LANDARE-OSASUNERAKO PRODUKTUEN HONDAKINAK: LETXUGA, TOMATEA, ZERBAK ETA PIPERRA. 2005eko azaroa

Size: px
Start display at page:

Download "LANDARE-OSASUNERAKO PRODUKTUEN HONDAKINAK: LETXUGA, TOMATEA, ZERBAK ETA PIPERRA. 2005eko azaroa"

Transcription

1 LANDARE-OSASUNERAKO PRODUKTUEN HONDAKINAK: LETXUGA, TOMATEA, ZERBAK ETA PIPERRA 2005eko azaroa

2 1.- SARRERA Osasunaren Munduko Erakundeak (OME) horrela definitzen du plagizida hitza (pestizida edo landare-osasunerako produktua): kaltegarriak izan litezkeen landareen zein animalien espezieak prebenitzeko edo kontrolatzeko aztertu diren substantziak edo substantzien nahasketa. Edota landareen hazkuntza kontrolatzeko edo hostoak galarazteko edo lehortzeko gai diren substantziak edo substantzien nahasketa (1). Definizio hori oso konplexua denez, autore askok beste definizio sinpleagoa erabiltzen dute. Nekazaritzako plagizida: kultiboei kalte eragiten dieten animalien zein landareen parasitoen kontra borrokatzen den produktu kimikoa Gauzak horrela, definizio horretan sartu ahal izango genituzke gizakiak erabiltzen dituen baliabide guztiak izurriei aurre egiteko (2). Produktu kimiko bera forma, nahaste edo dosifikazio ezberdinetan erabili ahal da; horrela, eraginkortasuna areagotu ahal izango litzateke. Hori dela eta, produktuaren substantzia aktiboa horrela definitu ahal dugu: plagizida-lanaz arduratzen den merkataritzaproduktuaren alderdia substantzia aktibotik gora daude jasota Europako plagizida-erroldan. Substantzia horiek landare produktuetan aplikatu ahal dira. Azterlan hau letxuga, zerba, tomate eta piperretan oinarritzen da. Izan ere, Euskal Autonomia Erkidegoan gehien kontsumitzen diren barazki freskoak dira. LANDARE-OSASUNERAKO PRODUKTUEN EZAUGARRIAK Landare-osasunerako produktuak izen generikoaren azpian (eskuarki pestizida zein plagizida hitzak ere erabiltzen dira) konposatu kimiko askoren multzoa aurkituko dugu. Plagizidak izurriak kontrolatzeko substantziak dira (hitzaren zentzu zabalean). Izurri horiek gizakiaren zein animalien produktuetako hainbat prozesutan agertu ahal dira, besteak beste: ekoiztean, biltegiratzean, garraiatzean, merkaturatzean edo prozesatzean. Era berean, plagizidak animaliei eman ahal zaizkien substantziak dira bai intsektuak, bai araknidoak kontrolatzeko. Aipatu ditugun helburuetarako ez badira, antibiotikoak, produktu kimikoak, edo ongarriak, oro har, ez dira plagizidak. Esate baterako: hazkundea edo ugaltze portaera estimulatzea. Europar Batasunak horrela definitzen du plagizidaren hondakina: landare-osasunerako produktuetan erabiltzen diren hondakinak dira (substantzia aktiboak, metabolitoak eta degradazio-produktuak edo substantzia aktiboetako erreakzio-produktuak barne). Oso zaila da sailkapen egokia egitea; izan ere, substantzia aktibo ugari daude plagiziden artean. Gainera, kontuan hartu behar dugu molekula plagizidak sarritan degradatu egiten direla eta metabolitoak sorrarazten dituztela. Metabolito horiek maiz plagizida-lana egiten dute; eta, askotan, toxikotasun arazoak eragiten dituzte (jatorriko molekulek eragiten dituztenak bezalakoak). Hala ere, sailkapenerako irizpideen arabera, hainbat eredu proposatu izan dira: Plagizidek eragiten duten ekintza motaren arabera eta berorren helburuaren arabera ondoko multzoak bereizi ahal ditugu: Página 1 de 21

3 Intsektizidak, intsektuei aurre egiteko (landare-zorriak, minatzaileak, zulatzaileak, kukurutxak,...) Akarizidak, armiarma gorriari, akaroei, etab.ei aurre egiteko. Nematizidak, nematodoei aurre egiteko. Moluskuzidak, karakolei eta bareei aurre egiteko. Errodentizidak, arratoiei, saguei eta satorrei aurre egiteko. Fungizidak edo antriziptogamikoak, kultiboetan gaixotasunak eragiten dituzten onddo parasitoei aurre egiteko (gorrina, pikartadura, oidiuma, ugerrak, etab.) Nekazaritza erabilerarako antibiotikoak, kultibo guztietako bakteriosiei aurre egiteko. Lurzoruko desinfektatzaileak, kultiborako lurzoruetan dauden nematodoei, intsektuei, onddo patogenoei eta belar gaiztoei aurre egiteko. Herbizidak, belar gaiztoei aurre egiteko, bai era orokorrean, bai banan-banan (kultiboa ez du kaltetzen, baina belar arrotz guztiak edo ia guztiak hondatu egiten ditu). Uxagarriak, kaltegarriak diren intsektuak urrundu egiten dituzte. Erakargarriak, aurrekoak ez bezala amu pozoitsurantz hurbiltzen dituzte intsektuak. Esterilizatzaileak, intsektuen arrautzak eta errunaldiak antzutu egiten dituzte, edo sexu-mekanismoa guztiz inhibitzen dute. Bakteria patogenoak, intsektuen artean gaixotasun larriak eragiten dituzte (izurrien modukoak). Aurreko sailkapena plagiziden sailkapen orokortzat hartu ahal dugu. Hala ere, bestelako irizpide batzuk erabiltzen dira plagizidak sailkatzeko orduan, esate baterako: jarduteko era edo izaera kimikoa. Jarduteko erari dagokionez, plagizidak horrela sailkatu ahal ditugu: ez-sistemikoak edo ukipenekoak eta sistemikoak edo landarearen sustrai-sistemaren bidez absorbituak. Izaera kimikoari dagokionez, konposatu kimiko asko eta oso bestelakoak aurkitu ahal ditugu helburu horretarako. 1. taulan sailkapen bat aurkitu ahal dugu irizpide hori kontuan hartuta. Horretarako, ekintza-denbora espezifiko ohikoena zehaztu dugu (3-5). ANALISI-DETERMINAZIOA Plagizidak zehazteko prozedura analitiko orokorraren lehenengo fasean laginak hartu behar ditugu. Analisi horietan agertzen diren akatsek edo desbiderapenek, sarritan, laginak txarto hartzean dute jatorria. Fenomeno hori saihesteko, EBk zuzentarau bat garatu du prozesu osoa erregulatzeko eta estandarizatzeko (6). Plagizidak zehazteko teknika analitikoak oso bestelakoak dira, baina badira batzuk beste batzuk baino sarriago erabiltzen direnak: geruza fineko kromatografia (TLC)m gaskromatografia (GC), kromatografia likidoa (LC). Teknika bakoitzak detekzio sistema ezberdinak erabiltzen ditu. Metodo biokimikoen artean hurrengoak nabarmen daitezke: inmunosaiakuntza, inhibizio entzimatikoa eta biosentsoreak. Aparteko aipamena merezi dute laginen erauzketak eta garbiketak. Urrats bi horiek ezinbestekoak dira landare-matrizeetako saiakuntzetan; eta, oro har, denbora gehien dedikatu behar zaie saiakuntza analitiko globalean. Horien artean hurrengoak nabarmen daitezke (hurrenkera beherakorrean): solido/likido estrakzioa (sholet estrakzioa, mikrouhinez lagundutako estrakzioa), fase solidoko Página 2 de 21

4 estrakzioa (SPE), fluido superkritikoko estrakzioa (SFE) edo fase solidoko mikroestrakzioa (SPME). Página 3 de 21

5 1. taula.- Plagizida garrantzitsuenak osatzen dituzten konposatu kimiko nagusiak, eta ekintza espezifiko ohikoenak (5). KONPOSATU KIMIKOA KONPOSATU EZ-ORGANIKOAK OLIO MINERALAK KARBAMATOAK ETA ERATORRIAK FENOLAK ETA ERATORRIAK UREA ETA ERATORRIAK ANILINA ETA ERATORRIAK ETA ORGANOMETALIKOAK PARAFINAK OLEFINAK NAFTAK OLIOAK + ORGANOSFOSF. KARBAMATOAK TIOKARBAMATOAK DITIOKARBAMATOAK FENOLAK (ORDEZKATUAK) ESTER FENOLIKOAK NITROFENOLAK ETA HALOFENOLAK UREA ORDEZKATUAK TIOUREAK GUANIDINAK ANILINA NITROANILINAK EKINTZA *INTSEKTIZIDA [Zn, Hg, Pb, Sn, Sb, Bi, As, P, Se, F] *AKARIZIDA [S] *ERRODENTIZIDA [Ba, Zn, Tl, Sb, As, F] [Cu, Hg, Sn, Bi, S, P] [ As, F, Cl] INTSEKTIZIDA *INTSEKTIZIDA *NEMATIZIDA *INTSEKTIZIDA *AKARIZIDA *MOLUSKUZIDA *ERRODENTIZIDA *INTSEKTIZIDA *ERRODENTIZIDA HETEROZIKLOAK ALIZIKLIKOAK AROMATIKOAK KLORATUAK AMIDAK, AZIDO ORGANIKOAK ETA ERATORRIAK AZ. FLUORAZETIKOA ETA ERATORRIAK DIFENILETERAK NITRILOAK NITROGENO KOATERNARIOKO KONPOSATUAK ORGANOFOSFORODUN KONPOSATUAK TRIAZINAK ETA TRIAZOLAK HIDRAZINAK, HIDRAZOLAK ETA DIAZOKONPOSATUAK KINONAK ETA ERATORRIAK LANDAREEN ERATORRIAK ETA BESTELAKO ORGANISMOAK NATURALAK [PIRETROIDEAK (LAND.)] [NEREISTOXINA (ANIM.)] SINTETIKOAK *INTSEKTIZIDA *NEMATIZIDA *INTSEKTIZIDA *ERRODENTIZIDA *INTSEKTIZIDA *AKARIZIDA *INTSEKTIZIDA *NEMATIZIDA *AKARIZIDA *INTSEKTIZIDA *MOLUSKUZIDA *UXAGARRIA *ESTERILIZATZAILEA KONPOSATU KIMIKOA ALIFATIKOAK EKINTZA HIDROKARBUROA K Página 4 de 21

6 Gauzak horrela, GERUZA FINEKO KROMATOGRAFIA ur-matrizeetan erabili izan da plagizidak zehazteko. Eta bai teknikaren beraren ezaugarriak direla eta, bai berorren detekzio-sistemak direla eta (dentsitometrikoa, disolbatzaile bidezko sistemak), modu kualitatiboan edo erdikuantitatiboan analizatu ahal izan dira. Autore batzuen arabera, oso emaitza onargarriak lortu izan dira azken urteotan (7) teknika honi esker; beraz, teknika egokitzat jo izan dute baliabide urriak dituzten laborategien kasuan erabiltzeko edo oso langile espezializatuak ez dituztenen kasuan. GAS-KROMATOGRAFIA, aldiz, funtsezko teknika da landare-osasunerako konposatuak berezitzeko, identifikatzeko eta kuantifikatzeko. Horretarako, ondoko detekzio-sistemak erabili behar dira: harrapaketa elektronikoa [ECD], nitrogeno/fosforoa [ECD] eta masaespektrometria [MS]. ECDren bidezko detekzioa oso egokia da plagizida halogenatuak detektatzeko, eta baliteke, guztien artean, sentikorrena izatea. Hala ere, ez du daturik eskaintzen detektaturiko molekula-egiturari buruz. Gauza bera gertatzen da NPD teknikarekin. Teknika hau oso egokia da bai plagizida organofosforodunak zehazteko, bai egituran nitrogeno atomoak dituztenak zehazteko. Gaur egun, GC-MS teknika erabiliena da landare-matrizeetako saiakuntzetan plagizidak zehazteko. Baina aurreko kasuetan bezala, printzipio bat bete behar da: aztertu beharreko molekulak hegazkorrak izan behar dira. Horrela, deribatizazio-prozesu astunak saihestu egingo ditugu. Masaanalizagailuek lau polo dituzte, eta ionizazioa inpaktu elektronikoaren bidez gertatzen da (70 ev). Helburua da masa-espektroen kopiak lortzea eta horrela konparazioak egin ahal izatea. Horretarako, ekipoetako softwareetan bilduta dauden espektroak (liburutegietan) erabiliko ditugu. Molekula plagizida asko eta asko termolabilak dira; horren ondorioz, degradatu egiten dira gas-kromatografoen injektoreetan. Hori dela eta, azken urteotan, BEREIZMEN HANDIKO KROMATOGRAFIA LIKIDOA (HPLC) ezinbesteko teknika bihurtu da matrize ezberdinetako plagizidak analizatzeko. Horretarako bereziki, bi metodo erabiltzen dira bai detektatzeko, bai kuantifikatzeko: espektroskopia ultramorearen bidezko detektagailuak (bereziki diodo-linea bidez DAD-) eta masa-espektrometria bidezko detektagailuak (MSD). Lehenengoek sentikortasun egokia izan arren, interferentzia arazoak sorrarazten dituzte, eta oso sistema konplexuak eskatzen dituzte bai erauzketa egiteko, bai aldez aurreko garbiketa egiteko. Beraz, gaur egun, masa- detektagailuak erabilienak dira. Hala ere, LC-MSD ekipamendua garestiagoa da konfigurazio

7 guztietan. LC masa-analizatzaileak hainbat motatakoak izan daitezke: lau polokoa (Q), lau poloko hirukoitza, ion-tranpa (ITD), hegaldi-denbora (TOF) edo Fourier-en transformatu bidezko erresonantzia ioi ziklotroia (FT-ICR). Bakoitzak abantailak zein desabantailak ditu. Eta GC-MS teknikak ez bezala, hauek langile espezializatuak behar dituzte bai maneiatzeko, bai informazio espektroskopikoa interpretatzeko. Izan ere, kasu honetan, merkatuan ez dago espektro-liburutegirik, optimizatu beharreko parametroak eta ionizazio-iturriak (APCI, APIelectrospray, etab.) oso bestelakoak baitira. Metodo biokimikoei dagokienez, saiakuntza inmunokimikoak aipatu behar ditugu. Izan ere, oso sentikortasun handiko metodoak dira, eta oso errazak dira erabiltzen. Hori dela eta, sarritan erabili izan dira, bereziki ELISA testak erabiltzen hasi zirenetik. Test horiek RIA testak ordezkatu dituzte; eta horrela, material erradioaktiboak ere erabiltzeari utzi diote. Abantailarik handienetakoak ondoko hauek dira: lagin asko analizatu ahal dira batera, eta analisi-denbora laburra izaten da. Horrek eta positibo faltsuak agertzeak (edo erreakzio gurutzatuak sortzeagatik, edo, molekula plagizidak oso antzekoak direnean, espezifikotasun faltagatik) bihurtu ditu teknika hauek oso teknika egoki diskriminazio-test gisa. Ondoren, teknika hauek teknika kromatografikoekin konbinatu behar dira laginak ondo kuantifikatzeko. Azkenik, biosentsoreen alorra etengabe ari da garatzen, eta honek ere oso emaitza positiboak eman ditu plagizida zehatz batzuk detektatzeko. Hala ere, gehienek ur-ingurunea behar dute neurtu ahal izateko, eta hori oso mugatua da landare-hondakinetan. Inhibizio entzimatikozko biosentsoreak existitzen dira. Biosentsore horiek zianobakteriak edo enzima ibilgetuak dituzte hartzaile biologikoaren osagai gisa. Kolisterinasaren sentsorea ezagunena da, eta plagizida organofosforodunak eta karbamatoak zehazteko erabiltzen da. Hainbat matrizetako analisien emaitzak normalizatzeko helburuarekin, nazioarteko zenbait erakundek metodo analitiko batzuk proposatu dituzte. Metodo horiek egiaztatu egin dituzte bai banakako plagizidekin, bai hondakin askoko nahasteekin (8-10). Duela gutxi, Europar Batasunak lege berri bat atera du laborategiko jarraibide egokiei (GLPak) buruz, analisilaborategien eraginkortasuna bermatzeko asmoz (11). Hala eta guztiz ere, urtean, Europako plagiziden erroldan, 1136 substantzia ezagun erregistratu ziren. Gaur egun pentsaezina da metodo analitiko bakarra izatea plagiziden hondakinak identifikatzeko eta kuantifikatzeko landare-jatorriko elikagaietan. Izan ere, elikagai-matrize honetan zein besteren batean, plagiziden analisia hainbat teknika zein prozedura analitikoren bidez egiten da. Teknika eta prozedura horiek aztertu beharreko substantziaren ezaugarri kimikoen araberakoak izaten dira. Beraz, hainbat metodo ditugu: organokloratuak, organofosforodunak, karbamatoak, triazinikoak, etab. zehazteko. Baina, hala ere, molekula-plagizidak existitzen dira talde hauen barruan ez daudenak; beraz, banakako prozedurak behar izaten dituzte analisiak egin ahal izateko. Ondorioz, landare-produktuetan plagizidak zehazteko arazoa ez datza analisi-metodoen falta izatean; aitzitik, lagin bakar bat aztertzeko saiakera anitzak ditugu, eta horrek izugarri garestitzen du prozesua. 2.- TOXIKOTASUNA Página 5 de 21

8 Plagizidak erabiltzen hasi zenean, oso eraginkorrak izan zirenez, berehala zabaldu zen berorien aplikazioa herrialde garatuetan. 60ko hamarkadara arte, ia ez zen kezkarik izan plagiziden gaineko kalte ekologikoei zein ingurumen-kalteei buruz, ez eta gizakiarengan izan zitekeen eraginei buruz ere urtean, Rachel Carsonek Silent Sping liburua argitaratu zuen (12), eta urtean, Ruddek Pesticides and the living landscape liburua (13). Hori erabakigarria izan zen konposatu horiek sor zezaketen arriskuri buruz erreparatzeko. Argitalpen horiek dramatizatu egin zituzten konposatuen ondorioak. Hala ere, balio handia izan zuten plagizidak erabili aurreko aspekturik garrantzitsuenak bideratzeko orduan. Gauzak horrela, argitalpen horien arabera plagizidek toxikotasun akutua eta kronikoa eragin zitzaketen gizakiarengan, bai etxeko bizitzan, bai basa bizitzan. Era berean, landareengan ere toxikotasuna eragin zezaketen. Beraz, produktu kimiko horiei aurre egiteko egokiak ziren intsektu-izurrite berriak garatu ahal ziren; eta ondorioz, landareetan, zoruan zein uretan bizirik iraun ahal izango zuten. Horri aurre egin nahian, ofizialki onartu zen plagizidak arriskutsuak izan zitezkeela ingurumenerako. Herrialde garatuek eta nazioarteko erakunde garrantzitsuenek abian jarri zituzten sistema konplexuak merkatuan zeuden plagizida guztiak erregistratu, gainbegiratu eta kontrolatzeko. Horretarako, plagizidak erabili aurreko betekizunak zehaztu egin zituzten. Era berean, ugaztunei zein bestelako espezieei buruzko toxikotasun-datuak argitaratu zituzten, bai eta degradazio-bideei eta ingurumenean izango zuten norakoei buruzkoak ere. Lurzoruan, uretan, elikagaietan, landareetan eta animalietan plagiziden hondakinak zehazteko asmoz, hainbat programa sistematiko ezarri ziren. Hala ere, hainbat herrialdetan (garatuenetan ere) oraindik ere erabiltzen dira produktu asko legezko zehaztasunak betetzen ez badituzte ere. Gaur egun, onartuta dago kontsumitzaileek zein ekoizleek kalteak izan ahal dituztela landareosasunerako produktuen hondakinekin zeharkako esposiziopean egoteagatik (esposizio hori nekazaritzako tratamenduetatik etorriko litzateke). Esposizioa erkidekoetako erakundeek eta estatu kide bakoitzak egiaztatu dute, bai eta Plagiziden Hondakinei buruzko Codex Alimentarius FAO/OME Batzordeak ere. Erakunde horien bitartez, landare-osasunerako produktu batzuetarako Hondakinetarako Baimendutako Gehienezko Mugak (LMR) zehaztu dira. Halaber, nazio zein erkidego mailako programak existitzen dira elikagaietako landareosasunerako produktuen hondakinak kontrolatzeko. Azken kontrol-programa Batzordearen Gomendio baten bidez hartu zen: 2001eko abenduaren 27koa, Batzorderen 2002/1/CE Gomendioa (14), urterako komunitate mailako programa koordinatuari buruzkoa, zerealetan eta landare-jatorriko hainbat produktutan pestiziden hondakinen gehienezko mugak errespeta daitezen bermatzeko (15). Hondakinetarako Baimendutako Gehienezko Muga (LMR): elikagaietan aurki litekeen pestizida-hondakinaren kontzentraziorik altuena (mg/kg) da legez baimendutakoa. Zehaztutako Hondakinetarako Baimendutako Gehienezko Mugak (LMR) ez dira muga toxikologikoak. Elikagaietan edo pentsuetan aurki litekeen plagizida-hondakinaren kontzentrazioko gehieneko muga legala da. Nekazaritzako Jardunbide Egokietan oinarritzen dira, eta era barean, kalteberak izan daitezkeen kontsumitzaile guztiak babesteko asmoz, kontsumitzailearen esposiziorik baxuenean ere oinarritzen dira. LMRak betetzen dituzten elikagaiak, toxikologia arloari dagokionez, onargarriak direla esan daiteke. Muga horiek gaindituz gero, Nekazaritzako Jardunbide Egokiak errespetatu ez direla esan nahi du. Plagiziden LMR zehazteko ikerketa tekniko luzea egin behar da, eta kontsumitzaileen artean sor litezkeen arriskuak ere egiaztatu beharko dira. LMRrekin lotutako eskabideak eta estatu Página 6 de 21

9 kideek egindako ebaluazio-txostenak EFSAk aztertuko ditu. Horretarako, hainbat efektu toxikologiko hartuko ditu kontuan, hala nola: inmunotoxikotasuna, asaldura endokrinoa eta garapen-toxikotasuna. Horrela, kontsumitzaileengan zein animaliengan sor litezkeen arriskuak zehaztu ahal izango ditu. PLAGIZIDEN SAILKAPENA: TOXIKOTASUN MAILA KONTUAN HARTUTA Urteetan zehar, plagizidak sailkatu nahi izan dira, bai toxikotasuna, bai arriskugarritasuna kontuan hartuta. Lehenengo sailkapena (arriskugarritasuna kontuan hartuta) urtean onetsi zuen Osasunaren Munduko Erakundeak (OME) bere 28. bileran. Ondorioz, estatu kideen alegazioekin batera, urtean, lehenengo zerrenda argitaratu zuten. Zerrenda hori 2-3 urterik behin eguneratzen zuten, eta nazioetako legedietan sartzen zen leku bakoitzaren zehaztasunak kontuan harturik urtetik aurrera, OMEk konpromiso bat hartu zuen: sailkapen hori Substantzia Kimikoak Sailkatzeko eta Etiketatzeko Sistema Harmonizatu Globalera egokitzea (GHS). Azkenik, 2005eko apirilean, Osasunaren Munduko Erakundeak (OME) arriskugarritasunaren araberako sailkapena argitaratu du (16). Ia sailkapen guztiak oinarritzen dira ahozko LD 50 parametroan. Baina oraingo honetan egiaztatu egin da beste parametro batekin batera: LD 50 dermikoa. Izan ere, askotan, azalaren bidez gertatzen da arriskua. Bestalde, plagiziden toxikotasun maila materia aktiboan parte hartzen duen formulazioaren araberakoa izan daiteke, edo nahaste zein konbinazioen araberakoa. Horrelako kasuetan, osagaiaren edo osagaien LD50 kalkulatzeko hurrengo formula erabili izan da: LD 50 sustancia activa x 100 Porcentaje de sustancia activa en la formulación Irizpide horiek kontuan hartuta, 2. taulan jasotako sailkapena dugu. Adibide gisa, 3. taulan Oso Arriskutsuak diren materia aktiboen zerrenda jaso dugu, Ia kategoriaren barruan daudenak, alegia. 2. taula: toxikotasunaren araberako plagiziden sailkapena. 3. Taula: Oso Arriskutsuak diren materia aktiboak, Ia kategoriaren barruan daudenak. Página 7 de 21

10 PLAGIZIDEN EBALUAZIOA ETA BAIMENA Erkidego mailako legediak ondoko hau erregulatzen du: alde batetik, landare-osasunerako produktuak merkaturatzea eta erabiltzea, eta bestetik, hondakinen presentzia elikagaietan. Kontseiluaren 91/414/CEE Zuzentarauaren arabera, 1991ko uztailaren 15ekoa, landareosasunerako produktuei buruzkoa (17), substantzia aktiboak ezin dira erabili landareosasunerako produktuetan, erkidego mailako zerrenda positiboaren barruan jasota egon ezean. EBn ebaluazio programa bat jarri zen abian zerrenda hori sortzeko. Substantzia bat zerrenda positiboan behin sartuta, estatu kideek baimena eman ahal dute substantzia hori duten produktuak erabiltzeko. Ezarritako gehienezko mugek bat etorri behar dute Nekazaritzako Jardunbide Egokiekin bai estatu kideetan, bai beste herrialde batzuetan. Kontsumitzaileei eragin ahal dizkieten arriskuak ebaluatu ostean (adin talde guztiak kontuan hartuta) zehaztuko dira mugak. Eta bakar-bakarrik zehaztuko dira muga horiek seguruak izanez gero. Esan bezala, ez dira muga toxikologikoak, merkaturatzea errazteko mugak baizik. Gehienezko muga gaindituz gero, plagizida hori txarto erabili dela esan nahi izango du (kontsumitzailearentzat arriskutsua dela ere esan nahi izango du, baina neurri txikiago batean). Hala ere, zehaztutako gehienezko mugak gaindituz gero, jarraipen hurbila egingo da produktu horri buruz: produktua ebaluatu eta gero, eta kontsumitzaileak arriskupean egon daitezkeela susmatu ostean, estatu kideetako agintariei jakinaraziko zaie. Horretarako, Alerta Azkarreko Sistema erabiliko da. Era berean, 91/414/CE Zuzentarauaren bidez (17), landare-osasunerako produktuak merkaturatzeari buruzkoa (2163/94 Errege Dekretuak ordezkatua) (18), Europako Batzordeak oinarriak ezarri zituen landare-osasunerako produktuak formulatzeko substantzia aktiboen Erkidego mailako Zerrenda Bakarra sortzeko. Helburua izan zen, Europa mailan, landare-osasunerako produktuak ebaluatzeko irizpideak bateratzea. Horretarako, baldintza toxikologikoak zein ekotoxikologikoak oso zorrotzak izan ziren, gizakiarengan zein ingurumenean sor litekeen inpaktua minimizatzeko. Zerrenda hori sortzeko, eta, lan-karga Página 8 de 21

11 antolatu eta egituratzeko asmoz, programa lau fasetan banatu zen. Gauzak horrela, ebaluatu beharreko substantziak taldetan banatu ziren: bai substantzia aktibo berriak, bai urtetik Europako herrialderen batean erregistratutakoak. Hasiera batean, erregistratutako 834 substantzia zenbatu ziren; eta berrikusketaren efektuen arabera, 4 zerrendatan bildu ziren. Baina berrikusketa hori oso zaila izan zenez, ebaluaziorako epeak luzatu behar izan dira urtera arte. Urte horretan bigarren zerrenda argitaratuko dute urtean, ordea, hirugarren eta laugarren zerrenda argitaratzea espero dute. Elikagaien Segurtasuneko Europako Agintaritza (EFSA) sortu zenean, landareak babesteko produktuen substantzia aktibo ezagunak zein berriak ebaluatzeaz arduratu zen. Horrela, Batzordearen 451/2000, 1490/2002 eta 2003/565 erregulazioen bidez (19-21), estatu kideek ebaluazio-txostenak eta gomendioak aurkeztu beharko dituzte EFSAren aurrean. Ebaluazio-txostena gainontzeko estatu kideek eta Pestiziden Arriskua Egiaztatzeko Berrikuspen Unitateak (PRAPeR) gainbegiratuko dute. Beraz, taldeka, eta hamabi hilabetetik beherako tartean, Europar Batasuneko Elikakateko eta Abere Osasuneko Batzorde Iraunkorrari jakinaraziko dizkiote ondorioak (22). GIZA OSASUNEAN DUEN INPAKTUA Gero eta molekula plagizida gehiago substantzia kartzinogeno eta mutagenoen zerrendan jaso dira; hori dela eta, substantzia horiek ezin dira landare-osasunerako produktu gisa erabili. Intsektizida organokloratuen kasua da. Ezagunenak ondoko hauek dira: DDT, aldrin, dieldrin edo lindanoa. Gaur egun substantzia horiek erabiltzea debekatuta dago legedi askotan. Aldian-aldian, plagizida gisa erabilitako substantziak debekatutako substantzien zerrendan jasotzen dira, eta bestelako substantzia kaltegabeko batzuek ordezkatu egiten dituzte. Zientzia-ebidentzia askoren arabera, horrelako konposatu batzuk (lipofilikoak, eta gorputzean pilatzeko joera dutenak) amaren esnetik iraitz daitezke (23, 24) eta umea kutsatu. Beraz, substantzia plagizidak oso arriskutsuak direnez, Hondakinetarako Baimendutako Gehienezko Mugari (LMR) buruzko ikerketa asko egin dira, bai eta Eguneko Ingesta Onargarriei (IDA) buruzkoak ere. Ikerketak animaliekin egin izan dira, eta ondoren, estrapolazioak egin dira gizakien artean. Zaila da ikerketa epidemiologiko egokiak egitea jakiteko dietaren bidez ahoratzen ditugun substantzia plagizidek nolako inpaktua duten giza osasunean. Lehenik eta behin, konposatu horien eta berorien metabolitoen atalaseak zehaztu behar dira gizakiaren ehunetan. Horretarako, populazio talde lekuko bat definitu behar da. Talde hori ez da egongo substantzia horien eraginpean. bestalde, ahoa ez da bide bakarra substantzia hauekin kutsatzeko; ingurumena eta lanbideak ere oso bide ohikoak baitira. Gainera, substantzia gehienak pilatu egiten dira gorputzean, batez ere gorputzeko gantzean. Hori guztia dela eta, oso zaila da ikerketa hau burutzea. Kontuan hartu beharreko beste aspektu bat zera da: zenbat aldiz pozoitu den pertsona bat konposatu horiek dituzten elikagaien bidez. Horrelako kasuetan (broteak), pertsona asko kutsatzen direnez eta arazoa azkar antzeman ahal denez, errazagoa da klinika-diagnosi eraginkorra egitea. Molekula plagizidek eragin ahal duten toxikotasun kronikoak ( dieta zein ingurumenaren bidez) zein akutuak (pozoitzeagatik) efektu anitzak izan ditzake: lokalak (azal eta mukosen Página 9 de 21

12 narritadura) edo sistematikoak (kolisterinasa blokeatu egiten da eta Nerbio Sistema Zentrala eraldatu egiten da), berehalakoak edo atzeratuak, itzulgarriak (hazkurak, goragaleak, ezkatak agertzea) edo itzulezinak (mutazioak, minbizia), gehigarriak, antagonistak edo sinergikoak. Dena dela, plagizidekiko esposizioari lotutako hainbat patologia deskribatu dira, eta hurrengo efektuak argi agertu dira: ugalketa sisteman, teratogenikoak, onkogenikoak, mutagenikoak, nurotoxikoak eta inmunosupresoreak. Plagiziden toxikotasunaren kontra ezer gutxi egin ahal dugu, baina efektu kaltegarriak mugatu ahal ditugu esposizioa aldez aurretik ekiditen badugu edo murriztu egiten badugu. Bestela esanda, plagiziden esposizioak eragindako kalteen arriskua zuzenki proportzionala da toxikotasun mailara eta esposizio-kopurura zein bidera. Arriskua = toxikotasuna x esposizioa Konposatu-familiek eragiten dituzten sintomak eta sor litezkeen efektu pilatzaileak, antagonistak edo sinergikoak oso bestelakoak dira. Datu-base zehatz asko existitzen dira arazo honi buruz, besteak beste, ondoko hauek nabarmendu nahi ditugu: PAN Pesticides Database (25), EBko Plant Health (26), edo Floridako Unibertsitateko IFAS (27). Hainbat parametro definitu izan dira (animaliekiko eskarmentuetan oinarrituta) datu numeriko fidagarriak izateko plagizida batekiko esposizioaren arriskua kuantifikatzeko asmoz. Horrela, animaliak elikatzeko ikerketatan, ikertu beharreko plagizida animaliaren eguneko elikaduran sartzen da bizitza osoan. Dieta totalean efektu kaltegarririk eragiten ez duen maila (tratatutako animalien artean) Hautemangarria ez den Efektu Maila (NOEL) da. Parametro hori mg/kg gorputz pisu/egun neurtzen da. Eguneko Ingesta Onargarria (IDA) NOELaren 1/100 da: eguneko kontsumitu ahal dugun plagizida kopurua (bizitza osoan zehar) inolako efektu kaltegarririk izan gabe, toxikotasun kronikoa irudikatzen du. Erreferentziazko Dosi Akutua (ArfD): denbora laburrean (janari edo egun batean) elikagai baten bidez kontsumitu ahal dugun substantzia kopurua kontsumitzailearen osasunean inolako arriskurik antzeman gabe. Toxikotasun akutua irudikatzen du. Orain arte, plagizida batzuek baino ez dute zehaztuta balore hori. Adibidez, 4. taulan plagizida batzuen IDA eta ArfD erakutsiko ditugu (28). 4. taula: Plagizida batzuen Eguneko Ingesta Onargarriak (IDA) eta Erreferentziazko Dosi Akutua (ArfD) (23). MATERIA AKTIBOA IDA RfD (mg/kg pisu/egun) (mg/kg pisu) Azefatoa 0,01 0,05 Aldikarba 0,003 0,003 Azinf-metila 0,005 Benomil taldea 0,03 Bromopropilatoa 0,03 Kaptana 0,1 Klorotalonila 0,03 Klorpirifosa 0,01 0,1 Zipermetrina 0,05 Deltametrina 0,01 Diazinona 0,002 0,03 Diklofluanida 0,3 Dikofola 0,002 Página 10 de 21

13 Dimetoatoa 0,002 Endosulfana 0,006 0,02 Folpeta 0,1 Imazalila 0,03 Iprodiona 0,06 Lambda-zyhalotrina 0,005 0,0075 Malationa 0,3 Maneb taldea 0,03-0,007 Mekarbama 0,002 Metalaxila 0,08 Metamidofosa 0,004 0,01 Metidationa 0,001 0,01 Metiokarba 0,02 0,02 Metomyla 0,02 0,02 Oxidemetonmetila --- 0,002 Paration-metila 0,004 0,01 Permetrina 0,05 Foratoa 0,0005 Pirimifos-metila 0,03 Prozimidona 0,1 Tiabendazola 0,1 0,1 Triazofosa 0,001 0,001 Tolilfluanida 0,08 Binklozolina 0,01 Dietan dauden landare-osasunerako produktuen hondakinekiko esposizio errealaren eta erreferentziazko balore toxikologikoen arteko erlazioa Eguneko Ingesta Toleragarria (IDT) da. Hau da, elikagai edo ur kutsatua ahoratu ostean, gizakiak tolera dezakeen esposizioa. Bestalde, arreta berezia jarri behar dugu populazio talde batzuen kalteberagoak izateagatik: umeak (fisiologia eta garapen faktoreengatik), adinekoak (ahalmen metaboliko baxuagoa izan ahal dutelako), bestelako arrisku taldeak (inmunitate arazoak dituzten pertsonak, gaixo kronikoak, etab.) edo langileak (esposizio intentsiboa izan dezaketelako). Orain arte, zientziakomunitateak onetsi du umeei buruzko informazio handirik ez dagoela, eta baliteke talderik kalteberena izatea koktel efektuengatik (hainbat substantzia nahasteagatik, alegia). 3.- LEGEDIA Giza eta animalien osasuna babesteko helburuarekin, Europar Batasunean, giza eta animalien kontsumorako elikagai guztiek plagiziden Hondakinetarako Baimendutako Gehienezko Muga (LMR) izan behar dute zehaztuta konposizioari dagokionez. Lege hori 2005eko apirilaren 4an sartu zen indarrean: 396/2005 (EE) Araudia (29). Araudiaren helburua ondoko hau da: giza eta animalien elikagaiei buruzko mugak harmonizatzea, eta gehienezko balio lehenetsia aplikatzea. Dokumentuaren I. eranskinean produktuen, produktu multzoen edo produktu zatien LMRak zehazten dira. Gehienezko muga: 0,01 mg/kg-koa da, eta besterik adierazi ezean hori aplikatu beharko da. Europa Erkidegoko prozedurak eta praktikak kontuan izanda, EFSAk, alde batetik, kontsumitzaileen esposizioa (bizitza osoan zehar) ebaluatu du; eta bestetik, hala balegokio, elikagaien bidez kontsumitutako plagiziden hondakinekiko esposizio akutua ere ebaluatu du. Página 11 de 21

14 Horretarako, Osasunaren Munduko Erakundeak ezarritako zuzentarauak ere hartu ditu aintzat. Era berean, komunitate mailako LMRak zehazteko garaian, Codex Alimentariusaren batzordeak zehaztutako LMRak hartu izan dira kontuan. Nekazaritzako Jardunbide Egokiak ere aintzat hartu izan dira. Estatu kideek ere neurriak izan behar dituzte hondakinen gehienezko edukiak zaintzeko. Horretarako, hainbat kontrol zehaztu beharko dituzte eta behintzat laginak hartu beharko dituzte. Espainian lege hau bete egiten da. Horretarako, Landare-Osasunerako Produktuen Hondakinak Sorburuan Zaintzeko Urteko Planak daude. Plan horiek sortzeko autonomia erkidegoek eta MAPAko Landare Osasuneko Zuzendariordetza Orokorrak aldez aurretik zehaztutako irizpideak hartu izan dira kontuan (30,31). 4.- LANDARE-OSASUNERAKO PRODUKTUEN HONDAKINEN EDUKIA LANDARE-PRODUKTUETAN AEBetako Nekazaritza Sailaren Pestiziden Urteko Programan (USDA), urtean, 23 kultibotako uztetan erabilitako landare-osasunerako tratamenduak aztertu ziren 20 estatutan (32). 5. eta 7. taulan, letxuga, tomate eta piper kultiboetan erabilitako plagizida nagusiak agertuko ditugu. 5. taula: letxuga kultiboan erabilitako plagizida nagusiak (letxuga arrunta eta bestelako letxuga motak) AEBetako estatu bitan(kalifornia eta Arizona). Zerrendako plagizida aplikatzen den uzten portzentajea (30). uzten % TRATAMENDUA LETXUGA (arrunta) LETXUGA (bestelakoak) Herbizidak Pronamida Bensulidea Intsektizidak Spinosada Zeta-zipermetrina Azefatoa 42 Diazinona Imidakloprida 48 Fungizidak Maneba Iprodiona 22 Fosetil-al 19 Bestelakoak taula: tomate kultiboan erabilitako plagizida nagusiak; alde batetik, tomatea inolako tratamendurik gabe kontsumitzeko (AEBetako 7 estatutan: Kalifornia, Florida, Georgia, New Jersey, Ipar Kalifornia, Ohio eta Tennesee); eta bestetik, prozesatzeko tomatea kontsumitzeko (AEBetako estatu batean: Kalifornia). Zerrendako plagizida aplikatzen den uzten portzentajea (30). TRATAMENDUA uzten % Página 12 de 21

15 TOMATEAK (freskoak) TOMATEAK (prozesatzekoak) Herbizidak Metribuzina 44 Parakata 31 Trifluralina 52 S. metolaklora 36 Rimsulfurona 39 Intsektizidak Bacillus thuringiensis 34 Esfenbaleratoa 44 Imidakloprida 35 Indoxokarba 14 Dimetoatoa 15 Fungizidak 89 Kobre hidroxidoa 65 Mankozeba 62 Klorotaloniloa 65 Sufrea 55 Mefenoxama 32 Bestelakoak Methyl bromide 42 Kloropikrina 48 Metam-sodiuma taula: piper kultiboan erabilitako plagizida nagusiak (letxuga arrunta eta bestelako letxuga motak) AEBetako hiru estatutan(kalifornia, Florida eta Ipar Karolina). Zerrendako plagizida aplikatzen den uzten portzentajea (30). TRATAMENDUA uzten % Herbizidak 27 Napropamida 9 Parakuata 9 Intsektizidak 89 Spinosada 42 Metomila 31 Bacillus thuringiensis 29 Fungizidak 80 Maneba 39 Sufrea 40 Mefenoxama 36 Kobre hidroxidoa 39 Bestelakoak 50 Metil bromuroa 31 Kloropikrina an, 18 herrialdetako (15 estatu kide, Norvegia, Islandia eta Liechtenstein) Plagiziden Hondakin-Kontrolari buruzko hainbat datu batu zituen Europako Batzordeak. Datu horiek urtetik (31) pilatu zituen. Aztertutako laginen emaitzak pilatu ziren: frutak, barazkiak, zerealak eta prozesatutako produktuak. Batez beste 170 plagizida ezberdin aztertu ziren, herrialdearen arabera. Laginen %58an ez zen plagiziden hondakinik antzeman; eta %37an antzemandako hondakinak LMRtik beherakoak izan ziren. Laginen %5.2 LMRtik Página 13 de 21

16 gorakoak izan ziren (Europakoa zein nazionala); eta %3.4 Europako LMRtik gorakoak izan ziren. Laginen %20,7an hondakin bat baino gehiago antzeman ziren (hondakinanitzak); eta %5,4an 4 edo hondakin gehiago antzeman ziren. Plagizida ugarienak fungizidak izan ziren. EBko KONTROLETAN ANTZEMANDAKO PE STIZ IDE N H O NDA KINA K %37 %5,20 Hondakinik ez Hondakinak < LMR Hondakinak > LMR %58 1. irudian azaldu dugu, urtean, frutetan eta barazi freskoetan (izoztuak barne) zein zerealetan antzemandako plagiziden hondakinen joera. Azken lau urteotan, lagin gehiago antzeman dira plagiziden hondakinekin: urtean %32, urtean %38. Era berean, LMRa gainditu duten laginak, urte horietan ere, areagotu egin dira: %4,3tik %5,5era. 1. irudia: 18 herrialdetako Plagiziden Hondakin-Kontrolari buruzko emaitzak, Europako Batzordeak pilatutakoak hain zuzen: antzemangarriak ez diren laginak, LMRtik beherako hondakin maila duten laginak eta LMRtik gorako hondakin maila duten laginak (29). 2. irudian azaldu dugu, urtetik, frutetan eta barazi freskoetan (izoztuak barne) zein zerealetan hondakin anitzak dituzten laginen distribuzioa. Goranzko joera ikus daiteke, urtetik. 2. irudia: 18 herrialdetako Plagiziden Hondakin-Kontrolari buruzko emaitzak, Europako Batzordeak pilatutakoak hain zuzen: hondakin anitzak dituzten laginak, 2, 3, 4, 5, 6, 7 eta 8 hondakin ezberdin dituzten laginak (29). Datuak aztertzean, oso garrantzitsua da nabarmentzea urteko emaitzak 11 herrialdetan egindako analisietakoak direla, urtekoak 15 herrialdetan; 1999koak 16 herrialdetan, eta urtetik aurrera 18 herrialdetan. Azterlanaren arabera, ezberdintasun handia dago aztertutako herrialdeen artean. Arrazoiak ondoko hauek izan daitezke: aztertutako plagizidak hautatzea, erabilitako analisi metodoa, LMR ezberdinak egotea (nazionalak, europarrak) eta laginak hartzea (produktu freskoa, izoztua edota prozesatua). Barazki eta frutei dagokienez, hurrengo elikagaiak aztertu ziren: patatak, azenarioak, ziazerbak eta indabak, eta bananak, madariak, laranjak/mandarinak eta muxikak/nektarinak. Fruta zein barazkietan antzemandako plagizida nagusiak ondoko hauek izan ziren hurrenkera beherakorrean): Maneb taldea, Klorpirifosa, Iprodiona, Imazalila, Tiabendazola, Benomil Página 14 de 21

17 taldea, Klormekuata, Prozimidona, Endosulfana, 2-fenilfenola, Bromidea, Kaptana, Klorprofama, Dikofola, Hidrazida maleikoa eta Ortofenilfenola. 8. taulan ondoko datuak ikus daitezke: LMRa gainditu duten plagiziden kasuan zein den gehienezko edukia, zein laginetan antzeman den eta zein LMR aplikatu den. Gauzak horrela, hainbat laginek LMRa gehiegi gainditu dutela antzeman daiteke. Esate baterako, ziazerbalagin batean antzemandako Manebak (25 mg/kg ) LMRa gainditzen du %500ean. 9. taulan, barazki-laginen portzentajeak ikus daitezke. Lagin horietan hondakinak antzeman dira eta plagizida nagusien LMRak gainditu egin dira. 8. taula: Antzemandako plagizida bakoitzaren hondakinen gehienezko edukia (mg/kg) eta aztertutako barazkia. Europako Batzordeak pilatutako datuen arabera (Plagiziden Hondakinei buruzko Kontrolak) (29). MATERIA AKTIBOA Gehienezko maila (mg/kg) Elikagaia LMR (mg/kg) Maneb taldea 25,0 Ziazerbak 0,05 Metiokarba 20,0 Indabak ez dago Metamidofosa 10,8 Indabak 0,5 Metomila 6,10 Ziazerbak 2,0 Klorpirifosa 6,00 Ziazerbak 0,05 Benomil taldea 4,80 Ziazerbak 0,10 Diklofluanida 4,50 Ziazerbak 5,0 Endosulfana 1,58 Indabak 0,05 Zipermetrina 1,40 Ziazerbak 0,5 Iprodiona 1,37 Ziazerbak Azoxistrobina 1,30 Ziazerbak 0,05 Ometoatoa 1,10 Indabak 0,2 Endosulfana 1,00 Ziazerbak Diazinona 0,77 Azenarioak 0,2 Binklozolina 0,56 Indabak 2,0 Oxidemetonmetila 0,54 Ziazerbak 0,02 Deltametrina 0,22 Ziazerbak 0,5 Propizamida 0,19 Ziazerbak 0,02 Lambda-zyhalotrina 0,17 Indabak 0,2 Aldikarba 0,10 Azenarioak 0,1 Aldikarba 0,10 Patatak 0,5 Foratoa 0,07 Azenarioak 0,05 9. taula: Plagiziden Hondakinei buruzko Kontroletan antzemandako materia aktibo nagusiak. Europako Batzordeak pilatutako datuen arabera (29). MATERIA AKTIBOA Elikagaia Antzemandako % % >LMR Maneb taldea Ziazerbak 14,36 11,88 Indabak 1,29 Klorpirifosa Indabak 0,84 Deltametrina Ziazerbak 1,75 Metomila Ziazerbak 3,23 0,88 Página 15 de 21

18 Patatak 3,1 Benomil taldea Indabak 0,81 Diazinona Azenarioak 1,13 Endosulfana Indabak 3,76 1,58 Ziazerbak 0,7 Metiokarba Patatak 1,91 Indabak 0,17 Oxidemetonmetila Ziazerbak 0,29 0,29 Propizamida Ziazerbak 0,52 0,34 Azoxystrobina Ziazerbak 0,21 Metamidofosa Indabak 2,55 1,02 Aldikarba Patatak 2,81 Zipermetrina Ziazerbak 5,55 0,35 Indabak 3,65 0,61 Klorotaloniloa Indabak 1,14 0,51 Dimetoatoa Indabak 4,33 Kaptana + Folpeta Ziazerbak 0,17 Iprodiona Azenarioak 9,5 Ziazerbak 1,37 Metalaxila Indabak 0,5 Ometoatoa Indabak 1,67 0,13 Foratoa Azenarioak 0,28 0,09 Indabak 3,86 Prozimidona Ziazerbak 0,17 Azenarioak 0,14 Tiabendazola Azenarioak 0,2 2003ko urtarrilean, Euskal Herrian, Eusko Jaurlaritzako Osasun Sailak txosten tekniko bat argitaratu zuen Elikagaien kontsumoari eta plagiziden zein nutrienteen ingestari buruzko ikerketa, 8tik 12 urte bitarteko EAEko umeen artean (Montecarlo proiektua) (33). Ikerketa hori 2000ko irailetik 2001eko urrira bitartean egin zen, eta helburua izan zen populazio zehatz horretan plagizida batzuen informazioa lortzea (ingestari dagokionez). Populazio talde hori 3 arrazoirengatik aukeratu zen: barazki eta fruta ugari jateagatik, produktu horiek landare-osasunerako tratamenduak sarritan jasotzen dituztelako eta kutsatzaileen efektuei populazio talde kalteberena delako. Guztira 19 plagizida aztertu zituzten: bromopropilatoa, kaptana, klorpirifosa, klorprofana, klorfenbinfosa, klortaloniloa, diazinona, difenilamina, dimetoatoa, iprodiona, malationa, metamidofosa, metidationa, metil-parationa, fosmeta, pirimikarba, metil-pirimifosa, prozimidona eta tolifluanida. Plagizida horiek 282 umeren barazki eta fruta anoetan aztertu ziren; eta 19 plagizidetatik 7 materi aktibo baino ez ziren antzeman, 34 laginetan (lagun guztien %12). Materia aktibo nagusiak Iprodiona (laginen %4) eta Prozimidona (Laginen %3,55) izan ziren. Datu horiek 10. taulan azaldu ditugu. 11. taula: Elikagaien kontsumoari eta plagiziden zein nutrienteen ingestari buruzko ikerketa, 8tik 12 urte bitarteko EAEko umeen artean (Montecarlo proiektua) (33). Aipatu azterlanean antzemandako plagizidak. Antzemandako antzemanda antzemandako plagizidak ko kopurua % Bromopropilatoa 4 1,42 Página 16 de 21

19 Klorfenbinfosa 2 0,71 Klorpirifosa 4 1,42 Iprodiona 12 4,26 Metamidofosa 1 0,35 Pirimikarba 1 0,35 Prozimidona 10 3,55 Guztira 34 12, ARRISKUA MURRIZTEKO BALIABIDEAK Arriskua murrizteko eta plagizidak kopuru egokian erabiltzeko (plagei aurre egiteko eraginkorrak izan daitezen) hainbat metodo zein produktu sustatu behar ditu EBk. Osasun Publikoa Landare-Osasunerako Produktuen babesaren gainetik egon behar denez, beharrezkoa izango da bermatzea plagiziden hondakin mailak kaltegarriak izan ez daitezen ez gizakientzat, ez eta animalientzat ere (23). Nekazaritzako Jardunbide Egokia (BPA): landare-osasunerako produktuen erabilera segurua, baimendua edo nazio mailan erregistratua, baldintza errealetan egiten dena, elikagaien zein pentsuen ekoizte, biltegiratze, garraiatze, banatze eta eraldatze prozesuetarako edozein fasetan gertatzen dena. Era berean, 91/414/CEE Zuzentarauan jasotakoa ezarri behar da: zonalde klimatiko zehatz bateko plagaren printzipio-kontrol integratuari buruzkoa, gutxieneko plagizida kopurua erabiltzeari buruzkoa eta, lortu nahi dugun efektua lortzeko, maila baxueneko LMRak eta aldi bateko LMRak zehazteari buruzkoa. (396/2005 Araudia) Bestalde, azken urteotan oso aurrerakuntza nabarmenak egin dira kontrol-programen diseinuan zein inplementazioan eta plagiziden inpaktuaren jarraipenean. Gauzak horrela, kudeaketa eta kontrol integratuko programak indartzen hasiak dira. Programa horietan teknika egokiak erabiltzen dira plagaren populazioa murrizteko. Horretarako, ez dute plaga deuseztatzen; aitzitik, nekazaritza eta baso ustiategiei kalte ekonomikoak ez eragiteko mailaren azpitik mantentzen dute; eta, aldi berean, plaga horien arerio naturak indartzen saiatzen dira. Baina inpaktua minimizatzeko erarik eraginkorrena, argi dago zein den: ez erabiltzea. Beraz, plagen kontrol biologikoa berorien erabileraren alternatibatzat har daiteke, baina orain arteko lorpenak oso murritzak izan dira. Bioteknologiak zein ingeniaritza genetikoak ate ugari zabaltzen dituzte arlo honetan; hala ere, intsektu patogeno gutxi batzuek baino ez dira eraginkorrak izan merkataritzako garapen intentsiboa eskatzeko. Plagiziden beste alternatiba bat plagen arerio naturalak, harrapariak eta parasito naturalak erabiltzea da, bai eta kontrolatzeko feromonak eta toxinak ere. Azken hauen osagai aktibo ugari identifikatu eta isolatu egin dira; eta horrek, nolabait, bermatu egiten ditu alternatiba horiek. Ingurumeneko plagiziden efektuak minimizatzearen ondorioz, nekazaritza jasangarria sortu da. Gauzak horrela, azken urteotan, Europan eta Estatu Batuetan, praktika biologiko mesedegarriak erabiltzearen alde, kanpaina erraldoiak egin dituzte nekazaritza eta baso kultiboen ekoizpen-sistemak sustatzeko (36, 37). Praktika horien abantailak frogatuak geratu baitira bai ingurumen aldetik, bai eta ekonomia aldetik ere. Suedian, Danimarkan, Holandan eta Ontarion (Kanada) lege-programak garatu dituzte hurrengo urteotan produktu kimikoen erabilera %50 murrizteko (plagizidak programa hauen barruan daude). Garapen bidean dauden herrialdeetako nekazaritza jasangarrirako programek ere printzipio berak izan dituzte (38). Horien kasuan, ekoizpen maila hobetzen eta konposatu horiekiko mendetasuna Página 17 de 21

20 murrizten ahalegindu dira. Azken bi hamarkadetan, landare-osasunerako produktuak era arrazionalean eta eraginkorrean erabiltzeko politika aktiboak hasi dira indartzen, kultiboen errentagarritasunari kalte egiten ez diotenak, alegia. Horrela, Ekoizpen Integratua sortu da. Ekoizpen mota horren bidez Nekazaritzako Jardunbide Egokiak sustatuko dira goian zehaztutako helburuak lortze aldera urtean, Borroka Biologikoaren Nazioarteko Erakundeak (OILB) hurrengo definizioa eman zuen lehen aldiz: Ekoizpen Integratua elikagaiak eta beste produktu batzuk ekoizteko nekazaritza-sistema da. Erregulazio naturaleko baliabideak zein mekanismoak erabiltzen ditu ingurumenari kalte ez egiteko, eta gainera, epe luzean, nekazaritza jasangarria bermatu egiten du. Metodo biologikoak, kulturalak eta kimikoak ardura handiz aukeratu eta orekatzen dira; izan ere, ingurumenaren babesa kontuan hartzen dituzte, bai eta errentagarritasuna eta giza exijentziak ere. (39) Plagiziden erabilera murrizteko gobernuek egin izan diren ekintzek oso ondorio onuragarriak ekarri dituzte ingurumenaren inpaktuan. Gainera, plagizida horiek elikakatean sar daitezen edota osasun publikoan duten eragina kontrolatzeko balio izan dute. Elikagaietan horrelako hondakinak murrizteko dauden baliabideak legearekin lotuta daude, eta, administrazioaren aldetik, dibulgaziozkoak dira. Beraz, ezinbestekoa da osasuna zaintzea; horretarako, plagiziden hondakinei buruz indarrean dagoen legedia betetzen dela bermatu egin beharko dugu: landare-osasunerako produktuak sorburuan, saltokietan zein merkataritza zentraletan sistematikoki kontrolatuz. Oso garrantzitsua da landare-osasunerako produktuak erabili eta gero nolako portaera duten ezagutzea, bai eta nola jokatzen duten degradatutako produktuek ere (desagertzeko bihurguneak ezagutzea). Horrela, portaera ezagutu ahal izango dugu eta nekazariei aholkuak eman ahal izango dizkiegu. Bestalde, landare-osasunerako produktuen erabileran, nekazariak kudeaketa egokia ezagutu eta ezarri egin beharko du: produktuen etiketan agertzen diren gomendioak, segurtasunepeak eta aplikazio garaia errespetatu egingo ditu; produktuak beharrezkoa denean baino ez ditu erabiliko, hau da, inolako arrazoirik gabe ez du horrelako produkturik erabiliko; plagizida ondo aukeratuko du eta legezko tresneria eta ondo kalibratua erabiliko du plagizida botatzeko garaian. Era berean, plagiziden erabilera murrizteko garrantzitsua da hainbat nekazaritza-teknika ezagutaraztea, ezartzea eta inplementatzea. Eta horixe da Ekoizpen Integratuaren oinarrizko zutabea. Plaga eta gaixotasunen kontrol integratuaren (CIP) helburua da plagiziden erabilerak eragin ditzakeen arriskuak murriztea. Horretarako hainbat modu daude: plagizida kimikoen mendetasuna murriztea; kimikoak ez diren alternatiboak sustatzea; plagizidak erabili behar direnean, arrisku murritza duten plagizidak erabiltzea; kultiboen kudeaketa global hobea ezarriz, plagek eragiten dituzten arazoak aldez aurretik ekiditea, eta baliabide naturalak mantenduz horrelako teknikak aplikatzea. Sistema hau arrakastatsua izan dadin garrantzitsua da nekazarien ezagupenak areagotzea bai plagei buruz, bai nekazaritza-ekosistemei buruz. 6.- BIBLIOGRAFIAREN ERREFERENTZIAK 1. VETTORAZZI G International regulatory aspects for pesticide chemicals. New York: CRC Press. Página 18 de 21

21 2. BARBERÁ C Pesticidas agrícolas. Bartzelona: Omega argitalpena. 3. HAYES W.J.Jr. and LAWS E.R.Jr Handbook of pesticide toxicology. Classes of pesticides. New York: Academic Press Inc., HAYES W.J.Jr. and LAWS E.R.Jr Handbook of pesticide toxicology. Classes of pesticides. New York: Academic Press Inc., Rodríguez Esther, Determinación Analítica del Insecticida Diflubenzuron y sus productos de degradación. Aplicación al estudio de su persistencia en el ecosistema forestal. Doktore tesia UPV/EHU /63/EC Zuzentaraua, 2002ko uztailaren 11koa, 79/700/EEC Zuzentaraua indargabetzen duena, animalia eta landare jatorriko produktuetan, plagiziden hondakinak ofizialki kontrolatzeko laginak nola hartu zehazten duena SHERMA J. and ROLFE C Determination of diflubenzuron residues in water by solid phase extraction and quantitative high-performance thin-layer chromatography. J. Chromatog., 643: US-EPA. Index of Residue Analytical Methods (RAM) 9. Lee, Philip W. (ed.) Handbook of Residue Analytical Methods for Agrochemicals, Volumes 1-2. John Wiley & Sons. 10. BATZORDEAREN ERABAKIA, 2002ko abuztuaren 12koa, Kontseiluaren 96/23/CE Zuzentaraua aplikatzen duena, analisi metodoen funtzionamenduari eta emaitzen interpretazioari buruzkoa. 11. KONTSEILUAREN ETA EUROPAKO PARLAMENTUAREN 2004/10/CE ZUZENTARAUA, 2004ko otsailaren 11koa, legezko, erregelamenduzko eta administrazioko xedapenen hurbiltasunari buruzkoa, hainbat substantzia kimikoei buruzko laborategiko jardunbide egokien printzipioez eta probak aplikatzeko kontrolez. 12. CARSON R Silent Spring. Cambridge: The Riverside Press. 13. RUDD R.L Pesticides and the living landscape. London: Faber and Faber. 14. Batzordearen 2002/1/CE Gomendioa, 2001eko urtarrilaren 27koa, alde batetik, komunitate mailako programa koordinatuari buruzkoa, zerealetan eta landare-jatorriko hainbat produktutan pestiziden hondakinen gehienezko mugak errespeta daitezen bermatzeko Europako Erkidegoen Batzordea Hacia una estrategia temática para el uso sostenible de los plaguicidas. Batzordearen jakinarazpena Europako Kontseiluari, Parlamentuari eta Ekonomia eta Gizarte Batzordeari. COM (2002) 349 amaiera OME The WHO Recommended Classification of Pesticides by Hazard. Guidelines to Classification International Programme on Chemical Safety (IPCS). Geneve, Switzerland. 17. Kontseiluren 91/414/CEE Zuzentaraua, 1991ko uztailaren 15ekoa, landareosasunerako produktuak merkaturatzeari buruzkoa /1994 Errege Dekretua, 1994ko azaroaren 4koa, landare-osasunerako produktuak merkaturatu eta erabiltzeko, erkidego mailan, baimena emateko sistema harmonizatua ezartzen duena. 19. Batzordearen 451/2000 (EE) Araudia, 2000ko otsailaren 28koa, Batzordearen 91/414/CEE Zuzentarauaren 8. artikuluaren 2. atalean zehaztutako lan-programaren bigarren eta hirugarren faseetako xedapenak ezartzen dituena. Página 19 de 21

22 20. Batzordearen 1490/2002 (EE) Araudia, 2002ko abuztuaren 14koa, Kontseiluaren 91/414/CEE Zuzentarauaren 8. artikuluaren 2. atalean zehaztutako lan-programaren hirugarren faseetako xedapen gehigarriak ezartzen dituena, eta 451/2000 Araudia aldarazten duena Batzordearen 2003/565/CE Erabakia, 2003ko uztailaren 25ekoa, Kontseiluaren 91/414/CEE Zuzentarauaren 8. artikuluaren 2. ataldean zehaztutako denbora luzatzen duena EFSA Pesticide risk assessment peer review (PRAPeR) Rogan W.J Pollutants in breast milk. Arch Pediatr. Adolesc. Med., 150, Stevens MF and co Organochlorine pesticides in Western Australian nursing mothers. Med. J. Aust, 158, PAN Database. Pesticide Action Network North America Plant Health, European Commision, DG Health and Consumer Protection Institute of Food and Agriculture Science, University of Florida. Electronic Data Information Source of UF/IFAS European Commission. April Monitoring of Pesticide Residues in Products of Plant Origin in the European Union, Norway, Iceland and Liechtenstein Report. SANCO/17/04 final Europako Parlamentuaren eta Kontseiluaren 396/2005 Araudia, 2005eko otsailaren 23koa, landare eta animalia jatorriko elikagaietan zein pentsuetan, plagiziden Hondakinetarako Baimendutako Gehienezko Mugari buruzkoa /1994 Errege Dekretua, otsailaren 18koa, landare jatorriko hainbat produktutan, plagiziden Hondakinetarako Baimendutako Gehienezko Mugak zehazten dituena, bai eta berorien kontrola ere /2000 Errege Dekretua, otsailaren 11koa, 280/1994 Errege Dekretua aldarazten duena, otsailaren 18koa, landare jatorriko hainbat produktutan, plagiziden Hondakinetarako Baimendutako Gehienezko Mugak zehazten dituena, bai eta berorien kontrola ere USDA - United States Department of Agriculture. July Agricultural Chemical Usage, 2004 Vegetables Summary MAPA - Nekazaritza, Arrantza eta Elikadura Saila Programa Nacional de Vigilancia de Residuos de Productos Fitosanitarios en Origen. 2001eko Plana. 34. EDWARDS C.A., THURSTON H.D. and JANKE R Integrated pest management for sustainability in developing countries. Toward sustainability: a plan for collaborative research on agricultural and natural resource management. Washington D.C.: National Research Council, National Academy Press. 35. PIMENTEL D. C.R.C Handbook of pest management in agriculture. Boca Ratón: C.R.C Press. 36. EDWARDS C.A The importance of integration in lower input agricultural systems. Agriculture, Ecosystems and the Environment, 27: Página 20 de 21

Listeria monocytogenes. Agiriaren data: 2006ko martxoa

Listeria monocytogenes. Agiriaren data: 2006ko martxoa Listeria monocytogenes Agiriaren data: 2006ko martxoa 1.- SARRERA Listería monocytogenes (LM) sortu ahal den patogenoa da. Bakteria horiek sortzeko prozesu batzuk oso larriak izan ahal dira, eta umeki,

More information

MUGIMENT TXORIERRI PROGRAMAREN DATUAK

MUGIMENT TXORIERRI PROGRAMAREN DATUAK MUGIMENT TXORIERRI PROGRAMAREN DATUAK 1. Partaidetza-datuak 2. Arrisku kardiobaskularraren faktoreak 3. Partaideen ezaugarriak 4. Esku-hartzearen ondorengo hobekuntzak 5. Gogobetetasun-inkesta 6. Ondorioak

More information

Nola eragiten du 2-Interleukinak T-zelulen nukleoko proteinen fosforilazio mailan?

Nola eragiten du 2-Interleukinak T-zelulen nukleoko proteinen fosforilazio mailan? Nola eragiten du 2-Interleukinak T-zelulen nukleoko proteinen fosforilazio mailan? (How does interleukin-2 affect the phosphorylation state of nuclear proteins in T-cells?) Nerea Osinalde Biokimika eta

More information

Droga berriak merkatu berritzailean New drugs in an innovative market

Droga berriak merkatu berritzailean New drugs in an innovative market Errebisio-artikulua Droga berriak merkatu berritzailean New drugs in an innovative market Igor Horrillo 1, 2, 3 1, 2, 3 eta Luis F. Callado 1 Farmakologia Saila, Euskal Herriko Unibertsitatea, UPV/EHU

More information

EREMU ELEKTROMAGNETIKOAK ETA OSASUNEAN DUTEN ERAGINA FROGA ZIENTIFIKOAK

EREMU ELEKTROMAGNETIKOAK ETA OSASUNEAN DUTEN ERAGINA FROGA ZIENTIFIKOAK OSASUN SAILA Osasun Sailburuordetza Osasun Publikoaren eta Adikzioen Zuzendaritza DEPARTAMENTO DE SALUD Viceconsejería de Salud Dirección de Salud Pública y Adicciones EREMU ELEKTROMAGNETIKOAK ETA OSASUNEAN

More information

Populazio-baheketaren garrantzia: giza papilomabirusaren aurkako borroka

Populazio-baheketaren garrantzia: giza papilomabirusaren aurkako borroka Populazio-baheketaren garrantzia: giza papilomabirusaren aurkako borroka Nerea Fontecha 1, Miren Basaras* 1, Jose C. Quilez 2, Silvia Hernáez 3, Daniel Andía 2, Ramon Cisterna 1,3 1 Immunologia, Mikrobiologia

More information

Gizonezkoentzako pilula antikontzeptiboa: errealitatea ala fikzioa?

Gizonezkoentzako pilula antikontzeptiboa: errealitatea ala fikzioa? Gizonezkoentzako pilula antikontzeptiboa: errealitatea ala fikzioa? Amaia Maite Erdozain Fernández Farmakologia Saila, Medikuntza eta Ondontologia Fakultatea, UPV/EHU Leioa Laburpena: Gaur egun gizonezkoengan

More information

From the bench to the bed: Sendagai berri baten garapena

From the bench to the bed: Sendagai berri baten garapena From the bench to the bed: Sendagai berri baten garapena Amaia M. Erdozain Fernández Farmakologia Saila, Medikuntza eta Odontologia Fakultatea, UPV/EHU, Leioa Laburpena: Luzea eta konplexua da botika baten

More information

LGMD2A gaixotasunaren diagnostiko molekularra

LGMD2A gaixotasunaren diagnostiko molekularra LGMD2A gaixotasunaren diagnostiko molekularra Oihane Jaka Biodonostia Institutua eta King s College London oihane.jaka@kcl.ac.uk DOI: 10.1387/ekaia.14528 Jasoa: 2015-05-22 Onartua: 2015-06-16 Laburpena:

More information

Analisi farmakozinetiko/farmakodinamikoa antimikrobianoen erabilera hobetzeko gaixo larrietan

Analisi farmakozinetiko/farmakodinamikoa antimikrobianoen erabilera hobetzeko gaixo larrietan Analisi farmakozinetiko/farmakodinamikoa antimikrobianoen erabilera hobetzeko gaixo larrietan (Pharmacokinetic/pharmacodynamic modeling to optimize antimicrobial agents dosage in critically ill patients)

More information

Kanabinoideoak: onuragarriak ala kaltegarriak?

Kanabinoideoak: onuragarriak ala kaltegarriak? Kanabinoideoak: onuragarriak ala kaltegarriak? Jon Zarate Sesma* Itziar Txurruka Ortega* Enrique Etxebarria Orella** * Farmazian lizentziatuak ** Medikuntzan doktorea Fisiologia Saila, Farmazia Fakultatea

More information

GABAPENTINA ETA PREGABALINA: ERABILERAREN ETA ABUSUAREN ARTEAN

GABAPENTINA ETA PREGABALINA: ERABILERAREN ETA ABUSUAREN ARTEAN Infac ESKUALDEKO 22 LIBURUKIA 4 Zk 2014 FARMAKOTERAPI INFORMAZIOA INFORMACIÓN FARMACOTERAPÉUTICA DE LA COMARCA http://www.osakidetza.euskadi.net/cevime Intranet Osakidetza http:/www.osakidetza.net GABAPENTINA

More information

B12 BITAMINAREN ETA FOLATOREN ESKASIAREN DIAGNOSTIKOA BERRIKUSKETA BIBLIOGRAFIKOA ETA GOMENDIOAK. 2015eko abendua

B12 BITAMINAREN ETA FOLATOREN ESKASIAREN DIAGNOSTIKOA BERRIKUSKETA BIBLIOGRAFIKOA ETA GOMENDIOAK. 2015eko abendua B12 BITAMINAREN ETA FOLATOREN ESKASIAREN DIAGNOSTIKOA BERRIKUSKETA BIBLIOGRAFIKOA ETA GOMENDIOAK. 2015eko abendua LANTALDEA: Carmen Mar Medina, koordinatzailea, Laborategia, Galdakao- Usansoloko Ospitalea

More information

AURKIBIDEA. Sarrera Azterketen diseinua Emaitzak Ondorioak. Iruzkinak Proposamen terapeutikoa Bibliografia...

AURKIBIDEA. Sarrera Azterketen diseinua Emaitzak Ondorioak. Iruzkinak Proposamen terapeutikoa Bibliografia... SUKAR-NEUTROPENIA LUZEA ANTIFUNGIKO BERRIEN EGINKIZUNA AURKIBIDEA Sarrera................................................. 4 Azterketen diseinua......................................... 5 Emaitzak.................................................

More information

Azido Linoleiko Konjokatua: obesitatearen aurkako irtenbidea ala mehatxua?

Azido Linoleiko Konjokatua: obesitatearen aurkako irtenbidea ala mehatxua? Azido Linoleiko Konjokatua: obesitatearen aurkako irtenbidea ala mehatxua? Jonatan Miranda, Arrate Lasa, Edurne Simón, Itziar Txurruka Farmazia eta Elikagaien Zientziak Departamentua, Farmazia Fakultatea.

More information

ERRESBERATROLAREN HAINBAT EFEKTU ETA ERABILERA

ERRESBERATROLAREN HAINBAT EFEKTU ETA ERABILERA ERRESBERATROLAREN HAINBAT EFEKTU ETA ERABILERA Giza nutrizioa eta dietetikako gradua 2012/2013 ikasturtea Gradu amaierako lana Tutorea: Encarnación Goikoetxea Egilea: Iñaki Milton Laskibar AURKIBIDEA

More information

LINFOMA FOLIKULARRA:LINFOMA FOLIKULARRA 11/6/07 11:02 Página 1 LINFOMA FOLIKULARRA 2006ko berrikuspena

LINFOMA FOLIKULARRA:LINFOMA FOLIKULARRA 11/6/07 11:02 Página 1 LINFOMA FOLIKULARRA 2006ko berrikuspena LINFOMA FOLIKULARRA 2006ko berrikuspena AURKIBIDEA 1. Sarrera............................................... 5 2. PETen erabilgarritasuna linfoma folikularraren azterketan............. 5 3. Faktore pronostikoak.....................................

More information

Leptina: funtzio fisiologiko garrantzitsuak dituen molekula

Leptina: funtzio fisiologiko garrantzitsuak dituen molekula Leptina: funtzio fisiologiko garrantzitsuak dituen molekula (Leptin: a molecule with important physiological functions) Gómez Zorita, Saioa Univ. del País Vasco/Euskal Herriko Unib. Farmazia Fak. Farmazia

More information

EAEko jardun-prozedura, Zika birusaren gaixotasunaren susmoa dagoen kasuetan

EAEko jardun-prozedura, Zika birusaren gaixotasunaren susmoa dagoen kasuetan EAEko jardun-prozedura, Zika birusaren gaixotasunaren susmoa dagoen kasuetan (Eguneratzea: 2016ko urriaren 17a) Osasunaren Mundu Erakundeak (OME), Zika birusaren gaixotasuna dela-eta, ezarri duen alerta

More information

ASMA HELDUETAN ETA NERABEETAN

ASMA HELDUETAN ETA NERABEETAN 25 LIBURUKIA 08 Zk 2017 FARMAKOTERAPIA INFORMAZIOA INFORMACIÓN FARMACOTERAPÉUTICA ASMA HELDUETAN ETA NERABEETAN AURKIBIDEA SARRERA DIAGNOSTIKOA TRATAMENDUA TRATAMENDUAREN HELBURUAK ETA OSAGAIAK JARRAIPEN

More information

Zaintzaren alde goxoa, zentzua eta alde positiboaren bilaketa menpekotasuna duen adinekoaren zainketan

Zaintzaren alde goxoa, zentzua eta alde positiboaren bilaketa menpekotasuna duen adinekoaren zainketan Zaintzaren alde goxoa, zentzua eta alde positiboaren bilaketa menpekotasuna duen adinekoaren zainketan J. López Martínez* I. Lizaso Elgarresta** M. Sánchez de Miguel** *San Pablo-CEU Unibertsitatea **Psikologia

More information

1. Sarrera eta motibazioa. 2. Arloko egoera eta ikerketaren helburuak. Jatorrizko artikulua

1. Sarrera eta motibazioa. 2. Arloko egoera eta ikerketaren helburuak. Jatorrizko artikulua Tumoreek, estres sozialak eta estresari aurre egiteko estrategiek jokabide depresiboan eta garunaren aktibitatean duten eragina Effect of tumor, social stress and stress-coping strategies on depressive-like

More information

GRADU AMAIERAKO LANA

GRADU AMAIERAKO LANA GRADU AMAIERAKO LANA Berrikuspen bibliografikoa Antsietate Asaldura Orokorraren tratamenduaren hausnarketa eta Erizaintzaren esku hartzea. ARANTZA AGIRRE VALLE 2015eko Maiatzak 15 1 LABURPENA: Antsietate

More information

Euskadiko energiapobretasunari. buruzko gizarteeztabaidarako

Euskadiko energiapobretasunari. buruzko gizarteeztabaidarako Euskadiko energiapobretasunari buruzko gizarteeztabaidarako oinarriak Arartekoaren 1/2016 Gomendio orokorra, urtarrilaren 26koa. w w w. a r a r t e k o. e u s 2 Euskadiko energiapobretasunari buruzko gizarte-eztabaidarako

More information

3.7. PNEUMOKOKOA GAIXOTASUNAREN EZAUGARRIAK AGENTE ERAGILEA TRANSMISIO-MODUA INKUBAZIO-DENBORA IMMUNITATEAREN IRAUPENA TXERTOAREN EZAUGARRIAK

3.7. PNEUMOKOKOA GAIXOTASUNAREN EZAUGARRIAK AGENTE ERAGILEA TRANSMISIO-MODUA INKUBAZIO-DENBORA IMMUNITATEAREN IRAUPENA TXERTOAREN EZAUGARRIAK 3.7. PNEUMOKOKOA GAIXOTASUNAREN EZAUGARRIAK Streptococcus pneumoniae bakterioa da herritarren artean pneumonia komunitarioaren eragile nabarmenena eta haurrei erdiko otitisa eragitearen arrazoi nagusia.

More information

BIOTEKNOLOGIA ETA PHARMA UNITATEA

BIOTEKNOLOGIA ETA PHARMA UNITATEA BIOTEKNOLOGIA ETA PHARMA UNITATEA Gure jarduerak hiru eremu barne hartzen ditu: TECNALIAko Bioteknologia eta Pharmaren Unitateak ikerketak egin eta zerbitzu teknologiko aurreratuak ematen ditu bioprozesuen

More information

Ingurune aberastuaren eragina eskizofrenian

Ingurune aberastuaren eragina eskizofrenian Ingurune aberastuaren eragina eskizofrenian Harkaitz Bengoetxea* 1, Irantzu Rico-Barrio 1, Naiara Ortuzar 1, Enrike G. Argandoña 2, Jose Vicente Lafuente 1 1 Neurozientziak Saila, Medikuntza eta Odontologia

More information

GRADU AMAIERAKO LANA

GRADU AMAIERAKO LANA GRADU AMAIERAKO LANA BERRIKUSPEN BIBLIOGRAFIKOA Distrofia miotonikoa duten pazienteen eta euren senideen bizi-kalitatearen azterketa MAITE BILBAO CORTINA 2015eko maiatzaren 14a Eskerrak eman nahi dizkiet

More information

Protokoloa. MIELOMA ANIZKOITZA eko berrikuspenaren eguneratzea

Protokoloa. MIELOMA ANIZKOITZA eko berrikuspenaren eguneratzea Protokoloa MIELOMA ANIZKOITZA 2008 2005eko berrikuspenaren eguneratzea 37 MIELOMA ANIZKOITZA 2008 2005eko berrikuspenaren eguneratzea DONOSTIA OSPITALEA Osakidetza Begiristain pasealekua, z.g. 20014 Donostia-San

More information

LABURDURAK. Eskuineko blokeo osoa. Eskuin-bentrikuluaren hipertrofia. Ezkerreko blokeo osoa. Ezker-bentrikuluaren hipertrofia

LABURDURAK. Eskuineko blokeo osoa. Eskuin-bentrikuluaren hipertrofia. Ezkerreko blokeo osoa. Ezker-bentrikuluaren hipertrofia 1 LABURDURAK AEA AEE AKZ AMP AP ATHB AUHB BAAAK BAB BBB BGBK BTE EAK EB EKG ESBEO ESBH ESBO EZBEO EZBH EZBO FA KASN Aldi errefraktario absolutua Aldi errefraktario erlatiboa Arteria koronario zirkunflexua

More information

Urte bat baino gutxiagoko umeengan agertutako nerbio-sistema zentraleko tumoreak: berrikuspena Gurutzetako Unibertsitate Ospitalean eta literaturan

Urte bat baino gutxiagoko umeengan agertutako nerbio-sistema zentraleko tumoreak: berrikuspena Gurutzetako Unibertsitate Ospitalean eta literaturan Urte bat baino gutxiagoko umeengan agertutako nerbio-sistema zentraleko tumoreak: berrikuspena Gurutzetako Unibertsitate Ospitalean eta literaturan Central Nervous System (CNS) tumors in an under 1 year-old

More information

GAIXOTASUN INFEKZIOSOEN AURKAKO JARDUERA-PROTOKOLOAK (III) PROTOCOLOS DE ACTUACIÓN FRENTE A ENFERMEDADES INFECCIOSAS (III)

GAIXOTASUN INFEKZIOSOEN AURKAKO JARDUERA-PROTOKOLOAK (III) PROTOCOLOS DE ACTUACIÓN FRENTE A ENFERMEDADES INFECCIOSAS (III) GAIXOTASUN INFEKZIOSOEN AURKAKO JARDUERA-PROTOKOLOAK (III) PROTOCOLOS DE ACTUACIÓN FRENTE A ENFERMEDADES INFECCIOSAS (III) OSASUN SAILA DEPARTAMENTO DE SANIDAD ISBN 84-457-2148-8 Eusko Jaurlaritzaren Argitalpen

More information

Zahartzaroa eta lekukoen oroimena

Zahartzaroa eta lekukoen oroimena PSIKOLOGIA Zahartzaroa eta lekukoen oroimena Alaitz Aizpurua, Elvira Garcia-Bajos eta Malen Migueles Euskal Herriko Unibertsitatea Ikerketa honen helburua da gertaera baten oroimenean pertsona gazteen

More information

Peroxisomen proliferazioaren markatzaileak diren geneen klonazioa eta espresio ikerketak

Peroxisomen proliferazioaren markatzaileak diren geneen klonazioa eta espresio ikerketak Jakintza-arloa: Biologia Peroxisomen proliferazioaren markatzaileak diren geneen klonazioa eta espresio ikerketak Xenobiotiko organikoen eragina Egilea: EIDER BILBAO CASTELLANOS Urtea: 2007 Zuzendaria:

More information

Kalamua: maria-ren sekretua

Kalamua: maria-ren sekretua Kalamua: maria-ren sekretua Aitziber Mendiguren Ordorika Jose Angel Ruiz Ortega Joseba Gotzon Pineda Ortiz Farmakologia Saila Medikuntza Fakultatea. EHU Azken urteotan kalamuaren gaitasun terapeutikoa

More information

MEDIKAZIO KRONIKOAREN MANEIUA EBAKUNTZA INGURUKO ALDIAN

MEDIKAZIO KRONIKOAREN MANEIUA EBAKUNTZA INGURUKO ALDIAN 25 LIBURUKIA 09 Zk 2017 FARMAKOTERAPIA INFORMAZIOA INFORMACIÓN FARMACOTERAPÉUTICA MEDIKAZIO KRONIKOAREN MANEIUA EBAKUNTZA INGURUKO ALDIAN AURKIBIDEA SARRERA FARMAKO ANTIDIABETIKOAK FARMAKO ANTITRONBOTIKOAK

More information

MUSIKOTERAPIA ZAINKETA

MUSIKOTERAPIA ZAINKETA MUSIKOTERAPIA ZAINKETA ARINGARRIETAN GRADU AMAIERAKO LANA MUSIKOTERAPIA ZAINKETA ARINGARRIETAN GRADU AMAIERAKO LANA Vitoria-Gasteizko Erizaintza Eskola EGILEA: Maider Gorritxategi ZUZENDARIA: Yolanda López

More information

3. GAIA DIAGNOSTIKO PERIODONTALAREN SARRERA

3. GAIA DIAGNOSTIKO PERIODONTALAREN SARRERA 3. GAIA DIAGNOSTIKO PERIODONTALAREN SARRERA Egileak: García-De La Fuente AM, Estefanía-Fresco R, Aguirre-Zorzano L A OCW-2016 DESKRIBAPENA Bakterio-plaka (B-P) ez-espezifikoa pilatzen denean hortzen inguruan,

More information

4.7. PNEUMOKOKOA GAIXOTASUNAREN EZAUGARRIAK AGENTE ERAGILEA TRANSMISIO-MODUA INKUBAZIO-DENBORA IMMUNITATEAREN IRAUPENA TXERTOAREN EZAUGARRIAK

4.7. PNEUMOKOKOA GAIXOTASUNAREN EZAUGARRIAK AGENTE ERAGILEA TRANSMISIO-MODUA INKUBAZIO-DENBORA IMMUNITATEAREN IRAUPENA TXERTOAREN EZAUGARRIAK 4.7. PNEUMOKOKOA GAIXOTASUNAREN EZAUGARRIAK Streptococcus pneumoniae bakterioa da herritarren artean pneumonia komunitarioaren eragile nabarmenena eta haurrei erdiko otitisa eragitearen arrazoi nagusia.

More information

I ATALA: Farmakologia Aplikatuaren Orokortasunak

I ATALA: Farmakologia Aplikatuaren Orokortasunak I ATALA: Farmakologia Aplikatuaren Orokortasunak 1. Elkarrekintza farmakologikoak (4. Gaia) Ariketa honetan bi farmako mota agertzen dira: 1 Farmakoa (F1): Pazienteak odontologoaren kontsultara joan baino

More information

EUSKAL AUTONOMIA ERKIDEGOAN GENETIKAREN GARAPENERAKO PLANA

EUSKAL AUTONOMIA ERKIDEGOAN GENETIKAREN GARAPENERAKO PLANA EUSKAL AUTONOMIA ERKIDEGOAN GENETIKAREN GARAPENERAKO PLANA EUSKAL AUTONOMIA ERKIDEGOAN GENETIKAREN GARAPENERAKO PLANA Vitoria-Gasteiz, 2012 Lan honen bibliografia-erregistroa Eusko Jaurlaritzako Liburutegi

More information

EUSKAL AUTONOMIA ERKIDEGOKO TUBERKULOSIAREN PROGRAMA urtea

EUSKAL AUTONOMIA ERKIDEGOKO TUBERKULOSIAREN PROGRAMA urtea EUSKAL AUTONOMIA ERKIDEGOKO TUBERKULOSIAREN PROGRAMA 2012. urtea EUSKAL AUTONOMIA ERKIDEGOKO TUBERKULOSIAREN PROGRAMA 2012. urtea Vitoria-Gasteiz 2014 Lan honen bibliografia-erregistroa Eusko Jaurlaritzaren

More information

ELIKAGAIAK, ELIKADURA ETA DIETETIKA. Edurne Simón Bittor Rodríguez Idoia Labayen

ELIKAGAIAK, ELIKADURA ETA DIETETIKA. Edurne Simón Bittor Rodríguez Idoia Labayen ELIKAGAIAK, ELIKADURA ETA DIETETIKA Edurne Simón Bittor Rodríguez Idoia Labayen Udako Euskal Unibertsitatea Bilbo, 2007 Udako Euskal Unibertsitatea Edurne Simón, Bittor Rodríguez, Idoia Labayen ISBN: 978-84-8438-092-4

More information

Helduen altuera iragarpena: belaunerainoko altuera neurriak*

Helduen altuera iragarpena: belaunerainoko altuera neurriak* Helduen altuera iragarpena: belaunerainoko altuera neurriak* (Prediction of stature in adults: knee height measurements) Arroyo Izaga, Marta 1 ; Martínez de la Pera, Concha 2 ; Ansotegui Alday, Laura 3

More information

Umearen sobera. Esku-hartzea Lehen Mailako Arretako Pediatrian. Doktoretza-tesia. Xabier Txakartegi Etxebarria. Gernika-Lumon, 2015ko maiatzaren 12an

Umearen sobera. Esku-hartzea Lehen Mailako Arretako Pediatrian. Doktoretza-tesia. Xabier Txakartegi Etxebarria. Gernika-Lumon, 2015ko maiatzaren 12an Umearen pisu sobera Esku-hartzea Lehen Mailako Arretako Pediatrian Doktoretza-tesia Xabier Txakartegi Etxebarria Gernika-Lumon, 2015ko maiatzaren 12an Ondoko Doktoretza-Tesi hau Lourdes, Jokin, Maddalen,

More information

GRADU AMAIERAKO LANA

GRADU AMAIERAKO LANA GRADU AMAIERAKO LANA ARIKETA FISIKOAREN ETA DIETA OSASUNTSUAREN PROGRAMA BATEN EPE LUZEKO EFEKTUAK LEHENENGO MAILAKO HIPERTENTSIOA ETA OBESITATE MORBIDOA ZUEN PERTSONA BATENGAN: IKASKETA KASUA EGILEA:

More information

Gaixotasun infekziosoen aurkako jarduera-protokoloak (V) Protocolos de actuación frente a enfermedades infecciosas (V) LEGIONELOSIA

Gaixotasun infekziosoen aurkako jarduera-protokoloak (V) Protocolos de actuación frente a enfermedades infecciosas (V) LEGIONELOSIA Gaixotasun infekziosoen aurkako jarduera-protokoloak (V) Protocolos de actuación frente a enfermedades infecciosas (V) LEGIONELOSIA OSASUN SAILA Osasun Sailburuordetza Osasun Publikoko Zuzendaritza DEPARTAMENTO

More information

Haur-depresioa Lehen Hezkuntzako etapan: zertan datzan eta irakasleek zer egin dezaketen

Haur-depresioa Lehen Hezkuntzako etapan: zertan datzan eta irakasleek zer egin dezaketen PSIKOLOGIA Haur-depresioa Lehen Hezkuntzako etapan: zertan datzan eta irakasleek zer egin dezaketen Marian Soroa, Elena Bernaras eta Joana Jauregizar* EHUko Donostiako Irakasleen Unibertsitate Eskola,

More information

Pregabalinaren eraginkortasuna min neuropatikoa tratatzeko: Berrikustapen sistematikoa

Pregabalinaren eraginkortasuna min neuropatikoa tratatzeko: Berrikustapen sistematikoa Revisión Gac Med Bilbao. 2016;113(3):113-128 Pregabalinaren eraginkortasuna min neuropatikoa tratatzeko: Berrikustapen sistematikoa Iratxe Ruiz, Aitziber Mendiguren Farmakologia Saila. Medikuntza eta Erizaintza

More information

Gaitasun kognitiboen aplikazioa 5G sareen kontrol- eta kudeaketa-mailetan

Gaitasun kognitiboen aplikazioa 5G sareen kontrol- eta kudeaketa-mailetan Gaitasun kognitiboen aplikazioa 5G sareen kontrol- eta kudeaketa-mailetan (Application of cognitive capabilities in control and management planes of 5G networks) Bego Blanco*, Jose Oscar Fajardo, Fidel

More information

Osakidetzako praktika klinikoko gidaliburuak. Lipidoen erabilerari buruzko praktika klinikoko gidaliburua arrisku kardiobaskularreko faktore bezala

Osakidetzako praktika klinikoko gidaliburuak. Lipidoen erabilerari buruzko praktika klinikoko gidaliburua arrisku kardiobaskularreko faktore bezala Osakidetzako praktika klinikoko gidaliburuak Lipidoen erabilerari buruzko praktika klinikoko gidaliburua arrisku kardiobaskularreko faktore bezala FINANTZAKETA: PKG hau Osakidetzak eta Eusko Jaurlaritzako

More information

AURKIBIDEA. 01. BIZTANLERIAREN ZAHARTZEA Zahartzea, sistema neuromuskularra eta gaitasun funtzionala

AURKIBIDEA. 01. BIZTANLERIAREN ZAHARTZEA Zahartzea, sistema neuromuskularra eta gaitasun funtzionala AURKIBIDEA 01. BIZTANLERIAREN ZAHARTZEA Zahartzea, sistema neuromuskularra eta gaitasun funtzionala 02. AHULTASUNA: OSO ZAHARREN ZAHARTZE ZAURGARRIA ETA EZGAITASUNA Indarraren entrenamendua zahar ahularengan.

More information

GIBaren EGITURA- PROTEINA-KOLESTEROL ELKARREKINTZAREN AZTERKETA

GIBaren EGITURA- PROTEINA-KOLESTEROL ELKARREKINTZAREN AZTERKETA GIBaren EGITURA- PROTEINA-KOLESTEROL ELKARREKINTZAREN AZTERKETA Biokimika eta Biologia Molekularreko Gradua Gradu Amaierako Lana Egilea: Ariane Araujo Lombraña Leioan, 2016ko ekainaren 28a Zuzendaria:

More information

Lan-asma BERARIAZKO OSASUN-ZAINKETARAKO PROTOKOLOAK BERARIAZKO OSASUN-ZAINKETARAKO PROTOKOLOAK PROTOCOLOS DE VIGILANCIA SANITARIA ESPECIFICA

Lan-asma BERARIAZKO OSASUN-ZAINKETARAKO PROTOKOLOAK BERARIAZKO OSASUN-ZAINKETARAKO PROTOKOLOAK PROTOCOLOS DE VIGILANCIA SANITARIA ESPECIFICA OSALAN Laneko Segurtasun eta Osasunerako Euskal Erakundea Instituto Vasco de Seguridad y Salud Laborales BERARIAZKO OSASUN-ZAINKETARAKO PROTOKOLOAK Lan-asma LAN-OSASUNA LAN-OSASUNA BERARIAZKO OSASUN-ZAINKETARAKO

More information

HERPES GENITALAREN IKERKETA EPIDEMIOLOGIKO, KLINIKO ETA MIKROBIOLOGIKOA BILBO HIRIAN

HERPES GENITALAREN IKERKETA EPIDEMIOLOGIKO, KLINIKO ETA MIKROBIOLOGIKOA BILBO HIRIAN Medikuntza eta Erizaintza Fakultatea Immunologia, Mikrobiologia eta Parasitologia Saila HERPES GENITALAREN IKERKETA EPIDEMIOLOGIKO, KLINIKO ETA MIKROBIOLOGIKOA BILBO HIRIAN Doktorego Tesia Mikele Macho

More information

Arrain gelatinan oinarrituriko film biodegradagarriak

Arrain gelatinan oinarrituriko film biodegradagarriak Arrain gelatinan oinarrituriko film biodegradagarriak Alaitz Etxabide, Itsaso Leceta, Pedro Guerrero, Koro de la Caba* BIOMAT Ikerketa Taldea. Ingeniaritza Kimikoa eta Ingurumenaren Ingeniaritza Saila.

More information

Aurkezpena Operazio kirurgikoa egiteko denbora Infekzioaren profilaxia Profilaxi antibiotikoa... 6

Aurkezpena Operazio kirurgikoa egiteko denbora Infekzioaren profilaxia Profilaxi antibiotikoa... 6 ALDAKAKO HAUSTUREN PROTOKOLOA AURKIBIDEA Aurkezpena.............................................. 5 1. Operazio kirurgikoa egiteko denbora............................ 6 2. Infekzioaren profilaxia.....................................

More information

PROTEINA MOTORRAK ETA MUGIMENDU ZELULARRAK

PROTEINA MOTORRAK ETA MUGIMENDU ZELULARRAK 17 PROTEINA MOTORRAK ETA MUGIMENDU ZELULARRAK Zelularen mugimendu gehienak, eta egitura mugikorrak ere bai, zitoeskeletoan eta proteina motorren jardueran oinarritzen dira (iturria: JCB). Argi dago zitoeskeletoaren

More information

HPV infection, a described cause for human cancer: HPV detection and molecular mechanisms of HPV carcinogenesis (Review).

HPV infection, a described cause for human cancer: HPV detection and molecular mechanisms of HPV carcinogenesis (Review). Bachelor s Thesis Degree in Biology HPV infection, a described cause for human cancer: HPV detection and molecular mechanisms of HPV carcinogenesis (Review). Author: Josu Aguirre Gomez Director: Ainhoa

More information

Arreta gabezia hiperaktibitatearekin. nahastea 15. monografikoa

Arreta gabezia hiperaktibitatearekin. nahastea 15. monografikoa hik hasi 5 euro 2005eko NEGUA 15. Arreta gabezia hiperaktibitatearekin monografikoa nahastea Arreta gabezia hiperaktibitatearekin nahastea Mikel HARANBURU EHUko irakaslea Jesus GUERRA EHUko irakaslea Esther

More information

GRADU AMAIERAKO LANA. EGILEA: Amaia Ganboa Aldaba ZUZENDARIA: Sara Maldonado Martin KURTSOA: 2016/2017 DEIALDIA: Ohikoa

GRADU AMAIERAKO LANA. EGILEA: Amaia Ganboa Aldaba ZUZENDARIA: Sara Maldonado Martin KURTSOA: 2016/2017 DEIALDIA: Ohikoa GRADU AMAIERAKO LANA ARIKETA FISIKOAREN ETA DIETA OSASUNTSUAREN PROGRAMA BATEN EFEKTUAK GORPUTZEKO MASAN ETA GAITASUN FISIKOAN LEHENENGO MAILAKO HIPERTENTSIOAN ETA GAINPISUA DUTEN PERTSONENGAN EGILEA:

More information

Mutazioak progranulina genean: eragiten duten klinika, patologia eta RNA mailako adierazpena

Mutazioak progranulina genean: eragiten duten klinika, patologia eta RNA mailako adierazpena Mutazioak progranulina genean: eragiten duten klinika, patologia eta RNA mailako adierazpena (Progranulin gene mutations: manifestations of clinical, pathological and RNA level) López de Munain Arregui,

More information

Hipertentsio arterialari buruzko Praktika klinikoaren gida

Hipertentsio arterialari buruzko Praktika klinikoaren gida Osakidetzako praktika klinikoko gidak Hipertentsio arterialari buruzko Praktika klinikoaren gida Laburpena 2007ko eguneratzea FINANTZAKETA: PKG hau Osakidetzak eta Eusko Jaurlaritzaren Osasun Sailak finantzatu

More information

ZEFALEAREN KUDEAKETA LARRIALDIETAN

ZEFALEAREN KUDEAKETA LARRIALDIETAN ZEFALEAREN KUDEAKETA LARRIALDIETAN Kasu baten harira Ane Mateos Aurrekoetxea, Maialen Alday Munilla, Joseba Fdz de Retana Corres eta Garazi Agirre Beitia KASU KLINIKOA Kontsulta arrazoia: zefaleagatik

More information

Activos O.I.T. afijación. afijación igual. afijación óptima. agregación. agrupamiento de datos. ajuste. aleatorio. algoritmo

Activos O.I.T. afijación. afijación igual. afijación óptima. agregación. agrupamiento de datos. ajuste. aleatorio. algoritmo Activos O.I.T. Son todas las personas que aportan un trabajo para producir bienes y servicios, y las que carecen de empleo en ese momento, lo buscan y están disponibles para corporarse a él. Se compone

More information

MPERen ezagumendua GIB birusaren mintzean 4E10 eta 10E8 antigorputzen aldetik

MPERen ezagumendua GIB birusaren mintzean 4E10 eta 10E8 antigorputzen aldetik Gradu Amaierako Lana Biokimika eta Biologia Molekularra Gradua MPERen ezagumendua GIB birusaren mintzean 4E10 eta 10E8 antigorputzen aldetik CDR-H3 eta mintzaren garrantziaren azterketa mikroskopia bidez

More information

ALZHEIMER MOTAKO DEMENTZIA. Aurkibidea

ALZHEIMER MOTAKO DEMENTZIA. Aurkibidea ALZHEIMER MOTAKO DEMENTZIA Aurkibidea 1.1. Funtzio kognitiboak balioesteko galde-sortak 1.1.1. MMSE, Mini-Mental State Exam 1.1.2. SPMSQ, Short Portable Mental Status 1.1.3. ADAS-COG, Alzheimer s Disease

More information

IKASLEAREN GIDA. Aholkularitza Psikologikoa

IKASLEAREN GIDA. Aholkularitza Psikologikoa IKASLEAREN GIDA Aholkularitza Psikologikoa Ikasturtea: 2016-2017 TITULAZIOA: GRADUA PSIKOLOGIAN ZENTRO: PSIKOLOGIA FAKULTATEA IKASTURTEA: 2016-2017 IKASLEAREN GIDA 1. IRAKASGAIAREN OINARRIZKO EZAUGARRIAK

More information

4. Kapitulua TXERTOAK

4. Kapitulua TXERTOAK 4. Kapitulua TXERTOAK 4.1. DIFTERIA GAIXOTASUNAREN EZAUGARRIAK Gaixotasun bakteriano akutua da, eta arnaseko traktuaren goiko aldeari sudurreko mukosa, amigdalak, laringea edo faringea erasaten dio sarritan

More information

Urdaibai estuarioko plankton mikrobianoaren dinamika trofikoa

Urdaibai estuarioko plankton mikrobianoaren dinamika trofikoa Jakintza-arloa: Biologia Urdaibai estuarioko plankton mikrobianoaren dinamika trofikoa Egilea: AITZIBER SAROBE EGIGUREN Urtea: 2009 Zuzendariak: Unibertsitatea: ARANTZA IRIARTE GABIKAGOGEASKOA, EMMA ORIBE

More information

BOSTGARREN IKASTURTEA-FARMAKOLOGIA KLINIKOA IRAKASGAIAREN HELBURU OROKORRAK ETA ANTOLAKETA

BOSTGARREN IKASTURTEA-FARMAKOLOGIA KLINIKOA IRAKASGAIAREN HELBURU OROKORRAK ETA ANTOLAKETA BOSTGARREN IKASTURTEA-FARMAKOLOGIA KLINIKOA IRAUNALDIA: Lauhilabetekoa KREDITUAK: 2 teorikoak eta 2,5 praktikoak IRAKASGAIAREN HELBURU OROKORRAK ETA ANTOLAKETA Farmakologia klinikoko kurtso honen helburu

More information

ZAHARREN MEDIKAZIOA BERRIKUSTEN: Zer jakin beharko nuke?

ZAHARREN MEDIKAZIOA BERRIKUSTEN: Zer jakin beharko nuke? Infac ESKUALDEKO 23 LIBURUKIA 2 Zk 2015 FARMAKOTERAPI INFORMAZIOA INFORMACIÓN FARMACOTERAPÉUTICA DE LA COMARCA http://www.osakidetza.euskadi.eus/cevime Intranet Osakidetza http:/www.osakidetza.eus ZAHARREN

More information

Arreta medikoei murrizketarik?

Arreta medikoei murrizketarik? Arreta medikoei murrizketarik? (Health care rationing?) Martínez Urionabarrenetxea, Koldo Arreta Trinkoak. Nafarroako Ospitalea. Irunlarrea, z/g. 31008 Pamplona/Iruñea BIBLID [1577-8533 (2004), 6; 131-139]

More information

Gaceta Médica de Bilbao

Gaceta Médica de Bilbao Gac Med Bilbao. 2011;8(4):1 7 Gaceta Médica de Bilbao www.elsevier.es/gmb ORIGINAL ARTICLE Sociodemographic characteristics by primary cancer diagnosis of patients dying in a palliative care unit: A retrospective

More information

ERIZAINTZAKO GRADUA GIPUZKOA GRADO EN ENFERMERIA

ERIZAINTZAKO GRADUA GIPUZKOA GRADO EN ENFERMERIA ERIZAINTZAKO GRADUA GIPUZKOA GRADO EN ENFERMERIA 2015 / 2016 ikasturtea ALZHEIMER GAIXOTASUNA DUEN PERTSONARI ESKAINI BEHARREKO ZAINKETA INTEGRALAK GRADU AMAIERAKO LANA Silvia Tellechea Iraola Zuzendaria:

More information

SEXOLOGIAKO HIZTEGIA

SEXOLOGIAKO HIZTEGIA SEXOLOGIAKO HIZTEGIA Iñaki Ugartebururen omenez Zuzendaria: Nerea Sancho Esnaola Aholkulari teknikoa: Itziar Alonso-Arbiol Hizkuntza-arduraduna: Juan Kruz Igerabide Sarasola Hizkuntza-begiralea: Iñigo

More information

LC teknika desberdinen erabilera sindrome metabolikoaren aurkako terapian erabiltzen diren farmakoen determinaziorako

LC teknika desberdinen erabilera sindrome metabolikoaren aurkako terapian erabiltzen diren farmakoen determinaziorako Jakintza-arloa: Kimika LC teknika desberdinen erabilera sindrome metabolikoaren aurkako terapian erabiltzen diren farmakoen determinaziorako Egilea: GORKA IRIARTE SAENZ DE OJER Urtea: 2011 Zuzendariak:

More information

Epilepsia eta genetika*

Epilepsia eta genetika* Epilepsia eta genetika* (Epilepsy and genetics) Urtasun, Miguel; Poza, Juan José; Cobo, Ana Mª; Azpitarte, Margarita; Martí Massó, José Félix; Martínez-Gil, Ángel; Bautista Espinal, Juan; Carrera, Edurne;

More information

Opioide-hartzaileak (d, k, m) eta kannabinoide-hartzaileak (CB1, CB2) giza espermatozoideetan espresatzen dira eta haien mugikortasunean eragiten dute

Opioide-hartzaileak (d, k, m) eta kannabinoide-hartzaileak (CB1, CB2) giza espermatozoideetan espresatzen dira eta haien mugikortasunean eragiten dute Jakintza-arloa: Medikuntza Opioide-hartzaileak (d, k, m) eta kannabinoide-hartzaileak (CB1, CB2) giza espermatozoideetan espresatzen dira eta haien mugikortasunean eragiten dute Egilea: EKAITZ AGIRREGOITIA

More information

Salud Pública. Osasun Publikoa seihilekoa. Editoriala. Aurkibidea. a u r k i b i d e a

Salud Pública. Osasun Publikoa seihilekoa. Editoriala. Aurkibidea. a u r k i b i d e a Salud Pública 202006 1. seihilekoa zenbakia Osasun Publikoa EHAEko Epidemiologi Aldizkaria http: //www.osanet.euskadi.net/ OSASUN SAILA DEPARTAMENTO DE SANIDAD a u r k i b i d e a Aurkibidea Epidemiologi

More information

RPAQ. Jarduera fisiko egin berriari buruzko galdesorta

RPAQ. Jarduera fisiko egin berriari buruzko galdesorta RPAQ Basque_RPAQ Version Number 1.1 updated 11/September/27 RPAQ Jarduera fisiko egin berriari buruzko galdesorta Azkeneko 4 asteetan egunero zer jarduera fisiko egin duzun neurtu nahi da galdesorta honen

More information

MOLUSKUEN LISERI-GURUINEKO EPITELIOAREN BERRIZTAPEN ZELULARRA ETA BERE INPLIKAZIOA INGURUMEN-OSASUNAREN EBALUAKETAN

MOLUSKUEN LISERI-GURUINEKO EPITELIOAREN BERRIZTAPEN ZELULARRA ETA BERE INPLIKAZIOA INGURUMEN-OSASUNAREN EBALUAKETAN Jakintza-arloa: Natur Zientziak MOLUSKUEN LISERI-GURUINEKO EPITELIOAREN BERRIZTAPEN ZELULARRA ETA BERE INPLIKAZIOA INGURUMEN-OSASUNAREN EBALUAKETAN Egilea: BEÑAT ZALDIBAR ARANBURU Urtea: 2006 Zuzendaria:

More information

Parametro desberdinen konparaketa saskibaloi jokalari gizonen eta emakumeen artean

Parametro desberdinen konparaketa saskibaloi jokalari gizonen eta emakumeen artean Gradu Amaierako Lana Fisioterapia Gradua Parametro desberdinen konparaketa saskibaloi jokalari gizonen eta emakumeen artean Egilea: Mikel Urretabizkaia Astigarraga Zuzendaria: Iratxe Duñabeitia Usategui

More information

Osasun Zientzien Arloan Oinarrezkoa Derrigorrezkoa ) Ikasle-taldea Euskara (32)

Osasun Zientzien Arloan Oinarrezkoa Derrigorrezkoa ) Ikasle-taldea Euskara (32) Ikasleentzako irakasgai-gidak egiteko EREDUA talde bakoitzean 1 1.- IRAKASGAIAREN INFORMAZIO OROKORRA Irakasgaiaren izena Saila Ikasturtea (Lauhilekoa) Farmakologia Medikoaren Oinarriak Farmakologia 1.

More information

BIGARREN IKASTURTEA-FARMAKOLOGIA IRAKASGAIAREN HELBURU OROKORRAK ETA ANTOLAKETA EGITARAU TEORIKOA

BIGARREN IKASTURTEA-FARMAKOLOGIA IRAKASGAIAREN HELBURU OROKORRAK ETA ANTOLAKETA EGITARAU TEORIKOA BIGARREN IKASTURTEA-FARMAKOLOGIA IRAUNALDIA: Lauhilabetekoa KREDITUAK: 5,5 teorikoak eta 1,5 praktikoak IRAKASGAIAREN HELBURU OROKORRAK ETA ANTOLAKETA Farmakologia interes kliniko handia duen oinarrizko

More information

JARDUERA FISIKO EGOKITUA ETA ELIKADURA: OSASUNAREN BIDEAN

JARDUERA FISIKO EGOKITUA ETA ELIKADURA: OSASUNAREN BIDEAN 12 13 Iratxe Ibarra, markinarra, afizionatu mailako paletaria eta bertso - laria Koikili Lertxundi, otxandiotarra, Athletic-eko futbolaria izana, gaur egun futbol entrenatzailea; kirol mundua euskaraz

More information

GIB-1 birusaren env fusio proteinaren ingurune lipidikoaren azterketa

GIB-1 birusaren env fusio proteinaren ingurune lipidikoaren azterketa Gradu Amaierako Lana Biokimikako eta Biologia Mokularreko Gradua GIB-1 birusaren env fusio proteinaren ingurune lipidikoaren azterketa Egilea: Irati Odriozola Lerchundi Zuzendaria: Maier Lorizate Nogales

More information

Dementziaren aurkako medikamentuen jarraipena eta ezabapena. 2016ko ekaina

Dementziaren aurkako medikamentuen jarraipena eta ezabapena. 2016ko ekaina Dementziaren aurkako medikamentuen jarraipena eta ezabapena 2016ko ekaina Vitoria-Gasteiz, 2016 Lan honen Lan honen bibliografia-erregistroa Eusko Jaularitzaren Bibliotekak sarearen katalogoan aurki daiteke:

More information

JARDUERA FISIKOAREN ETA KIROLAREN ZIENTZIEN FAKULTATEA FACULTAD DE CIENCIAS DE LA ACTIVIDAD FISICA Y DEL DEPORTE EDUKIAK

JARDUERA FISIKOAREN ETA KIROLAREN ZIENTZIEN FAKULTATEA FACULTAD DE CIENCIAS DE LA ACTIVIDAD FISICA Y DEL DEPORTE EDUKIAK EDUKIAK 4.. Hormona-sistema: oroimena. 4.1. Hipotalamoko eta hipofisiko hormonak. 4.2. GH eta sexu-hormonak. 4.3. Guruin suprarrenalak: 4.3.1. Kortex suprarrenala (kortisol eta aldosterona). 4.3.2. Muin

More information

4. GAIA: Farmakoen banaketa organismoan

4. GAIA: Farmakoen banaketa organismoan 4. GAIA: Farmakoen banaketa organismoan Lan hau Creative Commons-en Nazioarteko 3.0 lizentziaren mendeko Azterketa-Ez komertzial- Partekatu lizentziaren mende dago. Lizentzia horren kopia ikusteko, sartu

More information

TECHNICAL REPORT OF EFSA. List of guidance, guidelines and working documents developed or in use by EFSA 1

TECHNICAL REPORT OF EFSA. List of guidance, guidelines and working documents developed or in use by EFSA 1 EFSA Technical Report (2009) 279, 1-13 TECHNICAL REPORT OF EFSA List of guidance, guidelines and working documents developed or in use by EFSA 1 Prepared by the Secretariat of the Scientific Committee

More information

Pazientearen motibazioa eta. Aho-higiene argibideak. Kontrol mekanikoa.

Pazientearen motibazioa eta. Aho-higiene argibideak. Kontrol mekanikoa. Pazientearen motibazioa eta Aho-higiene argibideak. Kontrol mekanikoa. Egileak: Aguirre-Zorzano L A,Estefanía-Fresco R, Fernández-Jiménez A,, OCW-2017 Egileak: Aguirre LA, Estefanía R, Fernández A, García

More information

JARDUERA FISIKOAREN ETA KIROLAREN ZIENTZIEN FAKULTATEA FACULTAD DE CIENCIAS DE LA ACTIVIDAD FISICA Y DEL DEPORTE BIOENERGETIKA. metabolikoak.

JARDUERA FISIKOAREN ETA KIROLAREN ZIENTZIEN FAKULTATEA FACULTAD DE CIENCIAS DE LA ACTIVIDAD FISICA Y DEL DEPORTE BIOENERGETIKA. metabolikoak. BIOENERGETIKA 1. GAIA. Bide metabolikoak Jarduera Fisikoan 1.2.1.- Substratuen erabilpena eta moldaketa metabolikoak Substratuen erabilpena zehazten duten faktoreak ariketan zehar Ariketaren intentsitatea.

More information

1. Ikasgaia. Garezur oinaldeko hobiak

1. Ikasgaia. Garezur oinaldeko hobiak 1. Ikasgaia Garezur oinaldeko hobiak Garezurra buruaren hezurrezko euskarria da. Bere barruan entzefaloa eta zentzumen bereziak babesten ditu, hau da, entzumena, usaimena, ikusmena eta dastamena. Arnasbideen

More information

GIZA ELIKADURA (06086)

GIZA ELIKADURA (06086) GIZA ELIKADURA (06086) HELBURU OROKORRAK Ikasgai honen helburua, ikaslei elikadura orekatuaren oinarriak irakustea izango da, baita hazten hari diren gizakietan eta baita gizaki helduetan eta zaharretan.

More information

Ungueal Morphology and Pathology of the human mummy found in the Val Senales (Eastern Alps, Tyrol, Bronze Age)

Ungueal Morphology and Pathology of the human mummy found in the Val Senales (Eastern Alps, Tyrol, Bronze Age) MUNIBE (Antropologia-Arkeologia) Nº 46 123-132 SAN SEBASTIAN 1994 ISSN1132-2217 Aceptado: 1994-01-28 Ungueal Morphology and Pathology of the human mummy found in the Val Senales (Eastern Alps, Tyrol, Bronze

More information

REASONED OPINION. European Food Safety Authority 2, 3. European Food Safety Authority (EFSA), Parma, Italy

REASONED OPINION. European Food Safety Authority 2, 3. European Food Safety Authority (EFSA), Parma, Italy EFSA Journal 2012;10(7):2841 REASONED OPINION Reasoned opinion on the review of the existing maximum residue levels (MRLs) for paraffin oil (CAS 64742-54-7) according to Article 12 of Regulation (EC) No

More information

Ongoing review of legislation on cadmium in food in the EU: Background and current state of play

Ongoing review of legislation on cadmium in food in the EU: Background and current state of play Directorate-General for Health & Ongoing review of legislation on cadmium in food in the EU: Background and current state of play - International ICCO workshop, London, 3-4 May 2012 Michael Flüh bind the

More information

Cumulative risk assessment legal

Cumulative risk assessment legal Technical Meeting with stakeholders on Cumulative Risk Assessment Cumulative risk assessment legal framework and perspective of DG SANCO Veerle Vanheusden Almut Bitterhof European Commission DG Overview

More information

APPROVED: 17 March 2015 PUBLISHED: 27 March 2015

APPROVED: 17 March 2015 PUBLISHED: 27 March 2015 TECHNICAL REPORT APPROVED: 17 March 2015 PUBLISHED: 27 March 2015 Outcome of the consultation with Member States, the applicant and EFSA on the pesticide risk assessment for tall oil crude in light of

More information