin da UpToDate, Ovid MEDLINE eta Cochrane Library base bibliografikoetan, B12 deficiency, Cobalamine deficiency eta Folate deficiency terminoak erabiliz urteko urtarrilaren eta 2014ko urriaren artean ingelesez argitaratutako lanak iragazi dira. Gida, berrikuspen eta eguneratze moduan argitaratutako lanak aukeratu dira urtea baino lehenagoko aipuren bat jaso da ere, beste lanetan asko aipatzen zelako eta beste erreferentziaren bat, berrikusitako lanetatik ateratakoa. Kanadako lanen bat jaso da, frantsesez, interesagarria zelako. Diagnostikoa begitantzen ez duten lanak baztertu dira. 3.2 Laneko bilerak eta kanpo berrikuspena: Taldearen aldizkako bilerak egin ziren, gomendioak eztabaidatzeko eta egiteko. Ondoren, dokumentuaren kanpo berrikuspena egin zen zatika. Horrek aukera eman zuen ondorioak eta ohiko praktika klinikorako gomendioak are gehiago zehazteko. B12 bitaminaren eta Folatoaren eskasiaren diagnostikoa 5

6 4. BERRIKUSKETA BIBLIOGRAFIKOA. B12 bitaminak eta folatoak parte hartzen duten erreakzio metabolikoak Kobalaminak edo B12 bitaminak bi erreakzio metabolikotan parte hartzen du. Bat metilmalonil-coaren sukzinil-coarako bihurketa da. Bertan, adenosilkobalamina kofaktorea da. Horregatik, B12aren eskasiak metilmalonil-coa handitzea dakar eta baita bere hidrolisi produktua ere; azido metilmalonikoa (ikus 3. erref.tik ateratako irudia). Bigarren erreakzioa metioninaren sintesia da, homozisteinatik abiatuta, metionina sintetasari eta metil-kobalaminari esker, kofaktore gisa. Erreakzio horretan bertan, metiltetrahidrofolato DNA sintetizatzeko beharrezkoa den tetrahidrofolato bihurtzen da (ikus 3. erref.tik ateratako irudia). B12aren edo folatoaren eskasiak homozisteina handitzea ekarriko du. Metioninatik S- Adenosinmetionina (SAM) eratzen da eta hori oso garrantzitsua da nerbiosistema zentralerako, bertan metilazio-erreakzioetan parte hartzen duelako. Horrek B12aren eskasiaren agerraldi neurologikoak azaltzen ditu. Nahiz eta folatoaren eskasiak SAMaren sintesira eragin beharko liokeela dirudien, konplikazio neurologikoak oso arraroak dira folatoaren eskasian. Dietaren folatoa ez bezala, piluletan emandako folatoa zuzenean murrizten da tetrahidrofolatora. Horrek azaltzen du kobalaminaren eskasia duten paziente batzuen parametro hematologikoak hobetzea eta arazo neurologikoak bere horretan jarraitzea. B12 bitaminaren eta Folatoaren eskasiaren diagnostikoa 6

7 Kobalamina edo folatoaren eskasia diagnostikatzeko proba analitikoak Orain dela gutxi, urtean, BCSH batzordeak (British Committe for Standards in Haematology) B12 bitaminaren eta folatoaren eskasiaren diagnostikoari eta tratamenduari buruzko gida oso osatu bat argitaratu zuen (4). Kanadan, hainbat gida argitaratuta daude (5, 6, 7, 8). Berrikuspen berri batean, Stablerek (9) Hematologiako Elkarte Amerikarrak (ASH) B12 bitaminaren eskasiaren diagnostikorako eta tratamendurako gidarik ez duela aipatzen du. Hematologia eta Hemoterapiako Espainiako Elkarteak (SEHH) ez du horrelakorik ezta ere. Gida ingelesak (4) bere sarreran aipatzen du egoeran gehienetan B12 bitaminaren eta folatoaren eskasiaren diagnostikoari eta erabilerari buruzko gomendioak, nagusiki, irizpen klinikoan eta adostasunean oinarritzen direla eta ez laborategiko datu objektiboetan, kontrolatutako ausazkotutako ikerketarik ez baitago. Batez besteko Bolumen Korpuskularra (BBK) eta odol periferikoko morfologia BBK normal bat ezin da erabili kobalaminako mailaren determinazio bat ukatzeko, agerraldi neurologikoak dituzten kasuen %25 inguruk BBK normala dutelako (4). Neutrofilo hipersegmentatuen eta makrozito obalen identifikazioak kobalamina edo folatoaren eskasia dagoela iradoki dezake, baina ez dira aurkikuntza oso sentsibleak diagnostiko goiztiar baterako eta ez dira espezifikoak ezta ere (4). Kobalaminaren eskasia zuten hainbat pazienteen kasuan, %29k bakarrik zuten anemia eta %36k bakarrik zuten BBK > 100 fl (10). Kobalamina serikoa (B12aren maila) B12 bitaminaren eta Folatoaren eskasiaren diagnostikoa 7

8 Hasierako ohiko test diagnostiko estandarra da (4,9,11,12). Balio bakar batean zenbatzen du kobalamina seriko ez-aktiboa (I eta III transkobalaminei lotutakoa, halohaptokorrina gisa ezagutzen dena, kobalamina zirkulatzailearen %80 inguru dena) eta aktiboa (II transkobalaminari lotutakoa, holotranskobalamina gisa ezagutzen dena, kobalamina zirkulatzailearen %20a dena). Oso eskuragarri dagoen testa da, kostu baxukoa eta automatizatua dagoena. Halere hainbat muga ditu: Hainbat teknika dago eta gold standard baten gabezia, beraz erreferentzia-muga ezberdinak daude (10). Aldaera barne-indibiduala oso handia da (bi determinaziok pertsona berean kobalamina-balio ezberdinak eman ditzakete). Test diagnostiko sendo baterako eskatutako sentsibilitatea eta espezifikotasuna ez ditu. Teknika batzuek emaitza normal faltsuak eman ditzakete anti-fi antigorputzen maila altuak daudenean. Komenigarria litzateke anti-fi antigorputzak dituzten kontrolerako laginak sartzea, neurketa-akatsak saihesteko (13). Eskasi azpiklinikoa (kobalaminako maila baxuak eta aldaketa biokimiko moderatuak sintomarik eta makrozitosi ezta neutrofilo hipersegmentaturik gabe) arazo sumingarria da zaharren kasuan batez ere. UpToDaten aztertzailea (10) tratamendu bat hastearen aldekoa da, onurak oso argi ez dauden arren. Egile gehienek hiru maila aipatzen dituzte: bat eskasi probabilitate handiarekin, bestea eskasi probabilitate txikiarekin eta eremu gris bat. Egon daitezke kobalamina serikoko maila baxuak B12 bitaminaren benetako eskasiarik gabe haurdunaldian, folatoaren eskasia, I transkobalaminaren eskasia (maiz jatorri genetikoarekin), ahotiko antisorgailuak hartzerakoan, mieloma, anemia ferropenikoa eta GIB infekzioa (11,3,13,14,15). Egon daitezke kobalaminako maila arrunt edo altu faltsuak I transkobalamina igotzen denean; esate baterako, sindrome mieloproliferatibo kronikoetan, II transkobalaminaren kontrako antigorputzak ere egon daitezke (maiz, hidroxikobalaminarekin muskulu barneko tratamenduak jaso ondoren), igotze moderatuak giltzurrun-gutxiegitasunean, arraza beltzean, hainbat poliformismo genetikotan, hepatopatia, II transkobalaminaren sortzetiko eskasia, hesteko bakterioen gehiegizko hazkuntza eta kobalamina aurretik hartu izana (3,13,15). Gida ingelesaren arabera (4), kobalaminaren eta folatoaren mailak aldi berean neurtu behar dira, metabolismoan duten harreman estua dela eta (1A Maila). 148 pmol/l (200 ng/l) baino txikiagoa den kobalamina serikoaren maila edo erreferentzia lokaleko tarteen beste maila deribatu bat kobalaminaren eskasia B12 bitaminaren eta Folatoaren eskasiaren diagnostikoa 8

9 dagoenaren ebidentziatzat hartu behar da, susmo kliniko handi bat dagoelako (2B Maila). OMEk kobalaminaren eta folatoaren eskasiari buruz galdetutako talde tekniko baten ondorioak argitaratu zituen 2008an (16). Taldeak aitortu zuen bi bitaminen eskasia definitzeko unibertsalki onartutako ataririk ez dagoela eta adostasun batera iristeko beharra adierazi zuten. Galdetutako taldea adostasun batera iritsi zen herritarren nutrizio-egoeraren inguruko ikerketak egiten direnean muga-puntuen gainean. Muga-puntuak US NHANES III (National health and nutrition examination survey) ikerketan oinarrituta daude. Horrek bi bitaminen kontzentrazioa erabiltzen du; horien azpitik, kobalaminaren kasuan, azido metilmalonikoaren maila eta, folatoaren kasuan, homozisteina maila igotzen baitira. Kobalaminaren eskasia adieraziko lukeen muga-puntua 150 pmol/l (203 pg/ml) izango litzateke. UpToDaten berrikuspenaren arabera (10), Kobalamina serikoaren mailen emaitzak, oro har, honela interpreta daitezke: > 300 pg/ml (> 221 pmol/l). Emaitza normala. Nekez gerta daitekeen kobalaminaren eskasia (%1-5 bitarteko probabilitatea). 200 eta 300 pg/ml artean (148 eta 221 pmol/l artean). Borderline emaitza. Kobalaminaren eskasia posiblea da. < 200 pg/ml (< 148 pmol/l). Kobalaminaren eskasiarekin bateragarria den emaitza baxua (%95-100ko espezifikotasuna). Berrikuspen berri batean, Stablerek (9) aipatzen du < 200 pg/ml maila batek (edo laborategi bakoitzak ezarritako beheko mugak) %65-95eko sentsibilitatea duela egiaztatutako eskasi kliniko bat detektatzeko eta %50 azido metilmalonikoaren maila altu bat detektatzeko. Espezifikotasuna %50-60koa da erantzun klinikoari dagokionez eta %80koa azido metilmalonikoaren maila handietarako. Remacha eta colsek 2013ko Hematologiako kongresu espainolaren hitzaldi batean (11) hau adierazi zuten: < 150 pmol/l emaitzak ez duela ezinbestez B12 bitaminaren eskasia dagoenik adierazten. Beste alde batetik, erreferentziako balioen gutxieneko atari teorikoaren gainetik, 150 eta pmol/l arteko eremu gris bat dago; horretan, bitaminaren eskasia egon daiteke kasuen %25-50 inguruan, batez ere, nagusien, arazo tronboenbolikoak edo paziente neuropsikiatrikoen (dementzia) kasuetan. Hvas eta Nexok (12), haien berrikuspenean, estrategia hau gomendatu zuten: 156 pmol/lko gutxieneko erreferentziako muga baterako (fabrikatzaileak emandako erreferentziako beheko maila arrunta baino B12 bitaminaren eta Folatoaren eskasiaren diagnostikoa 9

10 %25 txikiagoa) < 125 pmol/lko kobalamina serikoko maila batek B12 bitaminaren eskasia baieztatuko luke. > 250 pmol/lko kobalamina serikoaren maila baten B12aren eskasia baztertzen du. 125 eta 250 pmol/l arteko kobalamina serikoaren maila bat eremu grisa izango litzateke. Kanadako Columbia Britainiarreko medikuen elkarteak (8) kobalamina serikoaren neurketaren mugapenak komentatzen ditu; beraz, emaitza beti datu klinikoekin batera interpretatu behar dela dio. Interpretazio hau egitea aholkatu zuten: Kobalamina serikoaren maila (pmol/l) Eskasia sintomatikoaren probabilitatea < 75 Handia Neurrizkoa Txikia > 220 Ohiz kanpokoa Kanadan, Ontarioko aditu batzuek B12 bitaminaren eskasiaren diagnostikoprobei buru eta urteen artean artean argitaratutako literatura berrikusi zuten (17). Hiru gida identifikatu zituzten: bi aldizkari medikoetan argitaratutako daude (18,19), literaturaren berrikuspen sistematiko batekin, metodologia deskribatuz eta gomendioak eta literaturaren berrikuspen sistematiko batean oinarrituta ez dagoen beste berrikuspen bat emanez (8). B12 bitamina serikoaren testak zehaztasun diagnostiko txikia duela ikusi zuten. B12aren eskasiaren diagnostikoa berrikusten duten hiru gidek agerian uzten dute gomendioei eusten dion ebidentzia oso mugatua dela. Willisek eta Australiako aditu-talde batek (20) eta artean argitaratutako literaturaren berrikuspen sistematiko bat eta, ondoren, metaanalisi bat egin zuten, B12a duen tratamendu baten onurak izan ditzaketen pazienteen kobalamina serikoaren neurketaren errendimendu diagnostikoa egiaztatzeko ikerketa identifikatu zituzten eta horietatik 54 sartu zituzten. Kalitate metodologia gehienetan ez zen ona izan. Egile horien arabera, kobalamina serikoko testaren sentsibilitatea baxua da, erreferentzia metodo gisa azido metilmalonikoaren neurketarekin alderatzen bada: 0.52 ( ) eta espezifikotasuna altua da: 0.81 ( ). Zifrak homozisteinaren mailarekin alderatzen badira, antzekoak dira erreferentzia-metodo gisa, 0.40ko ( ) sentsibilitate batekin eta 0.84ko ( ) espezifikotasun batekin. Kobalamina serikoko neurketa-metodo batzuk aldatu egiten dira ikerketa ezberdinetan, baina guztietan antzeko sentsibilitate eta espezifikotasuneko emaitzak baieztatu ziren. B12 bitaminaren eta Folatoaren eskasiaren diagnostikoa 10

11 Azkenik, erantzun klinikoko irizpidea aplikatuz, emaitzak jada aipatutako erreferentziako metodoak erabili zirenean lortutakoen antzekoak dira. Snowek (3), B12 bitaminaren eta folatoaren eskasiaren diagnostikoari buruzko bere gidan, esaten zuen kobalamina serikoaren beheko muga normala aldakorra dela erabilitako teknikaren arabera eta, oro har, 148 pmol/lko (200 pg/ml) zifra erabiltzen dela. B12 bitaminaren eskasia diagnostikatzeko testaren sentsibilitatea eta espezifikotasuna asko aldatzen dira argitalpenen artean, diagnostikorako gold standar bat ez dagoelako eta ikerketen diseinua ezberdina delako. Andrés eta colsek (19) berrikuspen bat egin zuten, bereziki zaharrek duten kobalaminaren eskasiari buruz eta urteen artean argitaratutako artikuluetan oinarritutakoa. Berezko argitalpen eta lan batean oinarrituz, hurrengo irizpideak erabili zituzten zaharrek duten B12 bitaminaren eskasia definitzeko. Kobalamina serikoaren maila < 150 pmol/l bi aldi bananduetan Kobalamina serikoaren maila < 150 pmol/ml aldi batean eta homozisteinako maila handiak (> 13 µmol/l) edo azido metilmalonikoko maila handiak (> 0.4 µmol/l) folikoaren edo B6 bitaminaren eskasiarik edo giltzurrun-gutxiegitasunik gabe. Espainiako Osasun Ministerioaren argitalpenetan J. Bilbaoren lan bat dago (21), B12 bitaminaren eta folatoaren eskasia eta beste eskasia-anemia batzuk berrikusiz. Aipatutako egileak Andrések (19) aipatutako B12aren eskasia diagnostikatzeko irizpideak erabiltzen ditu. Carmelek, bere berrikuspenean (13), eskasi klinikoetan hau egiaztatu zela aipatu zuen:< 148 pmol/l (< 200 ng/l) maila baten %95ko sentsibilitate diagnostikoa duela anemia megaloblastikoetan (%90 tratamenduaren ostean AMM maila %50eko murrizketa irizpide diagnostiko gisa zuen lan batean). Hala ere, cut-off horrekin eskasi azpikliniko bat diagnostikatzeko sentsibilitatea %38-39koa izan zen; irizpidea AMMa edo homozisteina igotzea izanik. Aurresateko balio positiboa %58-78koa izan zen, nahiz eta espezifikotasuna ez den ongi ezarri, gold standarda beti parámetro biokimiko bat delako eta horiek guztiek haien mugak dituztelako. Folato serikoa Hasierako ohiko test diagnostiko estandarra da. Oso eskuragarri dagoen testa da, kostu baxukoa eta automatizatua dagoena. Abantaila eta desabantaila nagusiak puntu hauetan laburbiltzen dira: B12 bitaminaren eta Folatoaren eskasiaren diagnostikoa 11

12 Folato serikoaren mailak folatoaren estatus eta ekarpen berriak islatzen ditu (3, 4, 10, 22). Ospitalizazioko egun batzuek dieta normal batekin edo transfusio batek mailak normalizatu ditzakete. Egun batzuk, folatoaren ekarpen pobre batzuekin, folato serikoaren maila murriztu dezakete, pilaketa normalekin. Eskasia adierazten duen folatoaren mailaren gaineko adostasun garbirik ez dago. Lagin hemolizatu batek folato intraeritrozitarioa askatzen du eta folato serikoaren mailak igo ditzake (3). Gida ingelesaren arabera (4), klinikoek 7 nmol/lko (3 μg/l) ataria erabili ohi dute, maila horren azpitik anemia megaloblastikoaren arriskua asko handitzen delako (1B maila). Hala ere, 7 eta 10 nmol/l (3 y 4.5 μg/l) artean kokatzen den eremu zehaztugabea dago. Beraz, folato serikoaren maila baxu batek eskasia dagoela iradokiko digu; baina ez da test diagnostiko oso sentsible bat. 2008an OMEk argitaratu zuen lan batean (16), folatoaren eskasia adieraziko lukeen muga-puntua 10 nmol/l (4 ng/ml) izango litzateke. SL Schrierek UpToDaten aipatu du (10) askotan folatoaren eta kobalaminaren eskasia dagoela aldi berean eta horregatik bi mailak neurtu behar direla. Dokumentu horrek erreferentzia bat jasotzen du eta horrek iradokitzen du folato serikoa hasierako screeningeko test gisa erabiltzea eta emaitzaren arabera: Maila > 4 ng/ml (9.1 nanomol/l) bada, folatoaren eskasia baztertzen da. Maila < 2 ng/ml (4.5 nanomol/l) bada eta anorexiarik edo orain dela gutxi egindako baraualdirik ez badago, folatoaren eskasia diagnostikatzen da. J. BIlbaok (21), bere berrikuspenean, adierazi zuen folatoaren eskasia erakusteko modurik onena folato serikoaren mailak < 4 ng/ml. baieztatzea dela. Snowek (3), B12aren eta folatoaren eskasiaren diagnostikoari buruzko gidan, aipatzen du folato serikoaren erreferentziako balioak aldatu egiten direla faktore teknikoen arabera baina, oro har, erabilitako beheko muga 6.8 nmol/lkoa (3 ng/ml) dela. Noiz gomendatzen da B12 bitaminaren edo folato serikoaren test analitiko bat eskatzea? Hvas eta Nexok (12) aipatu dute B12 bitaminaren eskasia posiblea dagoela susmatu behar dela azaldu gabeko anemia, azaldu gabeko sintoma B12 bitaminaren eta Folatoaren eskasiaren diagnostikoa 12

13 neuropsikiatrikoak eta/edo mingain mindua, anorexia eta beherakoa bezalako urdail-hesteetako agerraldiak dituzten pazienteen kasuan. Arreta handiagoa eman behar zaio arrisku handiago duten pazienteei; adibidez, zaharrei, gastritis atrofikoaren intzidentzia handiagoa dutelako eta baita begetarianoei, beganoei, hesteko arazoak dituzten pazientei edo Graves tiroiditisa eta bitiligoa edo horrelako gaixotasun autoimmuneak dituzten pazienteei ere eta baita protoi-ponpa inhibitzeko medikazioak edo histaminaren hartzailearen antagonistak eta biguanidarekin (metmorfina) denbora luzez hartutako pazienteei ere. Egileak ez dira kasu azpiklinikoak detektatzeko B12 bitaminaren eskasiaren bahetzea egitearen aldekoak, test diagnostikoak behar adina espezifikoak ez direlako, eta horrek eskala handian gaindiagnostiko bat ekar lezakeelako, B 12 bitaminaren eskasia azpikliniko bat, errealitatean, arazo kliniko larria ez denean eta paziente horietan tratamenduak duen onura zalantzagarria denean. Kanadako INESSS institutuak aditu Batzorde batek berrikusitako gomendio batzuk argitaratu berri ditu (5) 14 parametro analitikoen arrazoizko erabilerari buruz; horien artean, B12 bitamina dago. Adituen Batzordeak B12 bitaminaren maila eskatzeko jarraibideei buruzko gomendio hauek egin ditu (ez dute ebidentzia-mailarik): Anemia makrozitikoa, makrozitosi isolatua edo pantzitopenia. Azaldu gabeko sintoma neurologikoak egotea: parestesiak, sorgortzea, koordinazio motrizearen eskasia, memoria arazoak edo kognitiboak eta nortasuneko aldaketak. Azido folikoaren gehigarriekin batera metotrexatea jasotzen duten gaixotasun autoimmunea duten adineko pertsonak. Aldiz, B12 bitaminaren neurketa ez da gomendatzen pertsona asintomatikoen kasuan, B12aren eskasia izateko faktore-arriskurik ez dutenean edo B12ko gehigarriak jasotzen ari direnean. Kanadako Columbia Britainiarreko medikuen elkarteak (8) pareko jarraibideak egin ditu. Gainera, adierazten du honako hauetan determinazio bat egin beharko dela: zaharrak (> 75 urte), heste mehearen hanturazko gaixotasuna duten pazienteak, dieta begetarianoa edo haragirik edo oilaskorik gabeko dieta jarraitzen duten pertsonak eta baita H2 hartzaileen medikamentu inhibitzaileak, protoi-ponparen inhibitzaileak edo metformina luzaroan hartu duten pertsonak. B12 bitaminaren nutriziokoa ez den eskasia duten pazienteen kasuan, kobalamina serikoaren urteko kontrol analitikoa gomendatzen dute. Smelli eta alek (18) laborategiko hainbat espezialitateen adituen gomendio batzuk argitaratu dituzte, laborategiko proba batzuen inguruan, B12 bitaminaren eta folatoarenak barne hartuz. B12 bitaminaren eta Folatoaren eskasiaren diagnostikoa 13

14 Egile horiek aipatu zuten anemia makrozitikoa, makrozitosi isolatua > 110 fl eta sintoma neuropsikiatrikoak dituzten pazientei kobalamina eta folatoaren maila neurtzeko gomendioa dagoela. Talasemia edo ferropeniarekin batera agertzen bada, makrozitosia ezkutatuta egon daiteke. Sintoma neuropsikiatrikoak anemiarik edo makrozitosirik gabe eman daitezke eta, kasu horretan, kobalaminaren neurketa eskatuko da baina ez folatoarena. Era berean, adierazi zuten B12 bitaminaren, folatoaren edo burdinaren eskasia duten paziente batzuek ahoko ultzera larriak gara ditzaketela, hemograman aldaketarik eduki gabe. Tratamendua jasotzen ari diren pertsonen kasuan, mailak neurtuko dira tratamendua betetzen ez dela susmatzen bada edo anemia berriz agertzen bada. Gida ingelesak ere B12 bitaminarekin egindako tratamenduan zehar mailak neurtzea beharrezkoa ez dela esaten du (4). Kanadan Ontarioko aditu-talde batek B12 eskasiaren proba diagnostikoei buruz eta urteen artean argitaratutako literaturaren berrikuspen bat egin zuen. B12aren eskasiagatiko anemia sintomak edo seinaleak dituzten pazienteak (anemia makrozitikoa) B12 serikoaren test batekin aztertu behar dira. Ez dago argi beste azpipopulazio batzuk testatu behar diren ala ez (adibidez, anomalia neuropsikiatrikoak dituzten pazienteak). Ez dago argi zein maiztasunarekin neurtu behar zaizkien mailak pazienteei. Andrés eta alen berrikuspenean (19), zaharrek duten B12 bitaminaren eskasiari buruzkoan, defendatzen dute B12aren maila neurtu behar zaiela malnutrizioan dauden 65 urte baino gehiago dituzten pertsona guztiei, erakunde eta ospitale psikiatrikoetan ingresatuta dauden pertsona guztiei eta B12aren eskasia egon daitekeela iradokitzen duten agerraldi hematologiko edo neuropsikiatrikoak dituzten pertsona guztiei. Huntek (14) bere berrikuspenean hurrengo egoeretan kobalaminako eskasia posiblearen azterketa analitiko bat eskatzen gomendatzen du: anemia, makrozitosia > 100 fl, B12aren eskasiaren sintoma klinikoak, ezagutzen den urdail-hesteetako gaixotasuna, B1aren eskasiarekin lotzen baita eta beganoak. Metforminako tratamenduan dauden pazienteak Metformina II motako diabetesa tratatzeko erabiltzen da eta kobalamina serikoko maila murritzekin lotu daiteke. Medikamentu hori hartzeak ongi ezagutzen ez diren mekanismoen ondorioz kobalamina gutxiago murriztea egiten du. Gida ingelesaren arabera (3), ezin da behin betiko ezarri zein maiztasunarekin zehaztu behar diren kobalamina serikoko mailak metforminarekin B12 bitaminaren eta Folatoaren eskasiaren diagnostikoa 14

15 tratamenduan dauden pazienteen kasuan, baina mailak eskatzea gomendatzen da eskasiaren susmo kliniko handia dagoenean (2B Maila). Ordezko hormona-tratamendua eta ahotiko antisorgailuak hartzen dituzten pazienteak Zeharkako ikerketa batean ikusi da ahotiko antisorgailuek kobalamina eta holotranskobalamina serikoak murriztu ditzaketela baina kobalaminaren metabolismoaren alterazioaren indikatzaile biokimikoak aldatu gabe; hots, metilmalonikoa eta homozisteina aldatu gabe (4). Kobalaminako mailak eskatzen iradokitzen da eskasiaren susmo kliniko handia dagoenean bakarrik, emaitzak interpretatzea erronka handia delako (4). Haurdunaldia Haurdunaldiaren hirugarren hiruhilekoan zehar, kobalaminaren mailak %30 jaisten dira. Gida ingelesaren arabera (4), haurdunaldian zehar eskasiaren susmo handia badaukagu, tratamendu labur enpiriko bat eman behar diogu ahotiko hidroxikobalaminarekin eta ikerketa osoa erditzearen ondorengorako utzi (2C Maila). Haurdunaldian zehar, holotranskobalamina kobalamina baino fidagarriagoa da eskasia dagoen edo ez zehazteko eta hori aukeratzea gomendatzen da eskuragarri badago (1B Maila). Begetarianoak Gida ingelesaren arabera (4), begetarianoak, bereziki begano zorrotzak, kontuan izan behar dira kobalaminaren mailak monitorizatzeko, balorazio kliniko batekin batera (2C Maila). Ahotiko osagarriak kontsideratu behar dira batez ere haurdunaldian eta edoskitzaroan (4, 10). Xurgapen txarra kirurgia gastrikoaren ondorioz Kobalaminaren eskasiaren prebalentzia handia da kirurgia gastrikoa jasan duten pazienteen kasuan. Gida ingelesaren arabera (4). kirurgia bariatrikoa jasan duten pazienteak monitorizatu behar dira kobalamina serikoaren mailei dagokienez eta, ziur asko, kobalaminako osagarriak beharko dituzte eta administratzeko bidea kirurgia motaren araberakoa izango da (1B Maila). UpToDaten berrikuspenean (10), kirurgia gastrikoa jasan duten pazienteei egunero ahotiko zianokobalaminako dosi handiak dituzten osagarriak ematea gomendatzen da. Xurgapen txarra gaixotasun gastrikoaren edo erasan pankreatikoaren ondorioz B12 bitaminaren eta Folatoaren eskasiaren diagnostikoa 15

16 Elikagaiekin lotutako B12 bitaminaren xurgapen txar moduan ezagutzen diren alterazio batzuk daude (food-bound cobalamin malabsorption) eta haien ezaugarri nagusia hipoklorhidria gastrikoa da, atrofia gastrikoaren ondorioz, adina edo protoi-ponparen edo H2 hartzaileen medikamentu inhibitzaileak direla eta. Kasu horietan, kobalamina ezin da elikagaiaren proteinetatik banandu eta, hortaz, ezin da faktore intrintsekoarekin batu. Kobalaminaren eskasia azpiklinikoaren %30-40 kasuei lotzen da. Gida ingelesak (4) dio elikagaiekin lotutako B12 bitaminaren xurgapen txarra duten pazienteek kobalaminako ahotiko osagarriak har ditzaketela dosi txikietan (2C Maila). Funtzio exokrinoari eragiten dion gaixotasun pankreatiko batek ez dio kobalaminari duodenoan haptokorrina askatzen utziko eta horrek kobalaminaren eskasia sor dezake. Egoera hori nahiko arraroa da eta ezin dira gomendio zehatzak eman. Haurtzaroa Arazo kliniko esanguratsuak ematen dituen kobalaminako benetako eskasia bat arraroa da haurtzaroan herrialde garatuetan eta horren prebalentziaren gaineko datuak oso mugatuak dira. Sintoma klinikoak dituzten kobalamina serikoaren maila baxuak haurtzaroan modu goiztiarrean tratatu behar dira, ondorio neurologikoak prebenitzeko (1A Maila). Kobalaminaren eskasia dagoenaren susmo klinikoa izanez gero, nahiz eta kobalamina serikoaren maila normala izan, gida ingelesak (4) biokimikako proba analitikoak eskatzea gomendatzen du; hala nola, homozisteina eta azido metilmalonikoa (1B maila). Testuinguru horretan holotranskobalaminak duen rola ez dago definituta. Anomalia genetikoak baztertzeko azterketa gehigarriak erreferentziako zentroetan egin behar dira. Kobalaminaren eskasiaren datu biokimikoak nahiko ohikoak lirateke amaren titietako esnea bakarrik hartzen duten haurren kasuan. Hala ere, horren esanahi klinikoa ez da ezagutzen eta ez dakigu osagarri motaren bat behar den (4). Kobalaminako zelula-xurgapeneko eta txertatzeko herentziazko akats arraro batzuk jakinarazi dira, eta horiek kobalaminaren eskasia sor dezakete. Oxido nitrosoaren eraginpean egotea UpToDaten berrikuspenean (10), aipatzen da oxido nitrosoak kobalamina desaktibatzen duela eta hori anestesiko gisa erabiltzeak narriadura neuropsikiatrikoa azkartu diezaiekeela kobalaminaren eskasia duten pazienteei. Horregatik, anestesiko hori erabili baino lehen kobalaminaren maila serikoak neurtzea gomendatzen da. Eskasia azpiklinikoa B12 bitaminaren eta Folatoaren eskasiaren diagnostikoa 16

17 Remacha eta colek (11) talde hau honela definitu zuten: B12 bitaminaren eskasia klinikoaren sintomatologia tipikoa ez duten pazienteak baina laborategiko azterketak eskasia dagoela baieztatzen duenean. Pertsona helduen %5-15ak kobalamina serikoaren maila baxua dute edo eremu grisean daude (150 eta 200 pmol/l artean) eta adin-tarte horretan anemia kaltegarria %2koa da. Asko eskasia azpiklinikoko kasuak izango dira (kasuen erdiak elikagaiekin lotutako B12 bitaminaren xurgapen txarra du, beste batzuek metformina edo omeprazol bezalako medikamentuak hartzen dituzte, Helicobacter pylori eta abar). Ezinbestekoa da metabolitoen azterketa bat egitea, eskasia azpikliniko bat den edo kobalamina seriko baxuko edo benetako eskasiarik gabeko borderline bat den bereizteko. Gehitutako problema bat pertsona nagusi askok giltzurrun-gutxiegitasuna dutela da eta horrek bai homozisteina zein azido metilmalonikoa igotzen duela, nahiz eta neurri txikiago batean izan. Ziur asko, giltzurrun-gutxiegitasunaren kasuan, diagnostikoko muga-puntu ezberdinak erabiltzeak arazo hori nolabait konpondu lezake. Carmelek, bere berrikuspenean (13), adierazten du geroz eta aldaketa biokimikorik gabeko paziente asintomatiko gehiago diagnostikatzen direla eta horrek galdera garrantzitsuak sortzen ditu: paziente horiek tratatu eta monitorizatu behar dira edo kasurik ez zaie egin behar? Tratatzen baditugu zein dosiarekin, zenbat denboraz eta amaierako zein helbururekin?. Ahotiko kobalamina diagnostiko zehatzik gabe erabiltzeak medikuak zein pazienteak nahasten ditu. Kobalaminaren xurgapeneko proba diagnostikoak galdu izanak agertoki hau sortzen lagundu du. Kobalaminaren eskasia azpiklinikoaren kasu gehienetan, aipatutako bitaminaren xurgapena normala da. Kasuen %30-50 inguruan, neurrizko xurgapen txarra dago, elikagaiekin lotutako B12 bitaminari lotuta, eta lantzean behin tratamendu antibiotiko bati erantzuten dio. Eskasia azpiklinikoaren latentzia-denbora oso luzea izaten da eta bere kabuz normalizatu daiteke edo eskasia kliniko bat sortu. Solomonek, bere berrikuspenean (15), adierazi zuen eskasia azpiklinikoa nagusia dela zaharren kasuan eta elikagaiekin lotutako kobalaminaren xurgapen txar batekin lotu dela. Bere esanahi klinikoa eta pronostikoa ezezagunak dira. Kontrolatu gabeko hainbat azterketetan paziente batzuk B12 bitaminaren tratamenduarekin hobetu dira, baina beste batzuk ez. Hala ere, beste azterketa batzuek iradokitzen dute alterazio hori ez dela gehiagora joaten eta tratamenduak ez duela onurarik eskaintzen. Gaixotasun tronboenbolikoa Remacha eta colsek (9) aipatu zuten gaixotasun tronboenbolikoa (ETE) duten pazienteen %20 eta %25 artean homozisteinako maila altuak dituztela. Paziente horietako milaka tratatu dira ahotiko B12 bitaminaren dosi handiekin B12 bitaminaren eta Folatoaren eskasiaren diagnostikoa 17

18 eta, dirudienez, ETEaren intzidentzia ez da murriztu, nahiz eta egin berri diren meta-analisietan burmuineko istripu baskularraren aurrean nolabaiteko efektu babeslea egiten dutela dirudi. ETEaren eta B12 bitaminaren eskasiaren arteko harreman bat erakusten duten atzera begirako eta etorkizuneko ikerketak argitaratu dira. Oraindik zehazteko dago zein den bere benetako rola ETEan, ETEan B12 bitaminaren eskasiaren prebalentzia ikusita, kasu-kopuru oso handia beharko litzatekeelako bere efektu babeslea erakusteko. Folatoaren eskasiak sortutako anemiari dagokionez, arrazoi ohikoenak dieta pobrea, alkoholismo larria eta urdail eta hesteetako hainbat gaixotasun dira (gaixotasun zeliako baten agertzeko modua izan daiteke). Haurdunaldian eta edoskitzaroan, amaren folato-beharrak handitzen dira. Haurdunei folato-osagarriak ematen zaizkiela kontuan izanik, ez da beharrezkoa folato serikoko maila eskatzea, egoera berezietan izan ezik: dieta pobrea, xurgapen txarraren susmoa, hiperemesia edo anemia makrozitika. Era berean, folato-beharrak handitzen dira anemia hemolitiko kronikoetan. Hemodialisian egin baino lehenagoko folato serikoaren maila neurtuko da. Folato serikoko maila baxuak detekta daitezke konbultsioen kontrako medikazioaren hartzaile kronikoak diren pazienteen kasuan eta paziente homozigotoetan MTHFR (HGNC:7436) genaren poliformismo baterako, horrek entzima 5,10-metilenetetrahidrofolato reduktasa kodetzen baitu; hau da, folatoaren metabolismoan parte hartzen duen entzima. Gida ingelesaren arabera (4), folato serikoko mailak, oro har, kobalaminaren eskasiaren antzeko egoeran klinikoetan neurtzen dira (1A Maila). Aurretik aipatu dugun argitalpenean (5) INESSS Kanadako Institutuak azido folikoaren eskabideei buruzko gomendio hauek ematen ditu: Azido folikoaren neurketa gomendatuta dago anemia makrozitika, makrozitosi isolatu bat, pantzitopenia ebaluatzeko edo informazio klinikoak folatoaren eskasia bat iradokitzen duenean. Era berean, kasu hauetan gomendatzen da: xurgapen txarreko sindromea (gaixotasun zeliakoa, Crohn-en gaixotasuna), malnutrizio larria, alkoholismoa eta hainbat medikamentuetako tratamendua duten pazienteak (trimetoprim, salazopirina). Ez da gomendatzen azido folikoa neurtzea pertsona asintomatikoei edo hemograma normala dutenei edo azido folikoko osagarrian jasotzen ari direnei. Baieztatzeko probak kobalamina serikoaren edo folato serikoaren mailan zalantzazko edo espero ez diren emaitzak egonez gero. Guztizko homozisteina plasmatikoa B12 bitaminaren eta Folatoaren eskasiaren diagnostikoa 18

19 Proba honen ezaugarri nagusiak hauek dira: Test sentsiblea da, modu goiztiarrean handitzen delako kobalaminaren edo folatoaren eskasia egonez gero (ikus erreakzio metabolikoen eskema). Oso espezifikoa ez den testa da, maila beste egoera batzuetan ere handitzen delako (3,4,9,12,13,22): folatoaren eskasia, B6 bitaminaren eskasia (piridoxina), giltzurrun-gutxiegitasuna, hipotiroidismoa, hipobolemia, medikazioak hartzerakoan (isoniazida), psoriasia eta jaiotzetiko alterazio metabolikoak. Laginaren analisi aurreko erabilera gakoa da test honetarako, lagina hotzean mantendu behar delako eta erauzi baino 2 ordu lehenago plasma eritrozitoetatik banatuz zentrifugatu behar delako (4,13,14). UpToDaten berrikuspenean (10), homozisteina eta azido metilmalonikoko determinazioak gomendatuta daude kobalaminaren eta/edo folatoaren eskasiaren susmo handia dagoenean eta kobalamina eta/edo folato serikoaren mailen borderline emaitzak daudenean eta baita azaldu ezin daitezkeen sintoma neurologikoak edo makrozitosia daudenean ere. Berrikuspenak aipatzen du kobalaminaren dokumentatutako eskasiaren 434 episodioetako ikerketa bat (23). Horietan homozisteina eta azido metilmalonikoaren maila handituta zegoen %96an eta %98an, hurrenez hurren. Ikerketa beran, folatoaren eskasiaren 123 episodioetako datuak jasotzen dira. Horietako %91k homozisteinako maila handia zuen eta %12k bakarrik azido metilmalonikoaren maila handia, guztietan kasu batean izan ezik, giltzurrun-gutxiegitasun baten ondorioz. Homozisteina eta azido metilmalonikoaren maila handiak normalizatzen dira tratamenduaren ondoren; eta horrek bitaminaren eskasia erakusten duen beste ebidentzia bat gehiago izan daiteke. Stableren 2013ko berrikuspen berri batean (9), adierazten da guztizko homozisteinaren mailak oso altuak direla (maila > 21 µmol/l) B12 bitaminaren eskasia klinikoaren pazienteen %96ren kasuan, sintoma neurologikoak bai baina anemiarik ez duten pazienteak barne hartuz. B12 bitaminaren tratamenduaren aurrean erantzun hematologikorik ezta neurologikorik izan ez duten kobalamina serikoko maila baxuak dituzten pazienteen %50k bi metabolito horien maila normalak dituzte eta horrek esan nahi du kobalamina serikoaren maila baxua negatibo faltsua dela. B12 bitaminaren eskasia dutenaren susmo klinikoa dagoenean, pazienteei kobalamina serikoa neurtzearen mugak kontuan izanik, justifikatuta egon daiteke guztizko homozisteinaren eta azido metilmalonikoaren mailak neurtzea edo tratamendu enpirikoa ematea, parametro argi batzuk ezarriz erantzun klinikoa neurtzeko. B12 bitaminaren eta Folatoaren eskasiaren diagnostikoa 19

20 Gida ingelesaren arabera (4), homozisteina plasmatikoa neurtu daiteke folatoaren eskasia bat baieztatzeko bakarrik egoera berezietan: 15 μmol/l baino maila handiago batek folatoaren eskasia dagoela adieraz dezake, baina kontuan izan behar dira beti erreferentzia maila lokalak (2B Maila). Azido metilmaloniko plasmatikoa Proba honen ezaugarri nagusiak hauek dira: Kostu handiko test konplexua da (masen espektometria eta gasen kromatografia) eta oso laborategi gutxitan egiten da (4,11). Maila kobalaminaren eskasian handitzen da (ikus erreakzio metabolikoen eskema), baina handitu daiteke ere pertsonek hauek dituztenean: giltzurrun-gutxiegitasuna, hesteetako bakterioen gainhazkundea, > 65 urte baino nagusiagoak, hemokontzentrazioaren kasuan eta jaiotzetiko alterazio metabolikoak. Hesteetako flora murrizten duten antibiotikoek murriztu dezakete (3,4,9,13). Gida ingelesaren arabera (4), guztizko homozisteina plasmatikoaren eta/edo azido metilmaloniko plasmatikoaren (AMM) determinazioa, bere eskuragarritasunaren arabera, proba analitiko osagarriak izan daitezke kobalamina serikoaren eskasia dagoen jakiteko susmo klinikoa dagoenean eta kobalamina serikoaren maila zehaztugabea dagoenean (2B Maila). Homozisteina markatzaile sentsible bat den arren, azido metilmalonikoa espezifikoagoa da. 2013ko Stableren berrikuspenean (9), honakoa esaten da: AMM mailak oso handiak dira (> 400 nmol/l) B12 bitaminaren eskasia klinikoa duten pazienteen %98ren kasuan, sintoma neurologikoak bai baina anemiarik ez dituzten pazienteen kasuan. Ia paziente guztiek > 500 nmol/l azido metilmalonikoaren mailak dituzte eta %86k > nmol/l mailak. Nahiko espezifikoa den handitzea da, nahiz eta neurrizko handitzeak egon daitezkeen, 300 eta 700 nmol/l arteko balioekin, giltzurrun-gutxiegitasunean. Hvas eta Nexok (12) AMM maila neurtzea gomendatzen dute, kobalamina serikoaren maila eremu grisean dagoenean; hau da, 125 eta 250 pmol/l artean dagoenean. AMMrako erreferentziako balioak µmol/l dira. Horren emaitzaren arabera: < 0.29 µmol/l. B12 bitaminaren eskasia baztertzen da. > 0.75 µmol/l. B12 bitaminaren eskasia baieztatzen da eta 0.75 µmol/l artean. Eremu grisa. Snowek argitaratutako gidan (3), B12 bitaminaren edo folatoaren eskasiaren diagnostikoa baieztatzeko azido metilmalonikoak eta homozisteinak diten B12 bitaminaren eta Folatoaren eskasiaren diagnostikoa 20

21 erabilera posiblea aipatzen da. Erreferentzia-balioak aldakorrak dira laborategi bakoitzaren arabera. Gida honek alterazio hematologikoak eta kobalaminaren eskasia duten pazienteei buruzko Savage eta Alen lan bat aipatzen du (23). Horien kasuan, AMMren eta homozisteinaren ((3 DS batez bestekoaren gainetik) maila handiaren sentsibilitate diagnostikoa %98 eta %96koa izan zen. Kasu gutxi batzuetan bakarrik bi parametroetako bat igotzen zen eta bestea ez. B12 bitaminaren neurrizko eskasiaren kasuan, proba analitiko horien sentsibilitate diagnostikoa ez da ongi ezagutzen. Oso posiblea da maila igotzea alterazio hematologikoak agertu eta kobalamina serikoa jaitsi baino lehen. Proba analitiko horien espezifikotasunari dagokionez, kalkulu bat egitea zaila da. Carmelek, bere berrikuspenean (13), AMM mailaren handitzeak %95ko sentsibilitatea duela aipatu du anemia kaltegarriko kasuetan B12aren eskasia diagnostikatzeko. Maila asko handitu litzateke, normalean mila nmol/l arte. Hala ere, egoera horietan, kobalamina serikoaren testa gutxigatik gaindituko lukeen teknika litzateke. Eskasia azpiklinikoan, AMM maila oso gutxitan gaindituko lituzke 800 nmol/l eta biomarkatzaile guztiek bezala sentsibilitate diagnostiko txikiagoa izango luke. Carmelek adierazten du ere ikerketa-azterlanetan B12 bitaminaren eskasiaren diagnostikoa proba analitikoen konbinazioan oinarritu beharko litzatekeela, eta horiek mugapen ezberdinak izan beharko lituzketela eta, aldi berean, eta elkarrekiko osagarriak izan beharko liratekeela. Konbinaziorik onena kobalamina serikoaren eta AMMren neurketa izango litzateke eta diagnostikoa lortuko litzateke bi parametroen maila nahastuta badago. Holotranskobalamina Proba honen ezaugarri nagusiak hauek dira: Kobalamina serikoaren frakzio aktiboaren neurri bat da. Ez du analisi aurreko prestaketarik eskatzen. Ikerketa gehiago behar dira holotranskobalaminak kobalaminaren eskasia detektatzeko duen erabilgarritasun klinikoa zehazteko (4,9,11,12,14,22). Handitu daiteke hauek daudenean:ohiko poliformismo genetikoak, giltzurrun-gutxiegitasuna eta hepatopatia, eta horrek bere erabilera asko mugatzen du (20). Iradoki da mailei honako hauek eragin ahal dietela: ahotiko antisorgailuak, mielodisplasia eta beste patologia hematologikoak, histiozitoen patologia, folatoaren nahasteak eta alkoholismoak (13). Gida ingelesaren arabera (4), proba horrek kobalamina serikoarena baino eremu gris txikiagoa eta sentsibilitate eta espezifikotasun handiagoak ditu. B12 bitaminaren eta Folatoaren eskasiaren diagnostikoa 21

22 Pertsona osasuntsuetan normaltasuneko balioak pmol/l lirateke, eta ikerketa ezberdinen arabera, beheko mailak 19 eta 42 pmol/l artean eta goiko mailak 134 eta 157 pmol/l artean egon daitezke. Zehaztugabeko emaitzak dituzten kasuak murrizten lagun dezake, batez ere 65 urte baino gehiago dituzte pertsonei dagokienez. Haurdunaldian ere edo ahotiko antisorgailuak hartzen dituzten emakumeek erabil ditzakete, kobalaminaren ohiko jaitsiera fisiologikoa sortzen ez duelako. Gida honen arabera (4), hautagai sendoa da lehen aukerako determinazioa izateko etorkizunean kobalaminaren eskasia ikertzerako orduan, batez ere, kostuak murrizten badira. 2013ko Stableren berrikuspen batean (9), neurketa horrek espezifikotasuna hobetu duela aipatzen da, kobalamina serikoaren neurketarekin alderatuz gero. Hvas eta Nexoren ustez (12), holotranskobalaminak erakutsi du, lan batzuetan, B12aren eskasiaren markatzailea goiztiar bat dela, baina azterlan gehiago behar dira aurretiko proba analitikoei ekar diezaiekeen benetako balio erantsia zein den jakiteko. Willisek eta Australiako aditu-talde batek (20), beren holotranskobalaminarekin lotutako berrikuspen sistematikoan, aipatu zuten paziente-kopuru handiarekin eginiko azterlanen batean, B12 bitaminaren eskasia diagnostikatzeko kobalamina serikoaren aldean holotranskobalamina eraginkorragoa zela erakutsi zen arren (0.85 eta 0.76 kurbo azpiko eremua, hurrenez hurren), bere mugak kontuan izan behar direla. Carmelek, bere berrikuspenean (13), oraindik balorazio kliniko mugatua duen parametroa dela adierazten du. Kobalamina serikoaren mailarekin alderatzen denean, kurba azpiko eremua pixka bat hobea da holotranskobalaminarako. AMMrekin alderatzen denean, emaitzaren espezifikotasuna ez da oso argia. Folato eritrozitarioa Folato tisularraren egoeraren adierazlea da epe luzeago batean, eritrozitoen batez besteko bizitza kontuan izanik. 340 nmol/l (150 μg/l) azpiko folato eritrozitarioko maila batek folatoaren eskasia klinikoa adierazten duela kontsideratzen da. Berrikuspen batean ondorioztatzen da folato serikoaren mailak antzeko informazioa eskaintzen digula. Iradoki da folato eritrozitarioa neurtzea erabilgarria izan daitekeela makrozitosia eta folato seriko normala duten pazienteen %5rako. Egungo teknikek analisi aurreko eta analisiko aldagaien eragina izan ditzakete; beraz, ez da neurketa sendo bat (3,4). B12 bitaminaren eta Folatoaren eskasiaren diagnostikoa 22

23 Gida ingelesak (4) dio ez dela beharrezkoa errutinazko moduan folato eritrozitarioa neurtzea, folato serikoa kasu gehienetan nahikoa delako (1A Maila). Folatoaren eskasiaren susmo kliniko handia badago, nahiz eta folato serikoaren maila normala izan, folato eritrozitarioaren maila bat eska daiteke, kobalaminaren eskasia ez dagoela baieztatu denean (2B Maila). UpToDaten arabera (10), folato eritrozitarioaren neurketa hauentzako gomendatuko litzateke: folato serikoaren balio borderlineak dituzten pazienteak (2 eta 4 ng/ml) artean, aldi berean kobalaminaren eta folatoaren eskasia dutenaren susmoa dagoenean eta emaitzaren interpretazio zaila dagoenean (pazienteak ospitale-janaria hartu duenean orain dela gutxi edo anorexia izan berri duenean). Kobalaminaren eskasiaren etiologia zehazteko proba diagnostikoak Antigorputzak anti-faktore intrintsekoa (anti-fi) Beren emaitza positiboa da anemia kaltegarrien %40-60an (2,8) eta %1-2 positibo faltsuak dira. Beraz,anemia kaltegarria diagnostikatzeko sentsibilitate baxua eta espezifikotasun handia duen testa da. Gida ingelesaren arabera (4), anemia, neuropatia edo glositisa eta anemia kaltegarriaren susmoa duten paziente guztiei anti-firen azterketa bat egin behar zaie, kobalaminaren maila edozein dela (2). Kobalamina serikoaren maila baxua duten pazienteen kasuan, anemiarik ez badute eta xurgapen txarra ez badute edo eskasia izateko beste arrazoirik ez badago, anti-fi azterketa egin behar da, anemia kaltegarri goiztiar/latentea dagoela argitzeko (2A Maila). Anti-FIren titulu altuek kobalaminaren maila arrunt faltsuak eman ditzakete. Kobalaminaren eskasiaren susmo kliniko handia badago, anti-fi azterketa eska daiteke. Antigorputzak anti-zelula parietal gastrikoak Positiboak dira anemia kaltegarria duten pazienteen %80an, baina positiboak dira ere patologia hori ez duten pazienteen %10ean. Hori dela eta, gida ingelesak (3) ez du gomendatzen antigorputza anti-zelula parietal gastrikoen azterketa egitea anemia kaltegarria diagnostikatzeko (1A Maila). UpToDaten berrikuspenaren arabera (10), test honen sentsibilitatea Anti-FI antigorputzena baino handiagoa da, baina espezifikotasuna baxua da, beraz, erabilgarritasuna oso eztabaidatua da. Wickramasinghek (22) aipatzen du antigorputzak anti-zelula parietal gastrikoak positiboak direla anemia kaltegarria duten pazienteen %50-90 kasuetan, baina baita 60 urte baino gehiago dituzten pertsonen %16an eta B12 bitaminaren eta Folatoaren eskasiaren diagnostikoa 23

24 ehuneko handiagoetan beste patologia batzuk dituzten paziente-talde batzuetan. Horretarako, bere ustez, proba analitiko horrek ez du anemia kaltegarriaren arrazoia ezartzen laguntzen. Besteak Jada Schilling-en testa ez dago eskuragarri Erresuma Batuan (4), ezta EEBBetan (10) ezta herrialde askotan ere. Euskadiko Autonomia Erkidegoa ez dago eskuragarri ezta ere. Gida ingelesaren arabera (4), anemia ferropenikoa (gastritis kroniko atrofikoa adierazten duena) ere garatzen duten anemia kaltegarria duten pazienteen kasuan, endoskopia bat egin behar da, kartzinoma gastrikoaren arrisku handiagoa dutelako, baina ez dira endoskopiak gainbegiratzeko gomendatzen. UpToDaten berrikuspenaren arabera (10), gastrina serikoaren maila handiek, pepsinigeno Ieko maila baxuek eta pepsinogeno I versus pepsinogeno IIko erratio murriztu batek %90-92ko sentsibilitatea dute anemia kaltegarriko diagnostiko baterako, baina espezifikotasun baxuarekin. Anti-FI negatiboak antigorputzak dituzten kasuetan, anemia kaltegarria diagnostikatzeko gomendatu ahalko lirateke. Hvas eta Nexoren ustez (12), B12 bitaminaren eskasia diagnostikatu ondoren, ez da beharrezkoa proba analitiko gehiago egitea, historia klinikoaren arabera arrazoia dieta begetariano bat jarraitzea bada edo erauzketa gastriko edo ileoaren erauzketa bat egon dela bada. Era berean, zaharren kasuan, lehen mailako laborategiko datu klinikoetan eta proba analitikoetan B12 bitaminaren eskasia argia erakutsi denean proba analitiko gehiago ez direla egin behar uste dute. Beste pazienteen kasuan, proba analitiko gehiago egitea garrantzitsua dela uste dute, B12aren eskasia zein den ezagutzeko, bereziki, anti-fi antigorputzak, horiek anemia kaltegarria duten pazienteen %70ean positiboak izan daitezkeelako. Pepsinogeoak eta gastrinak gora egiten dute atrofia gastrikoan, baina espezifikotasun baxua duten proba analitikoak. Antigorputzak anti-zelula parietalak anemia kaltegarrian egon daitezke, baina espezifikotasun oso baxua dute. Ezin dira proba analitiko horien erabilerari buruzko gomendio zehatzak eman. Schilling-en testa jada ez dago eskuragarri herrialde askotan. Berrikuspenaren egileek hainbat lan argitaratu berri dituzte CobaSorb deituriko metodo alternatibo bat proposatuz. Aipatutako metodoan, kobalamina ez erradioaktiboko ahotiko dosi bat ematen zaie eta holotranskobalaminaren maila serikoa handitzen bada, kobalaminaren xurgapen egokia dagoela irizten da. Probatu da subjektu osasuntsuekin eta xurgapena nahasten duten B12 bitaminaren eta Folatoaren eskasiaren diagnostikoa 24

25 jaiotzetiko akatsak dituzten pazienteekin, baina oraindik B12aren hartutako eskasia duten oso paziente gutxiekin probatu da. Hvas eta Nexok adierazten dute aditu gehienek gomendatzen dutela anemia kaltegarria duten pazienteei bost urtetan behin zaintzeko endoskopia bat egitea, minbizi gastrikoa izateko duten arriskua handitzen delako. Snowek (3) bere gidan adierazi zuen gastrina serikoko maila anemia kaltegarria duten pazienteen %80-%90tan handituta dagoela (atrofia gastrikoa hipoklorhidriarekin, hipergastrinemia sortzen duen G zelulen hiperplasia antral batekin batera garatzen da). Mailak handiak izan ohi dira ere atrofia gastriko maila txikiago bat baina elikagaien proteinei loturiko B12 bitaminaren xurgapen txarra duten pazienteen kasuan. Testak sentsibilitate eta espezifikotasun mugatua izango lituzke anomalia gastriko azpiklinikoak diagnostikatzeko. Kobalaminarekin lotutako alterazioen ikerkuntzaren hurbilketa klinikoa Gida ingelesak (4) gomendioak bi algoritmoetan laburbiltzen ditu eta horiek gida horretan kontsulta daitezke: 1. algoritmoa: kobalaminaren eskasiaren susmo handia denean, anemia, glositis edo parestesiak eta antzeko datu objektiboak daudenean. 2. algoritmoa: kobalamina serikoko maila baxuak dituzten pazienteak, baina anemiarik ezta beste datu objektibo esanguratsurik gabe (kobalamina baxua esanahi ezezagunekoa). Gehien bat paziente nagusiak dira eta analitika sintoma zehaztugabeen ondorioz eskatu da (astenia, sintoma neurospikiatrikoak, txekeoa ). Anemia kaltegarri latente bat duten pazienteak izan daitezke edo kobalamina serikoaren determinazio batez mintzatzerakoan, aipatutako arrazoiren batek eragindako beherapen bat izan daiteke. UpToDaten berrikuspenean (10), proba analitikoen emaitzak honela ebaluatzea gomendatzen dute: folato serikoaren maila > 4 ng/ml eta kobalamianren maila > 300 pg/ml (> 221 pikomoleak/l) badira, eskasia ia ezinezkoa da eta ez dira proba analitiko gehiago egin behar. Maila borderline badira edo datu klinikoekin bat ez badatoz, guztizko homozisteinako eta azido metilmalonikoko mailak eskatuko dira. Emaitzen arabera: Bietako maila normala bada, bi bitaminetako baten eskasia egotea ia ezinezkoa da. Hala eta guztiz ere, susmo klinikoa izanez gero, tratamendua hasiko da: azalpeko kobalamina µg astean behin 1-3 asteetan zehar eta erantzuna neurtuko da erretikulozitoen, B12 bitaminaren eta Folatoaren eskasiaren diagnostikoa 25

MUGIMENT TXORIERRI PROGRAMAREN DATUAK

MUGIMENT TXORIERRI PROGRAMAREN DATUAK MUGIMENT TXORIERRI PROGRAMAREN DATUAK 1. Partaidetza-datuak 2. Arrisku kardiobaskularraren faktoreak 3. Partaideen ezaugarriak 4. Esku-hartzearen ondorengo hobekuntzak 5. Gogobetetasun-inkesta 6. Ondorioak

More information

EAEko jardun-prozedura, Zika birusaren gaixotasunaren susmoa dagoen kasuetan

EAEko jardun-prozedura, Zika birusaren gaixotasunaren susmoa dagoen kasuetan EAEko jardun-prozedura, Zika birusaren gaixotasunaren susmoa dagoen kasuetan (Eguneratzea: 2016ko urriaren 17a) Osasunaren Mundu Erakundeak (OME), Zika birusaren gaixotasuna dela-eta, ezarri duen alerta

More information

LINFOMA FOLIKULARRA:LINFOMA FOLIKULARRA 11/6/07 11:02 Página 1 LINFOMA FOLIKULARRA 2006ko berrikuspena

LINFOMA FOLIKULARRA:LINFOMA FOLIKULARRA 11/6/07 11:02 Página 1 LINFOMA FOLIKULARRA 2006ko berrikuspena LINFOMA FOLIKULARRA 2006ko berrikuspena AURKIBIDEA 1. Sarrera............................................... 5 2. PETen erabilgarritasuna linfoma folikularraren azterketan............. 5 3. Faktore pronostikoak.....................................

More information

MEDIKAZIO KRONIKOAREN MANEIUA EBAKUNTZA INGURUKO ALDIAN

MEDIKAZIO KRONIKOAREN MANEIUA EBAKUNTZA INGURUKO ALDIAN 25 LIBURUKIA 09 Zk 2017 FARMAKOTERAPIA INFORMAZIOA INFORMACIÓN FARMACOTERAPÉUTICA MEDIKAZIO KRONIKOAREN MANEIUA EBAKUNTZA INGURUKO ALDIAN AURKIBIDEA SARRERA FARMAKO ANTIDIABETIKOAK FARMAKO ANTITRONBOTIKOAK

More information

GABAPENTINA ETA PREGABALINA: ERABILERAREN ETA ABUSUAREN ARTEAN

GABAPENTINA ETA PREGABALINA: ERABILERAREN ETA ABUSUAREN ARTEAN Infac ESKUALDEKO 22 LIBURUKIA 4 Zk 2014 FARMAKOTERAPI INFORMAZIOA INFORMACIÓN FARMACOTERAPÉUTICA DE LA COMARCA http://www.osakidetza.euskadi.net/cevime Intranet Osakidetza http:/www.osakidetza.net GABAPENTINA

More information

ASMA HELDUETAN ETA NERABEETAN

ASMA HELDUETAN ETA NERABEETAN 25 LIBURUKIA 08 Zk 2017 FARMAKOTERAPIA INFORMAZIOA INFORMACIÓN FARMACOTERAPÉUTICA ASMA HELDUETAN ETA NERABEETAN AURKIBIDEA SARRERA DIAGNOSTIKOA TRATAMENDUA TRATAMENDUAREN HELBURUAK ETA OSAGAIAK JARRAIPEN

More information

LGMD2A gaixotasunaren diagnostiko molekularra

LGMD2A gaixotasunaren diagnostiko molekularra LGMD2A gaixotasunaren diagnostiko molekularra Oihane Jaka Biodonostia Institutua eta King s College London oihane.jaka@kcl.ac.uk DOI: 10.1387/ekaia.14528 Jasoa: 2015-05-22 Onartua: 2015-06-16 Laburpena:

More information

AURKIBIDEA. Sarrera Azterketen diseinua Emaitzak Ondorioak. Iruzkinak Proposamen terapeutikoa Bibliografia...

AURKIBIDEA. Sarrera Azterketen diseinua Emaitzak Ondorioak. Iruzkinak Proposamen terapeutikoa Bibliografia... SUKAR-NEUTROPENIA LUZEA ANTIFUNGIKO BERRIEN EGINKIZUNA AURKIBIDEA Sarrera................................................. 4 Azterketen diseinua......................................... 5 Emaitzak.................................................

More information

EREMU ELEKTROMAGNETIKOAK ETA OSASUNEAN DUTEN ERAGINA FROGA ZIENTIFIKOAK

EREMU ELEKTROMAGNETIKOAK ETA OSASUNEAN DUTEN ERAGINA FROGA ZIENTIFIKOAK OSASUN SAILA Osasun Sailburuordetza Osasun Publikoaren eta Adikzioen Zuzendaritza DEPARTAMENTO DE SALUD Viceconsejería de Salud Dirección de Salud Pública y Adicciones EREMU ELEKTROMAGNETIKOAK ETA OSASUNEAN

More information

I ATALA: Farmakologia Aplikatuaren Orokortasunak

I ATALA: Farmakologia Aplikatuaren Orokortasunak I ATALA: Farmakologia Aplikatuaren Orokortasunak 1. Elkarrekintza farmakologikoak (4. Gaia) Ariketa honetan bi farmako mota agertzen dira: 1 Farmakoa (F1): Pazienteak odontologoaren kontsultara joan baino

More information

ERRESBERATROLAREN HAINBAT EFEKTU ETA ERABILERA

ERRESBERATROLAREN HAINBAT EFEKTU ETA ERABILERA ERRESBERATROLAREN HAINBAT EFEKTU ETA ERABILERA Giza nutrizioa eta dietetikako gradua 2012/2013 ikasturtea Gradu amaierako lana Tutorea: Encarnación Goikoetxea Egilea: Iñaki Milton Laskibar AURKIBIDEA

More information

Gizonezkoentzako pilula antikontzeptiboa: errealitatea ala fikzioa?

Gizonezkoentzako pilula antikontzeptiboa: errealitatea ala fikzioa? Gizonezkoentzako pilula antikontzeptiboa: errealitatea ala fikzioa? Amaia Maite Erdozain Fernández Farmakologia Saila, Medikuntza eta Ondontologia Fakultatea, UPV/EHU Leioa Laburpena: Gaur egun gizonezkoengan

More information

Nola eragiten du 2-Interleukinak T-zelulen nukleoko proteinen fosforilazio mailan?

Nola eragiten du 2-Interleukinak T-zelulen nukleoko proteinen fosforilazio mailan? Nola eragiten du 2-Interleukinak T-zelulen nukleoko proteinen fosforilazio mailan? (How does interleukin-2 affect the phosphorylation state of nuclear proteins in T-cells?) Nerea Osinalde Biokimika eta

More information

Populazio-baheketaren garrantzia: giza papilomabirusaren aurkako borroka

Populazio-baheketaren garrantzia: giza papilomabirusaren aurkako borroka Populazio-baheketaren garrantzia: giza papilomabirusaren aurkako borroka Nerea Fontecha 1, Miren Basaras* 1, Jose C. Quilez 2, Silvia Hernáez 3, Daniel Andía 2, Ramon Cisterna 1,3 1 Immunologia, Mikrobiologia

More information

Urte bat baino gutxiagoko umeengan agertutako nerbio-sistema zentraleko tumoreak: berrikuspena Gurutzetako Unibertsitate Ospitalean eta literaturan

Urte bat baino gutxiagoko umeengan agertutako nerbio-sistema zentraleko tumoreak: berrikuspena Gurutzetako Unibertsitate Ospitalean eta literaturan Urte bat baino gutxiagoko umeengan agertutako nerbio-sistema zentraleko tumoreak: berrikuspena Gurutzetako Unibertsitate Ospitalean eta literaturan Central Nervous System (CNS) tumors in an under 1 year-old

More information

Analisi farmakozinetiko/farmakodinamikoa antimikrobianoen erabilera hobetzeko gaixo larrietan

Analisi farmakozinetiko/farmakodinamikoa antimikrobianoen erabilera hobetzeko gaixo larrietan Analisi farmakozinetiko/farmakodinamikoa antimikrobianoen erabilera hobetzeko gaixo larrietan (Pharmacokinetic/pharmacodynamic modeling to optimize antimicrobial agents dosage in critically ill patients)

More information

EUSKAL AUTONOMIA ERKIDEGOKO TUBERKULOSIAREN PROGRAMA urtea

EUSKAL AUTONOMIA ERKIDEGOKO TUBERKULOSIAREN PROGRAMA urtea EUSKAL AUTONOMIA ERKIDEGOKO TUBERKULOSIAREN PROGRAMA 2012. urtea EUSKAL AUTONOMIA ERKIDEGOKO TUBERKULOSIAREN PROGRAMA 2012. urtea Vitoria-Gasteiz 2014 Lan honen bibliografia-erregistroa Eusko Jaurlaritzaren

More information

Kanabinoideoak: onuragarriak ala kaltegarriak?

Kanabinoideoak: onuragarriak ala kaltegarriak? Kanabinoideoak: onuragarriak ala kaltegarriak? Jon Zarate Sesma* Itziar Txurruka Ortega* Enrique Etxebarria Orella** * Farmazian lizentziatuak ** Medikuntzan doktorea Fisiologia Saila, Farmazia Fakultatea

More information

Protokoloa. MIELOMA ANIZKOITZA eko berrikuspenaren eguneratzea

Protokoloa. MIELOMA ANIZKOITZA eko berrikuspenaren eguneratzea Protokoloa MIELOMA ANIZKOITZA 2008 2005eko berrikuspenaren eguneratzea 37 MIELOMA ANIZKOITZA 2008 2005eko berrikuspenaren eguneratzea DONOSTIA OSPITALEA Osakidetza Begiristain pasealekua, z.g. 20014 Donostia-San

More information

LABURDURAK. Eskuineko blokeo osoa. Eskuin-bentrikuluaren hipertrofia. Ezkerreko blokeo osoa. Ezker-bentrikuluaren hipertrofia

LABURDURAK. Eskuineko blokeo osoa. Eskuin-bentrikuluaren hipertrofia. Ezkerreko blokeo osoa. Ezker-bentrikuluaren hipertrofia 1 LABURDURAK AEA AEE AKZ AMP AP ATHB AUHB BAAAK BAB BBB BGBK BTE EAK EB EKG ESBEO ESBH ESBO EZBEO EZBH EZBO FA KASN Aldi errefraktario absolutua Aldi errefraktario erlatiboa Arteria koronario zirkunflexua

More information

Zaintzaren alde goxoa, zentzua eta alde positiboaren bilaketa menpekotasuna duen adinekoaren zainketan

Zaintzaren alde goxoa, zentzua eta alde positiboaren bilaketa menpekotasuna duen adinekoaren zainketan Zaintzaren alde goxoa, zentzua eta alde positiboaren bilaketa menpekotasuna duen adinekoaren zainketan J. López Martínez* I. Lizaso Elgarresta** M. Sánchez de Miguel** *San Pablo-CEU Unibertsitatea **Psikologia

More information

Hipertentsio arterialari buruzko Praktika klinikoaren gida

Hipertentsio arterialari buruzko Praktika klinikoaren gida Osakidetzako praktika klinikoko gidak Hipertentsio arterialari buruzko Praktika klinikoaren gida Laburpena 2007ko eguneratzea FINANTZAKETA: PKG hau Osakidetzak eta Eusko Jaurlaritzaren Osasun Sailak finantzatu

More information

1. Sarrera eta motibazioa. 2. Arloko egoera eta ikerketaren helburuak. Jatorrizko artikulua

1. Sarrera eta motibazioa. 2. Arloko egoera eta ikerketaren helburuak. Jatorrizko artikulua Tumoreek, estres sozialak eta estresari aurre egiteko estrategiek jokabide depresiboan eta garunaren aktibitatean duten eragina Effect of tumor, social stress and stress-coping strategies on depressive-like

More information

GRADU AMAIERAKO LANA

GRADU AMAIERAKO LANA GRADU AMAIERAKO LANA BERRIKUSPEN BIBLIOGRAFIKOA Distrofia miotonikoa duten pazienteen eta euren senideen bizi-kalitatearen azterketa MAITE BILBAO CORTINA 2015eko maiatzaren 14a Eskerrak eman nahi dizkiet

More information

GAIXOTASUN INFEKZIOSOEN AURKAKO JARDUERA-PROTOKOLOAK (III) PROTOCOLOS DE ACTUACIÓN FRENTE A ENFERMEDADES INFECCIOSAS (III)

GAIXOTASUN INFEKZIOSOEN AURKAKO JARDUERA-PROTOKOLOAK (III) PROTOCOLOS DE ACTUACIÓN FRENTE A ENFERMEDADES INFECCIOSAS (III) GAIXOTASUN INFEKZIOSOEN AURKAKO JARDUERA-PROTOKOLOAK (III) PROTOCOLOS DE ACTUACIÓN FRENTE A ENFERMEDADES INFECCIOSAS (III) OSASUN SAILA DEPARTAMENTO DE SANIDAD ISBN 84-457-2148-8 Eusko Jaurlaritzaren Argitalpen

More information

Ingurune aberastuaren eragina eskizofrenian

Ingurune aberastuaren eragina eskizofrenian Ingurune aberastuaren eragina eskizofrenian Harkaitz Bengoetxea* 1, Irantzu Rico-Barrio 1, Naiara Ortuzar 1, Enrike G. Argandoña 2, Jose Vicente Lafuente 1 1 Neurozientziak Saila, Medikuntza eta Odontologia

More information

3. GAIA DIAGNOSTIKO PERIODONTALAREN SARRERA

3. GAIA DIAGNOSTIKO PERIODONTALAREN SARRERA 3. GAIA DIAGNOSTIKO PERIODONTALAREN SARRERA Egileak: García-De La Fuente AM, Estefanía-Fresco R, Aguirre-Zorzano L A OCW-2016 DESKRIBAPENA Bakterio-plaka (B-P) ez-espezifikoa pilatzen denean hortzen inguruan,

More information

GRADU AMAIERAKO LANA

GRADU AMAIERAKO LANA GRADU AMAIERAKO LANA Berrikuspen bibliografikoa Antsietate Asaldura Orokorraren tratamenduaren hausnarketa eta Erizaintzaren esku hartzea. ARANTZA AGIRRE VALLE 2015eko Maiatzak 15 1 LABURPENA: Antsietate

More information

Leptina: funtzio fisiologiko garrantzitsuak dituen molekula

Leptina: funtzio fisiologiko garrantzitsuak dituen molekula Leptina: funtzio fisiologiko garrantzitsuak dituen molekula (Leptin: a molecule with important physiological functions) Gómez Zorita, Saioa Univ. del País Vasco/Euskal Herriko Unib. Farmazia Fak. Farmazia

More information

ZAHARREN MEDIKAZIOA BERRIKUSTEN: Zer jakin beharko nuke?

ZAHARREN MEDIKAZIOA BERRIKUSTEN: Zer jakin beharko nuke? Infac ESKUALDEKO 23 LIBURUKIA 2 Zk 2015 FARMAKOTERAPI INFORMAZIOA INFORMACIÓN FARMACOTERAPÉUTICA DE LA COMARCA http://www.osakidetza.euskadi.eus/cevime Intranet Osakidetza http:/www.osakidetza.eus ZAHARREN

More information

Droga berriak merkatu berritzailean New drugs in an innovative market

Droga berriak merkatu berritzailean New drugs in an innovative market Errebisio-artikulua Droga berriak merkatu berritzailean New drugs in an innovative market Igor Horrillo 1, 2, 3 1, 2, 3 eta Luis F. Callado 1 Farmakologia Saila, Euskal Herriko Unibertsitatea, UPV/EHU

More information

Aurkezpena Operazio kirurgikoa egiteko denbora Infekzioaren profilaxia Profilaxi antibiotikoa... 6

Aurkezpena Operazio kirurgikoa egiteko denbora Infekzioaren profilaxia Profilaxi antibiotikoa... 6 ALDAKAKO HAUSTUREN PROTOKOLOA AURKIBIDEA Aurkezpena.............................................. 5 1. Operazio kirurgikoa egiteko denbora............................ 6 2. Infekzioaren profilaxia.....................................

More information

MUSIKOTERAPIA ZAINKETA

MUSIKOTERAPIA ZAINKETA MUSIKOTERAPIA ZAINKETA ARINGARRIETAN GRADU AMAIERAKO LANA MUSIKOTERAPIA ZAINKETA ARINGARRIETAN GRADU AMAIERAKO LANA Vitoria-Gasteizko Erizaintza Eskola EGILEA: Maider Gorritxategi ZUZENDARIA: Yolanda López

More information

4.7. PNEUMOKOKOA GAIXOTASUNAREN EZAUGARRIAK AGENTE ERAGILEA TRANSMISIO-MODUA INKUBAZIO-DENBORA IMMUNITATEAREN IRAUPENA TXERTOAREN EZAUGARRIAK

4.7. PNEUMOKOKOA GAIXOTASUNAREN EZAUGARRIAK AGENTE ERAGILEA TRANSMISIO-MODUA INKUBAZIO-DENBORA IMMUNITATEAREN IRAUPENA TXERTOAREN EZAUGARRIAK 4.7. PNEUMOKOKOA GAIXOTASUNAREN EZAUGARRIAK Streptococcus pneumoniae bakterioa da herritarren artean pneumonia komunitarioaren eragile nabarmenena eta haurrei erdiko otitisa eragitearen arrazoi nagusia.

More information

3.7. PNEUMOKOKOA GAIXOTASUNAREN EZAUGARRIAK AGENTE ERAGILEA TRANSMISIO-MODUA INKUBAZIO-DENBORA IMMUNITATEAREN IRAUPENA TXERTOAREN EZAUGARRIAK

3.7. PNEUMOKOKOA GAIXOTASUNAREN EZAUGARRIAK AGENTE ERAGILEA TRANSMISIO-MODUA INKUBAZIO-DENBORA IMMUNITATEAREN IRAUPENA TXERTOAREN EZAUGARRIAK 3.7. PNEUMOKOKOA GAIXOTASUNAREN EZAUGARRIAK Streptococcus pneumoniae bakterioa da herritarren artean pneumonia komunitarioaren eragile nabarmenena eta haurrei erdiko otitisa eragitearen arrazoi nagusia.

More information

GRADU AMAIERAKO LANA

GRADU AMAIERAKO LANA GRADU AMAIERAKO LANA ARIKETA FISIKOAREN ETA DIETA OSASUNTSUAREN PROGRAMA BATEN EPE LUZEKO EFEKTUAK LEHENENGO MAILAKO HIPERTENTSIOA ETA OBESITATE MORBIDOA ZUEN PERTSONA BATENGAN: IKASKETA KASUA EGILEA:

More information

Zahartzaroa eta lekukoen oroimena

Zahartzaroa eta lekukoen oroimena PSIKOLOGIA Zahartzaroa eta lekukoen oroimena Alaitz Aizpurua, Elvira Garcia-Bajos eta Malen Migueles Euskal Herriko Unibertsitatea Ikerketa honen helburua da gertaera baten oroimenean pertsona gazteen

More information

GIBaren EGITURA- PROTEINA-KOLESTEROL ELKARREKINTZAREN AZTERKETA

GIBaren EGITURA- PROTEINA-KOLESTEROL ELKARREKINTZAREN AZTERKETA GIBaren EGITURA- PROTEINA-KOLESTEROL ELKARREKINTZAREN AZTERKETA Biokimika eta Biologia Molekularreko Gradua Gradu Amaierako Lana Egilea: Ariane Araujo Lombraña Leioan, 2016ko ekainaren 28a Zuzendaria:

More information

Azido Linoleiko Konjokatua: obesitatearen aurkako irtenbidea ala mehatxua?

Azido Linoleiko Konjokatua: obesitatearen aurkako irtenbidea ala mehatxua? Azido Linoleiko Konjokatua: obesitatearen aurkako irtenbidea ala mehatxua? Jonatan Miranda, Arrate Lasa, Edurne Simón, Itziar Txurruka Farmazia eta Elikagaien Zientziak Departamentua, Farmazia Fakultatea.

More information

ZEFALEAREN KUDEAKETA LARRIALDIETAN

ZEFALEAREN KUDEAKETA LARRIALDIETAN ZEFALEAREN KUDEAKETA LARRIALDIETAN Kasu baten harira Ane Mateos Aurrekoetxea, Maialen Alday Munilla, Joseba Fdz de Retana Corres eta Garazi Agirre Beitia KASU KLINIKOA Kontsulta arrazoia: zefaleagatik

More information

Osakidetzako praktika klinikoko gidaliburuak. Lipidoen erabilerari buruzko praktika klinikoko gidaliburua arrisku kardiobaskularreko faktore bezala

Osakidetzako praktika klinikoko gidaliburuak. Lipidoen erabilerari buruzko praktika klinikoko gidaliburua arrisku kardiobaskularreko faktore bezala Osakidetzako praktika klinikoko gidaliburuak Lipidoen erabilerari buruzko praktika klinikoko gidaliburua arrisku kardiobaskularreko faktore bezala FINANTZAKETA: PKG hau Osakidetzak eta Eusko Jaurlaritzako

More information

Listeria monocytogenes. Agiriaren data: 2006ko martxoa

Listeria monocytogenes. Agiriaren data: 2006ko martxoa Listeria monocytogenes Agiriaren data: 2006ko martxoa 1.- SARRERA Listería monocytogenes (LM) sortu ahal den patogenoa da. Bakteria horiek sortzeko prozesu batzuk oso larriak izan ahal dira, eta umeki,

More information

AURKIBIDEA. 01. BIZTANLERIAREN ZAHARTZEA Zahartzea, sistema neuromuskularra eta gaitasun funtzionala

AURKIBIDEA. 01. BIZTANLERIAREN ZAHARTZEA Zahartzea, sistema neuromuskularra eta gaitasun funtzionala AURKIBIDEA 01. BIZTANLERIAREN ZAHARTZEA Zahartzea, sistema neuromuskularra eta gaitasun funtzionala 02. AHULTASUNA: OSO ZAHARREN ZAHARTZE ZAURGARRIA ETA EZGAITASUNA Indarraren entrenamendua zahar ahularengan.

More information

MPERen ezagumendua GIB birusaren mintzean 4E10 eta 10E8 antigorputzen aldetik

MPERen ezagumendua GIB birusaren mintzean 4E10 eta 10E8 antigorputzen aldetik Gradu Amaierako Lana Biokimika eta Biologia Molekularra Gradua MPERen ezagumendua GIB birusaren mintzean 4E10 eta 10E8 antigorputzen aldetik CDR-H3 eta mintzaren garrantziaren azterketa mikroskopia bidez

More information

Arrain gelatinan oinarrituriko film biodegradagarriak

Arrain gelatinan oinarrituriko film biodegradagarriak Arrain gelatinan oinarrituriko film biodegradagarriak Alaitz Etxabide, Itsaso Leceta, Pedro Guerrero, Koro de la Caba* BIOMAT Ikerketa Taldea. Ingeniaritza Kimikoa eta Ingurumenaren Ingeniaritza Saila.

More information

GRADU AMAIERAKO LANA. EGILEA: Amaia Ganboa Aldaba ZUZENDARIA: Sara Maldonado Martin KURTSOA: 2016/2017 DEIALDIA: Ohikoa

GRADU AMAIERAKO LANA. EGILEA: Amaia Ganboa Aldaba ZUZENDARIA: Sara Maldonado Martin KURTSOA: 2016/2017 DEIALDIA: Ohikoa GRADU AMAIERAKO LANA ARIKETA FISIKOAREN ETA DIETA OSASUNTSUAREN PROGRAMA BATEN EFEKTUAK GORPUTZEKO MASAN ETA GAITASUN FISIKOAN LEHENENGO MAILAKO HIPERTENTSIOAN ETA GAINPISUA DUTEN PERTSONENGAN EGILEA:

More information

RPAQ. Jarduera fisiko egin berriari buruzko galdesorta

RPAQ. Jarduera fisiko egin berriari buruzko galdesorta RPAQ Basque_RPAQ Version Number 1.1 updated 11/September/27 RPAQ Jarduera fisiko egin berriari buruzko galdesorta Azkeneko 4 asteetan egunero zer jarduera fisiko egin duzun neurtu nahi da galdesorta honen

More information

From the bench to the bed: Sendagai berri baten garapena

From the bench to the bed: Sendagai berri baten garapena From the bench to the bed: Sendagai berri baten garapena Amaia M. Erdozain Fernández Farmakologia Saila, Medikuntza eta Odontologia Fakultatea, UPV/EHU, Leioa Laburpena: Luzea eta konplexua da botika baten

More information

Gaixotasun infekziosoen aurkako jarduera-protokoloak (V) Protocolos de actuación frente a enfermedades infecciosas (V) LEGIONELOSIA

Gaixotasun infekziosoen aurkako jarduera-protokoloak (V) Protocolos de actuación frente a enfermedades infecciosas (V) LEGIONELOSIA Gaixotasun infekziosoen aurkako jarduera-protokoloak (V) Protocolos de actuación frente a enfermedades infecciosas (V) LEGIONELOSIA OSASUN SAILA Osasun Sailburuordetza Osasun Publikoko Zuzendaritza DEPARTAMENTO

More information

Umearen sobera. Esku-hartzea Lehen Mailako Arretako Pediatrian. Doktoretza-tesia. Xabier Txakartegi Etxebarria. Gernika-Lumon, 2015ko maiatzaren 12an

Umearen sobera. Esku-hartzea Lehen Mailako Arretako Pediatrian. Doktoretza-tesia. Xabier Txakartegi Etxebarria. Gernika-Lumon, 2015ko maiatzaren 12an Umearen pisu sobera Esku-hartzea Lehen Mailako Arretako Pediatrian Doktoretza-tesia Xabier Txakartegi Etxebarria Gernika-Lumon, 2015ko maiatzaren 12an Ondoko Doktoretza-Tesi hau Lourdes, Jokin, Maddalen,

More information

Dementziaren aurkako medikamentuen jarraipena eta ezabapena. 2016ko ekaina

Dementziaren aurkako medikamentuen jarraipena eta ezabapena. 2016ko ekaina Dementziaren aurkako medikamentuen jarraipena eta ezabapena 2016ko ekaina Vitoria-Gasteiz, 2016 Lan honen Lan honen bibliografia-erregistroa Eusko Jaularitzaren Bibliotekak sarearen katalogoan aurki daiteke:

More information

ALZHEIMER MOTAKO DEMENTZIA. Aurkibidea

ALZHEIMER MOTAKO DEMENTZIA. Aurkibidea ALZHEIMER MOTAKO DEMENTZIA Aurkibidea 1.1. Funtzio kognitiboak balioesteko galde-sortak 1.1.1. MMSE, Mini-Mental State Exam 1.1.2. SPMSQ, Short Portable Mental Status 1.1.3. ADAS-COG, Alzheimer s Disease

More information

Mutazioak progranulina genean: eragiten duten klinika, patologia eta RNA mailako adierazpena

Mutazioak progranulina genean: eragiten duten klinika, patologia eta RNA mailako adierazpena Mutazioak progranulina genean: eragiten duten klinika, patologia eta RNA mailako adierazpena (Progranulin gene mutations: manifestations of clinical, pathological and RNA level) López de Munain Arregui,

More information

Arreta medikoei murrizketarik?

Arreta medikoei murrizketarik? Arreta medikoei murrizketarik? (Health care rationing?) Martínez Urionabarrenetxea, Koldo Arreta Trinkoak. Nafarroako Ospitalea. Irunlarrea, z/g. 31008 Pamplona/Iruñea BIBLID [1577-8533 (2004), 6; 131-139]

More information

Kalamua: maria-ren sekretua

Kalamua: maria-ren sekretua Kalamua: maria-ren sekretua Aitziber Mendiguren Ordorika Jose Angel Ruiz Ortega Joseba Gotzon Pineda Ortiz Farmakologia Saila Medikuntza Fakultatea. EHU Azken urteotan kalamuaren gaitasun terapeutikoa

More information

Gaitasun kognitiboen aplikazioa 5G sareen kontrol- eta kudeaketa-mailetan

Gaitasun kognitiboen aplikazioa 5G sareen kontrol- eta kudeaketa-mailetan Gaitasun kognitiboen aplikazioa 5G sareen kontrol- eta kudeaketa-mailetan (Application of cognitive capabilities in control and management planes of 5G networks) Bego Blanco*, Jose Oscar Fajardo, Fidel

More information

Pregabalinaren eraginkortasuna min neuropatikoa tratatzeko: Berrikustapen sistematikoa

Pregabalinaren eraginkortasuna min neuropatikoa tratatzeko: Berrikustapen sistematikoa Revisión Gac Med Bilbao. 2016;113(3):113-128 Pregabalinaren eraginkortasuna min neuropatikoa tratatzeko: Berrikustapen sistematikoa Iratxe Ruiz, Aitziber Mendiguren Farmakologia Saila. Medikuntza eta Erizaintza

More information

4. Kapitulua TXERTOAK

4. Kapitulua TXERTOAK 4. Kapitulua TXERTOAK 4.1. DIFTERIA GAIXOTASUNAREN EZAUGARRIAK Gaixotasun bakteriano akutua da, eta arnaseko traktuaren goiko aldeari sudurreko mukosa, amigdalak, laringea edo faringea erasaten dio sarritan

More information

EUSKAL AUTONOMIA ERKIDEGOAN GENETIKAREN GARAPENERAKO PLANA

EUSKAL AUTONOMIA ERKIDEGOAN GENETIKAREN GARAPENERAKO PLANA EUSKAL AUTONOMIA ERKIDEGOAN GENETIKAREN GARAPENERAKO PLANA EUSKAL AUTONOMIA ERKIDEGOAN GENETIKAREN GARAPENERAKO PLANA Vitoria-Gasteiz, 2012 Lan honen bibliografia-erregistroa Eusko Jaurlaritzako Liburutegi

More information

Epilepsia eta genetika*

Epilepsia eta genetika* Epilepsia eta genetika* (Epilepsy and genetics) Urtasun, Miguel; Poza, Juan José; Cobo, Ana Mª; Azpitarte, Margarita; Martí Massó, José Félix; Martínez-Gil, Ángel; Bautista Espinal, Juan; Carrera, Edurne;

More information

Helduen altuera iragarpena: belaunerainoko altuera neurriak*

Helduen altuera iragarpena: belaunerainoko altuera neurriak* Helduen altuera iragarpena: belaunerainoko altuera neurriak* (Prediction of stature in adults: knee height measurements) Arroyo Izaga, Marta 1 ; Martínez de la Pera, Concha 2 ; Ansotegui Alday, Laura 3

More information

HPV infection, a described cause for human cancer: HPV detection and molecular mechanisms of HPV carcinogenesis (Review).

HPV infection, a described cause for human cancer: HPV detection and molecular mechanisms of HPV carcinogenesis (Review). Bachelor s Thesis Degree in Biology HPV infection, a described cause for human cancer: HPV detection and molecular mechanisms of HPV carcinogenesis (Review). Author: Josu Aguirre Gomez Director: Ainhoa

More information

GIB-1 birusaren env fusio proteinaren ingurune lipidikoaren azterketa

GIB-1 birusaren env fusio proteinaren ingurune lipidikoaren azterketa Gradu Amaierako Lana Biokimikako eta Biologia Mokularreko Gradua GIB-1 birusaren env fusio proteinaren ingurune lipidikoaren azterketa Egilea: Irati Odriozola Lerchundi Zuzendaria: Maier Lorizate Nogales

More information

Arreta gabezia hiperaktibitatearekin. nahastea 15. monografikoa

Arreta gabezia hiperaktibitatearekin. nahastea 15. monografikoa hik hasi 5 euro 2005eko NEGUA 15. Arreta gabezia hiperaktibitatearekin monografikoa nahastea Arreta gabezia hiperaktibitatearekin nahastea Mikel HARANBURU EHUko irakaslea Jesus GUERRA EHUko irakaslea Esther

More information

Haur-depresioa Lehen Hezkuntzako etapan: zertan datzan eta irakasleek zer egin dezaketen

Haur-depresioa Lehen Hezkuntzako etapan: zertan datzan eta irakasleek zer egin dezaketen PSIKOLOGIA Haur-depresioa Lehen Hezkuntzako etapan: zertan datzan eta irakasleek zer egin dezaketen Marian Soroa, Elena Bernaras eta Joana Jauregizar* EHUko Donostiako Irakasleen Unibertsitate Eskola,

More information

ERIZAINTZAKO GRADUA GIPUZKOA GRADO EN ENFERMERIA

ERIZAINTZAKO GRADUA GIPUZKOA GRADO EN ENFERMERIA ERIZAINTZAKO GRADUA GIPUZKOA GRADO EN ENFERMERIA 2015 / 2016 ikasturtea ALZHEIMER GAIXOTASUNA DUEN PERTSONARI ESKAINI BEHARREKO ZAINKETA INTEGRALAK GRADU AMAIERAKO LANA Silvia Tellechea Iraola Zuzendaria:

More information

BIOTEKNOLOGIA ETA PHARMA UNITATEA

BIOTEKNOLOGIA ETA PHARMA UNITATEA BIOTEKNOLOGIA ETA PHARMA UNITATEA Gure jarduerak hiru eremu barne hartzen ditu: TECNALIAko Bioteknologia eta Pharmaren Unitateak ikerketak egin eta zerbitzu teknologiko aurreratuak ematen ditu bioprozesuen

More information

LC teknika desberdinen erabilera sindrome metabolikoaren aurkako terapian erabiltzen diren farmakoen determinaziorako

LC teknika desberdinen erabilera sindrome metabolikoaren aurkako terapian erabiltzen diren farmakoen determinaziorako Jakintza-arloa: Kimika LC teknika desberdinen erabilera sindrome metabolikoaren aurkako terapian erabiltzen diren farmakoen determinaziorako Egilea: GORKA IRIARTE SAENZ DE OJER Urtea: 2011 Zuzendariak:

More information

LANDARE-OSASUNERAKO PRODUKTUEN HONDAKINAK: LETXUGA, TOMATEA, ZERBAK ETA PIPERRA. 2005eko azaroa

LANDARE-OSASUNERAKO PRODUKTUEN HONDAKINAK: LETXUGA, TOMATEA, ZERBAK ETA PIPERRA. 2005eko azaroa LANDARE-OSASUNERAKO PRODUKTUEN HONDAKINAK: LETXUGA, TOMATEA, ZERBAK ETA PIPERRA 2005eko azaroa 1.- SARRERA Osasunaren Munduko Erakundeak (OME) horrela definitzen du plagizida hitza (pestizida edo landare-osasunerako

More information

Urdaibai estuarioko plankton mikrobianoaren dinamika trofikoa

Urdaibai estuarioko plankton mikrobianoaren dinamika trofikoa Jakintza-arloa: Biologia Urdaibai estuarioko plankton mikrobianoaren dinamika trofikoa Egilea: AITZIBER SAROBE EGIGUREN Urtea: 2009 Zuzendariak: Unibertsitatea: ARANTZA IRIARTE GABIKAGOGEASKOA, EMMA ORIBE

More information

BOSTGARREN IKASTURTEA-FARMAKOLOGIA KLINIKOA IRAKASGAIAREN HELBURU OROKORRAK ETA ANTOLAKETA

BOSTGARREN IKASTURTEA-FARMAKOLOGIA KLINIKOA IRAKASGAIAREN HELBURU OROKORRAK ETA ANTOLAKETA BOSTGARREN IKASTURTEA-FARMAKOLOGIA KLINIKOA IRAUNALDIA: Lauhilabetekoa KREDITUAK: 2 teorikoak eta 2,5 praktikoak IRAKASGAIAREN HELBURU OROKORRAK ETA ANTOLAKETA Farmakologia klinikoko kurtso honen helburu

More information

Euskadiko energiapobretasunari. buruzko gizarteeztabaidarako

Euskadiko energiapobretasunari. buruzko gizarteeztabaidarako Euskadiko energiapobretasunari buruzko gizarteeztabaidarako oinarriak Arartekoaren 1/2016 Gomendio orokorra, urtarrilaren 26koa. w w w. a r a r t e k o. e u s 2 Euskadiko energiapobretasunari buruzko gizarte-eztabaidarako

More information

Peroxisomen proliferazioaren markatzaileak diren geneen klonazioa eta espresio ikerketak

Peroxisomen proliferazioaren markatzaileak diren geneen klonazioa eta espresio ikerketak Jakintza-arloa: Biologia Peroxisomen proliferazioaren markatzaileak diren geneen klonazioa eta espresio ikerketak Xenobiotiko organikoen eragina Egilea: EIDER BILBAO CASTELLANOS Urtea: 2007 Zuzendaria:

More information

HERPES GENITALAREN IKERKETA EPIDEMIOLOGIKO, KLINIKO ETA MIKROBIOLOGIKOA BILBO HIRIAN

HERPES GENITALAREN IKERKETA EPIDEMIOLOGIKO, KLINIKO ETA MIKROBIOLOGIKOA BILBO HIRIAN Medikuntza eta Erizaintza Fakultatea Immunologia, Mikrobiologia eta Parasitologia Saila HERPES GENITALAREN IKERKETA EPIDEMIOLOGIKO, KLINIKO ETA MIKROBIOLOGIKOA BILBO HIRIAN Doktorego Tesia Mikele Macho

More information

PROTEINA MOTORRAK ETA MUGIMENDU ZELULARRAK

PROTEINA MOTORRAK ETA MUGIMENDU ZELULARRAK 17 PROTEINA MOTORRAK ETA MUGIMENDU ZELULARRAK Zelularen mugimendu gehienak, eta egitura mugikorrak ere bai, zitoeskeletoan eta proteina motorren jardueran oinarritzen dira (iturria: JCB). Argi dago zitoeskeletoaren

More information

ELIKAGAIAK, ELIKADURA ETA DIETETIKA. Edurne Simón Bittor Rodríguez Idoia Labayen

ELIKAGAIAK, ELIKADURA ETA DIETETIKA. Edurne Simón Bittor Rodríguez Idoia Labayen ELIKAGAIAK, ELIKADURA ETA DIETETIKA Edurne Simón Bittor Rodríguez Idoia Labayen Udako Euskal Unibertsitatea Bilbo, 2007 Udako Euskal Unibertsitatea Edurne Simón, Bittor Rodríguez, Idoia Labayen ISBN: 978-84-8438-092-4

More information

Parametro desberdinen konparaketa saskibaloi jokalari gizonen eta emakumeen artean

Parametro desberdinen konparaketa saskibaloi jokalari gizonen eta emakumeen artean Gradu Amaierako Lana Fisioterapia Gradua Parametro desberdinen konparaketa saskibaloi jokalari gizonen eta emakumeen artean Egilea: Mikel Urretabizkaia Astigarraga Zuzendaria: Iratxe Duñabeitia Usategui

More information

Gaceta Médica de Bilbao

Gaceta Médica de Bilbao Gac Med Bilbao. 2011;8(4):1 7 Gaceta Médica de Bilbao www.elsevier.es/gmb ORIGINAL ARTICLE Sociodemographic characteristics by primary cancer diagnosis of patients dying in a palliative care unit: A retrospective

More information

4. GAIA: Farmakoen banaketa organismoan

4. GAIA: Farmakoen banaketa organismoan 4. GAIA: Farmakoen banaketa organismoan Lan hau Creative Commons-en Nazioarteko 3.0 lizentziaren mendeko Azterketa-Ez komertzial- Partekatu lizentziaren mende dago. Lizentzia horren kopia ikusteko, sartu

More information

SEXOLOGIAKO HIZTEGIA

SEXOLOGIAKO HIZTEGIA SEXOLOGIAKO HIZTEGIA Iñaki Ugartebururen omenez Zuzendaria: Nerea Sancho Esnaola Aholkulari teknikoa: Itziar Alonso-Arbiol Hizkuntza-arduraduna: Juan Kruz Igerabide Sarasola Hizkuntza-begiralea: Iñigo

More information

Lan-asma BERARIAZKO OSASUN-ZAINKETARAKO PROTOKOLOAK BERARIAZKO OSASUN-ZAINKETARAKO PROTOKOLOAK PROTOCOLOS DE VIGILANCIA SANITARIA ESPECIFICA

Lan-asma BERARIAZKO OSASUN-ZAINKETARAKO PROTOKOLOAK BERARIAZKO OSASUN-ZAINKETARAKO PROTOKOLOAK PROTOCOLOS DE VIGILANCIA SANITARIA ESPECIFICA OSALAN Laneko Segurtasun eta Osasunerako Euskal Erakundea Instituto Vasco de Seguridad y Salud Laborales BERARIAZKO OSASUN-ZAINKETARAKO PROTOKOLOAK Lan-asma LAN-OSASUNA LAN-OSASUNA BERARIAZKO OSASUN-ZAINKETARAKO

More information

JARDUERA FISIKO EGOKITUA ETA ELIKADURA: OSASUNAREN BIDEAN

JARDUERA FISIKO EGOKITUA ETA ELIKADURA: OSASUNAREN BIDEAN 12 13 Iratxe Ibarra, markinarra, afizionatu mailako paletaria eta bertso - laria Koikili Lertxundi, otxandiotarra, Athletic-eko futbolaria izana, gaur egun futbol entrenatzailea; kirol mundua euskaraz

More information

Opioide-hartzaileak (d, k, m) eta kannabinoide-hartzaileak (CB1, CB2) giza espermatozoideetan espresatzen dira eta haien mugikortasunean eragiten dute

Opioide-hartzaileak (d, k, m) eta kannabinoide-hartzaileak (CB1, CB2) giza espermatozoideetan espresatzen dira eta haien mugikortasunean eragiten dute Jakintza-arloa: Medikuntza Opioide-hartzaileak (d, k, m) eta kannabinoide-hartzaileak (CB1, CB2) giza espermatozoideetan espresatzen dira eta haien mugikortasunean eragiten dute Egilea: EKAITZ AGIRREGOITIA

More information

MOLUSKUEN LISERI-GURUINEKO EPITELIOAREN BERRIZTAPEN ZELULARRA ETA BERE INPLIKAZIOA INGURUMEN-OSASUNAREN EBALUAKETAN

MOLUSKUEN LISERI-GURUINEKO EPITELIOAREN BERRIZTAPEN ZELULARRA ETA BERE INPLIKAZIOA INGURUMEN-OSASUNAREN EBALUAKETAN Jakintza-arloa: Natur Zientziak MOLUSKUEN LISERI-GURUINEKO EPITELIOAREN BERRIZTAPEN ZELULARRA ETA BERE INPLIKAZIOA INGURUMEN-OSASUNAREN EBALUAKETAN Egilea: BEÑAT ZALDIBAR ARANBURU Urtea: 2006 Zuzendaria:

More information

Activos O.I.T. afijación. afijación igual. afijación óptima. agregación. agrupamiento de datos. ajuste. aleatorio. algoritmo

Activos O.I.T. afijación. afijación igual. afijación óptima. agregación. agrupamiento de datos. ajuste. aleatorio. algoritmo Activos O.I.T. Son todas las personas que aportan un trabajo para producir bienes y servicios, y las que carecen de empleo en ese momento, lo buscan y están disponibles para corporarse a él. Se compone

More information

Salud Pública. Osasun Publikoa seihilekoa. Editoriala. Aurkibidea. a u r k i b i d e a

Salud Pública. Osasun Publikoa seihilekoa. Editoriala. Aurkibidea. a u r k i b i d e a Salud Pública 202006 1. seihilekoa zenbakia Osasun Publikoa EHAEko Epidemiologi Aldizkaria http: //www.osanet.euskadi.net/ OSASUN SAILA DEPARTAMENTO DE SANIDAD a u r k i b i d e a Aurkibidea Epidemiologi

More information

BIGARREN IKASTURTEA-FARMAKOLOGIA IRAKASGAIAREN HELBURU OROKORRAK ETA ANTOLAKETA EGITARAU TEORIKOA

BIGARREN IKASTURTEA-FARMAKOLOGIA IRAKASGAIAREN HELBURU OROKORRAK ETA ANTOLAKETA EGITARAU TEORIKOA BIGARREN IKASTURTEA-FARMAKOLOGIA IRAUNALDIA: Lauhilabetekoa KREDITUAK: 5,5 teorikoak eta 1,5 praktikoak IRAKASGAIAREN HELBURU OROKORRAK ETA ANTOLAKETA Farmakologia interes kliniko handia duen oinarrizko

More information

JARDUERA FISIKOAREN ETA KIROLAREN ZIENTZIEN FAKULTATEA FACULTAD DE CIENCIAS DE LA ACTIVIDAD FISICA Y DEL DEPORTE BIOENERGETIKA. metabolikoak.

JARDUERA FISIKOAREN ETA KIROLAREN ZIENTZIEN FAKULTATEA FACULTAD DE CIENCIAS DE LA ACTIVIDAD FISICA Y DEL DEPORTE BIOENERGETIKA. metabolikoak. BIOENERGETIKA 1. GAIA. Bide metabolikoak Jarduera Fisikoan 1.2.1.- Substratuen erabilpena eta moldaketa metabolikoak Substratuen erabilpena zehazten duten faktoreak ariketan zehar Ariketaren intentsitatea.

More information

Pazientearen motibazioa eta. Aho-higiene argibideak. Kontrol mekanikoa.

Pazientearen motibazioa eta. Aho-higiene argibideak. Kontrol mekanikoa. Pazientearen motibazioa eta Aho-higiene argibideak. Kontrol mekanikoa. Egileak: Aguirre-Zorzano L A,Estefanía-Fresco R, Fernández-Jiménez A,, OCW-2017 Egileak: Aguirre LA, Estefanía R, Fernández A, García

More information

6. GAIA: FARMAKOEN IRAIZKETA

6. GAIA: FARMAKOEN IRAIZKETA 6. GAIA: FARMAKOEN IRAIZKETA Lan hau Creative Commons-en Nazioarteko 3.0 lizentziaren mendeko Azterketa-Ez komertzial- Partekatu lizentziaren mende dago. Lizentzia horren kopia ikusteko, sartu http://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/3.0/es/

More information

JARDUERA FISIKOAREN ETA KIROLAREN ZIENTZIEN FAKULTATEA FACULTAD DE CIENCIAS DE LA ACTIVIDAD FISICA Y DEL DEPORTE EDUKIAK

JARDUERA FISIKOAREN ETA KIROLAREN ZIENTZIEN FAKULTATEA FACULTAD DE CIENCIAS DE LA ACTIVIDAD FISICA Y DEL DEPORTE EDUKIAK EDUKIAK 4.. Hormona-sistema: oroimena. 4.1. Hipotalamoko eta hipofisiko hormonak. 4.2. GH eta sexu-hormonak. 4.3. Guruin suprarrenalak: 4.3.1. Kortex suprarrenala (kortisol eta aldosterona). 4.3.2. Muin

More information

GIZA ELIKADURA (06086)

GIZA ELIKADURA (06086) GIZA ELIKADURA (06086) HELBURU OROKORRAK Ikasgai honen helburua, ikaslei elikadura orekatuaren oinarriak irakustea izango da, baita hazten hari diren gizakietan eta baita gizaki helduetan eta zaharretan.

More information

Osasun Zientzien Arloan Oinarrezkoa Derrigorrezkoa ) Ikasle-taldea Euskara (32)

Osasun Zientzien Arloan Oinarrezkoa Derrigorrezkoa ) Ikasle-taldea Euskara (32) Ikasleentzako irakasgai-gidak egiteko EREDUA talde bakoitzean 1 1.- IRAKASGAIAREN INFORMAZIO OROKORRA Irakasgaiaren izena Saila Ikasturtea (Lauhilekoa) Farmakologia Medikoaren Oinarriak Farmakologia 1.

More information

1. Ikasgaia. Garezur oinaldeko hobiak

1. Ikasgaia. Garezur oinaldeko hobiak 1. Ikasgaia Garezur oinaldeko hobiak Garezurra buruaren hezurrezko euskarria da. Bere barruan entzefaloa eta zentzumen bereziak babesten ditu, hau da, entzumena, usaimena, ikusmena eta dastamena. Arnasbideen

More information

IKASLEAREN GIDA. Aholkularitza Psikologikoa

IKASLEAREN GIDA. Aholkularitza Psikologikoa IKASLEAREN GIDA Aholkularitza Psikologikoa Ikasturtea: 2016-2017 TITULAZIOA: GRADUA PSIKOLOGIAN ZENTRO: PSIKOLOGIA FAKULTATEA IKASTURTEA: 2016-2017 IKASLEAREN GIDA 1. IRAKASGAIAREN OINARRIZKO EZAUGARRIAK

More information

Ungueal Morphology and Pathology of the human mummy found in the Val Senales (Eastern Alps, Tyrol, Bronze Age)

Ungueal Morphology and Pathology of the human mummy found in the Val Senales (Eastern Alps, Tyrol, Bronze Age) MUNIBE (Antropologia-Arkeologia) Nº 46 123-132 SAN SEBASTIAN 1994 ISSN1132-2217 Aceptado: 1994-01-28 Ungueal Morphology and Pathology of the human mummy found in the Val Senales (Eastern Alps, Tyrol, Bronze

More information

EBAZPENA (1/2007 Espedientea, IMQ)

EBAZPENA (1/2007 Espedientea, IMQ) EBAZPENA (1/2007 Espedientea, IMQ) Osoko biltzarra Juan Luis Crucelegui Garate J. Javier Berasategi Torices J. Vitoria-Gasteizen, 2008ko otsailaren 20 Lehiaren Defentsarako Euskal Auzitegiak, azaldu berri

More information

UNIBERTSITATERA SARTZEKO PROBAK 2015eko EKAINA. Choose between option A and option B. Specify the option you have chosen.

UNIBERTSITATERA SARTZEKO PROBAK 2015eko EKAINA. Choose between option A and option B. Specify the option you have chosen. UNIBERTSITATERA SARTZEKO PROBAK eko EKAINA INGELESA PRUEBAS DE ACCESO A LA UNIVERSIDAD JUNIO INGLÉS Choose between option A and option B. Specify the option you have chosen. Please, don t forget to write

More information

18,5% 29,6% 7,4% 44,4%

18,5% 29,6% 7,4% 44,4% Seleccione la opción que más se ajuste a su perfil / Hautatu zure profilari gehien egokitzen zaion aukera / Sélectionnez l option qui se rapproche le plus de votre profil / Please select the option that

More information

Axularren liburutegia irudikatzen. Erlijiozko aipuak Geron

Axularren liburutegia irudikatzen. Erlijiozko aipuak Geron Axularren liburutegia irudikatzen. Erlijiozko aipuak Geron PATXI SALABERRI MUÑOA patxi.salaberri@ehu.eus Modo, ecce modo; sine paululum Agustin Hiponakoa 0.- Literaturan literatura orotan garrantzizko

More information