LANDARE-OSASUNERAKO PRODUKTUEN HONDAKINAK: LETXUGA, TOMATEA, ZERBAK ETA PIPERRA. 2005eko azaroa

LANDARE-OSASUNERAKO PRODUKTUEN HONDAKINAK: LETXUGA, TOMATEA, ZERBAK ETA PIPERRA 2005eko azaroa

1.- SARRERA Osasunaren Munduko Erakundeak (OME) horrela definitzen du plagizida hitza (pestizida edo landare-osasunerako produktua): kaltegarriak izan litezkeen landareen zein animalien espezieak prebenitzeko edo kontrolatzeko aztertu diren substantziak edo substantzien nahasketa. Edota landareen hazkuntza kontrolatzeko edo hostoak galarazteko edo lehortzeko gai diren substantziak edo substantzien nahasketa (1). Definizio hori oso konplexua denez, autore askok beste definizio sinpleagoa erabiltzen dute. Nekazaritzako plagizida: kultiboei kalte eragiten dieten animalien zein landareen parasitoen kontra borrokatzen den produktu kimikoa Gauzak horrela, definizio horretan sartu ahal izango genituzke gizakiak erabiltzen dituen baliabide guztiak izurriei aurre egiteko (2). Produktu kimiko bera forma, nahaste edo dosifikazio ezberdinetan erabili ahal da; horrela, eraginkortasuna areagotu ahal izango litzateke. Hori dela eta, produktuaren substantzia aktiboa horrela definitu ahal dugu: plagizida-lanaz arduratzen den merkataritzaproduktuaren alderdia. 1000 substantzia aktibotik gora daude jasota Europako plagizida-erroldan. Substantzia horiek landare produktuetan aplikatu ahal dira. Azterlan hau letxuga, zerba, tomate eta piperretan oinarritzen da. Izan ere, Euskal Autonomia Erkidegoan gehien kontsumitzen diren barazki freskoak dira. LANDARE-OSASUNERAKO PRODUKTUEN EZAUGARRIAK Landare-osasunerako produktuak izen generikoaren azpian (eskuarki pestizida zein plagizida hitzak ere erabiltzen dira) konposatu kimiko askoren multzoa aurkituko dugu. Plagizidak izurriak kontrolatzeko substantziak dira (hitzaren zentzu zabalean). Izurri horiek gizakiaren zein animalien produktuetako hainbat prozesutan agertu ahal dira, besteak beste: ekoiztean, biltegiratzean, garraiatzean, merkaturatzean edo prozesatzean. Era berean, plagizidak animaliei eman ahal zaizkien substantziak dira bai intsektuak, bai araknidoak kontrolatzeko. Aipatu ditugun helburuetarako ez badira, antibiotikoak, produktu kimikoak, edo ongarriak, oro har, ez dira plagizidak. Esate baterako: hazkundea edo ugaltze portaera estimulatzea. Europar Batasunak horrela definitzen du plagizidaren hondakina: landare-osasunerako produktuetan erabiltzen diren hondakinak dira (substantzia aktiboak, metabolitoak eta degradazio-produktuak edo substantzia aktiboetako erreakzio-produktuak barne). Oso zaila da sailkapen egokia egitea; izan ere, substantzia aktibo ugari daude plagiziden artean. Gainera, kontuan hartu behar dugu molekula plagizidak sarritan degradatu egiten direla eta metabolitoak sorrarazten dituztela. Metabolito horiek maiz plagizida-lana egiten dute; eta, askotan, toxikotasun arazoak eragiten dituzte (jatorriko molekulek eragiten dituztenak bezalakoak). Hala ere, sailkapenerako irizpideen arabera, hainbat eredu proposatu izan dira: Plagizidek eragiten duten ekintza motaren arabera eta berorren helburuaren arabera ondoko multzoak bereizi ahal ditugu: Página 1 de 21

Intsektizidak, intsektuei aurre egiteko (landare-zorriak, minatzaileak, zulatzaileak, kukurutxak,...) Akarizidak, armiarma gorriari, akaroei, etab.ei aurre egiteko. Nematizidak, nematodoei aurre egiteko. Moluskuzidak, karakolei eta bareei aurre egiteko. Errodentizidak, arratoiei, saguei eta satorrei aurre egiteko. Fungizidak edo antriziptogamikoak, kultiboetan gaixotasunak eragiten dituzten onddo parasitoei aurre egiteko (gorrina, pikartadura, oidiuma, ugerrak, etab.) Nekazaritza erabilerarako antibiotikoak, kultibo guztietako bakteriosiei aurre egiteko. Lurzoruko desinfektatzaileak, kultiborako lurzoruetan dauden nematodoei, intsektuei, onddo patogenoei eta belar gaiztoei aurre egiteko. Herbizidak, belar gaiztoei aurre egiteko, bai era orokorrean, bai banan-banan (kultiboa ez du kaltetzen, baina belar arrotz guztiak edo ia guztiak hondatu egiten ditu). Uxagarriak, kaltegarriak diren intsektuak urrundu egiten dituzte. Erakargarriak, aurrekoak ez bezala amu pozoitsurantz hurbiltzen dituzte intsektuak. Esterilizatzaileak, intsektuen arrautzak eta errunaldiak antzutu egiten dituzte, edo sexu-mekanismoa guztiz inhibitzen dute. Bakteria patogenoak, intsektuen artean gaixotasun larriak eragiten dituzte (izurrien modukoak). Aurreko sailkapena plagiziden sailkapen orokortzat hartu ahal dugu. Hala ere, bestelako irizpide batzuk erabiltzen dira plagizidak sailkatzeko orduan, esate baterako: jarduteko era edo izaera kimikoa. Jarduteko erari dagokionez, plagizidak horrela sailkatu ahal ditugu: ez-sistemikoak edo ukipenekoak eta sistemikoak edo landarearen sustrai-sistemaren bidez absorbituak. Izaera kimikoari dagokionez, konposatu kimiko asko eta oso bestelakoak aurkitu ahal ditugu helburu horretarako. 1. taulan sailkapen bat aurkitu ahal dugu irizpide hori kontuan hartuta. Horretarako, ekintza-denbora espezifiko ohikoena zehaztu dugu (3-5). ANALISI-DETERMINAZIOA Plagizidak zehazteko prozedura analitiko orokorraren lehenengo fasean laginak hartu behar ditugu. Analisi horietan agertzen diren akatsek edo desbiderapenek, sarritan, laginak txarto hartzean dute jatorria. Fenomeno hori saihesteko, EBk zuzentarau bat garatu du prozesu osoa erregulatzeko eta estandarizatzeko (6). Plagizidak zehazteko teknika analitikoak oso bestelakoak dira, baina badira batzuk beste batzuk baino sarriago erabiltzen direnak: geruza fineko kromatografia (TLC)m gaskromatografia (GC), kromatografia likidoa (LC). Teknika bakoitzak detekzio sistema ezberdinak erabiltzen ditu. Metodo biokimikoen artean hurrengoak nabarmen daitezke: inmunosaiakuntza, inhibizio entzimatikoa eta biosentsoreak. Aparteko aipamena merezi dute laginen erauzketak eta garbiketak. Urrats bi horiek ezinbestekoak dira landare-matrizeetako saiakuntzetan; eta, oro har, denbora gehien dedikatu behar zaie saiakuntza analitiko globalean. Horien artean hurrengoak nabarmen daitezke (hurrenkera beherakorrean): solido/likido estrakzioa (sholet estrakzioa, mikrouhinez lagundutako estrakzioa), fase solidoko Página 2 de 21

estrakzioa (SPE), fluido superkritikoko estrakzioa (SFE) edo fase solidoko mikroestrakzioa (SPME). Página 3 de 21

1. taula.- Plagizida garrantzitsuenak osatzen dituzten konposatu kimiko nagusiak, eta ekintza espezifiko ohikoenak (5). KONPOSATU KIMIKOA KONPOSATU EZ-ORGANIKOAK OLIO MINERALAK KARBAMATOAK ETA ERATORRIAK FENOLAK ETA ERATORRIAK UREA ETA ERATORRIAK ANILINA ETA ERATORRIAK ETA ORGANOMETALIKOAK PARAFINAK OLEFINAK NAFTAK OLIOAK + ORGANOSFOSF. KARBAMATOAK TIOKARBAMATOAK DITIOKARBAMATOAK FENOLAK (ORDEZKATUAK) ESTER FENOLIKOAK NITROFENOLAK ETA HALOFENOLAK UREA ORDEZKATUAK TIOUREAK GUANIDINAK ANILINA NITROANILINAK EKINTZA *INTSEKTIZIDA [Zn, Hg, Pb, Sn, Sb, Bi, As, P, Se, F] *AKARIZIDA [S] *ERRODENTIZIDA [Ba, Zn, Tl, Sb, As, F] [Cu, Hg, Sn, Bi, S, P] [ As, F, Cl] INTSEKTIZIDA *INTSEKTIZIDA *NEMATIZIDA *INTSEKTIZIDA *AKARIZIDA *MOLUSKUZIDA *ERRODENTIZIDA *INTSEKTIZIDA *ERRODENTIZIDA HETEROZIKLOAK ALIZIKLIKOAK AROMATIKOAK KLORATUAK AMIDAK, AZIDO ORGANIKOAK ETA ERATORRIAK AZ. FLUORAZETIKOA ETA ERATORRIAK DIFENILETERAK NITRILOAK NITROGENO KOATERNARIOKO KONPOSATUAK ORGANOFOSFORODUN KONPOSATUAK TRIAZINAK ETA TRIAZOLAK HIDRAZINAK, HIDRAZOLAK ETA DIAZOKONPOSATUAK KINONAK ETA ERATORRIAK LANDAREEN ERATORRIAK ETA BESTELAKO ORGANISMOAK NATURALAK [PIRETROIDEAK (LAND.)] [NEREISTOXINA (ANIM.)] SINTETIKOAK *INTSEKTIZIDA *NEMATIZIDA *INTSEKTIZIDA *ERRODENTIZIDA *INTSEKTIZIDA *AKARIZIDA *INTSEKTIZIDA *NEMATIZIDA *AKARIZIDA *INTSEKTIZIDA *MOLUSKUZIDA *UXAGARRIA *ESTERILIZATZAILEA KONPOSATU KIMIKOA ALIFATIKOAK EKINTZA HIDROKARBUROA K Página 4 de 21

Gauzak horrela, GERUZA FINEKO KROMATOGRAFIA ur-matrizeetan erabili izan da plagizidak zehazteko. Eta bai teknikaren beraren ezaugarriak direla eta, bai berorren detekzio-sistemak direla eta (dentsitometrikoa, disolbatzaile bidezko sistemak), modu kualitatiboan edo erdikuantitatiboan analizatu ahal izan dira. Autore batzuen arabera, oso emaitza onargarriak lortu izan dira azken urteotan (7) teknika honi esker; beraz, teknika egokitzat jo izan dute baliabide urriak dituzten laborategien kasuan erabiltzeko edo oso langile espezializatuak ez dituztenen kasuan. GAS-KROMATOGRAFIA, aldiz, funtsezko teknika da landare-osasunerako konposatuak berezitzeko, identifikatzeko eta kuantifikatzeko. Horretarako, ondoko detekzio-sistemak erabili behar dira: harrapaketa elektronikoa [ECD], nitrogeno/fosforoa [ECD] eta masaespektrometria [MS]. ECDren bidezko detekzioa oso egokia da plagizida halogenatuak detektatzeko, eta baliteke, guztien artean, sentikorrena izatea. Hala ere, ez du daturik eskaintzen detektaturiko molekula-egiturari buruz. Gauza bera gertatzen da NPD teknikarekin. Teknika hau oso egokia da bai plagizida organofosforodunak zehazteko, bai egituran nitrogeno atomoak dituztenak zehazteko. Gaur egun, GC-MS teknika erabiliena da landare-matrizeetako saiakuntzetan plagizidak zehazteko. Baina aurreko kasuetan bezala, printzipio bat bete behar da: aztertu beharreko molekulak hegazkorrak izan behar dira. Horrela, deribatizazio-prozesu astunak saihestu egingo ditugu. Masaanalizagailuek lau polo dituzte, eta ionizazioa inpaktu elektronikoaren bidez gertatzen da (70 ev). Helburua da masa-espektroen kopiak lortzea eta horrela konparazioak egin ahal izatea. Horretarako, ekipoetako softwareetan bilduta dauden espektroak (liburutegietan) erabiliko ditugu. Molekula plagizida asko eta asko termolabilak dira; horren ondorioz, degradatu egiten dira gas-kromatografoen injektoreetan. Hori dela eta, azken urteotan, BEREIZMEN HANDIKO KROMATOGRAFIA LIKIDOA (HPLC) ezinbesteko teknika bihurtu da matrize ezberdinetako plagizidak analizatzeko. Horretarako bereziki, bi metodo erabiltzen dira bai detektatzeko, bai kuantifikatzeko: espektroskopia ultramorearen bidezko detektagailuak (bereziki diodo-linea bidez DAD-) eta masa-espektrometria bidezko detektagailuak (MSD). Lehenengoek sentikortasun egokia izan arren, interferentzia arazoak sorrarazten dituzte, eta oso sistema konplexuak eskatzen dituzte bai erauzketa egiteko, bai aldez aurreko garbiketa egiteko. Beraz, gaur egun, masa- detektagailuak erabilienak dira. Hala ere, LC-MSD ekipamendua garestiagoa da konfigurazio

guztietan. LC masa-analizatzaileak hainbat motatakoak izan daitezke: lau polokoa (Q), lau poloko hirukoitza, ion-tranpa (ITD), hegaldi-denbora (TOF) edo Fourier-en transformatu bidezko erresonantzia ioi ziklotroia (FT-ICR). Bakoitzak abantailak zein desabantailak ditu. Eta GC-MS teknikak ez bezala, hauek langile espezializatuak behar dituzte bai maneiatzeko, bai informazio espektroskopikoa interpretatzeko. Izan ere, kasu honetan, merkatuan ez dago espektro-liburutegirik, optimizatu beharreko parametroak eta ionizazio-iturriak (APCI, APIelectrospray, etab.) oso bestelakoak baitira. Metodo biokimikoei dagokienez, saiakuntza inmunokimikoak aipatu behar ditugu. Izan ere, oso sentikortasun handiko metodoak dira, eta oso errazak dira erabiltzen. Hori dela eta, sarritan erabili izan dira, bereziki ELISA testak erabiltzen hasi zirenetik. Test horiek RIA testak ordezkatu dituzte; eta horrela, material erradioaktiboak ere erabiltzeari utzi diote. Abantailarik handienetakoak ondoko hauek dira: lagin asko analizatu ahal dira batera, eta analisi-denbora laburra izaten da. Horrek eta positibo faltsuak agertzeak (edo erreakzio gurutzatuak sortzeagatik, edo, molekula plagizidak oso antzekoak direnean, espezifikotasun faltagatik) bihurtu ditu teknika hauek oso teknika egoki diskriminazio-test gisa. Ondoren, teknika hauek teknika kromatografikoekin konbinatu behar dira laginak ondo kuantifikatzeko. Azkenik, biosentsoreen alorra etengabe ari da garatzen, eta honek ere oso emaitza positiboak eman ditu plagizida zehatz batzuk detektatzeko. Hala ere, gehienek ur-ingurunea behar dute neurtu ahal izateko, eta hori oso mugatua da landare-hondakinetan. Inhibizio entzimatikozko biosentsoreak existitzen dira. Biosentsore horiek zianobakteriak edo enzima ibilgetuak dituzte hartzaile biologikoaren osagai gisa. Kolisterinasaren sentsorea ezagunena da, eta plagizida organofosforodunak eta karbamatoak zehazteko erabiltzen da. Hainbat matrizetako analisien emaitzak normalizatzeko helburuarekin, nazioarteko zenbait erakundek metodo analitiko batzuk proposatu dituzte. Metodo horiek egiaztatu egin dituzte bai banakako plagizidekin, bai hondakin askoko nahasteekin (8-10). Duela gutxi, Europar Batasunak lege berri bat atera du laborategiko jarraibide egokiei (GLPak) buruz, analisilaborategien eraginkortasuna bermatzeko asmoz (11). Hala eta guztiz ere, 2002. urtean, Europako plagiziden erroldan, 1136 substantzia ezagun erregistratu ziren. Gaur egun pentsaezina da metodo analitiko bakarra izatea plagiziden hondakinak identifikatzeko eta kuantifikatzeko landare-jatorriko elikagaietan. Izan ere, elikagai-matrize honetan zein besteren batean, plagiziden analisia hainbat teknika zein prozedura analitikoren bidez egiten da. Teknika eta prozedura horiek aztertu beharreko substantziaren ezaugarri kimikoen araberakoak izaten dira. Beraz, hainbat metodo ditugu: organokloratuak, organofosforodunak, karbamatoak, triazinikoak, etab. zehazteko. Baina, hala ere, molekula-plagizidak existitzen dira talde hauen barruan ez daudenak; beraz, banakako prozedurak behar izaten dituzte analisiak egin ahal izateko. Ondorioz, landare-produktuetan plagizidak zehazteko arazoa ez datza analisi-metodoen falta izatean; aitzitik, lagin bakar bat aztertzeko saiakera anitzak ditugu, eta horrek izugarri garestitzen du prozesua. 2.- TOXIKOTASUNA Página 5 de 21

Plagizidak erabiltzen hasi zenean, oso eraginkorrak izan zirenez, berehala zabaldu zen berorien aplikazioa herrialde garatuetan. 60ko hamarkadara arte, ia ez zen kezkarik izan plagiziden gaineko kalte ekologikoei zein ingurumen-kalteei buruz, ez eta gizakiarengan izan zitekeen eraginei buruz ere. 1962. urtean, Rachel Carsonek Silent Sping liburua argitaratu zuen (12), eta 1964. urtean, Ruddek Pesticides and the living landscape liburua (13). Hori erabakigarria izan zen konposatu horiek sor zezaketen arriskuri buruz erreparatzeko. Argitalpen horiek dramatizatu egin zituzten konposatuen ondorioak. Hala ere, balio handia izan zuten plagizidak erabili aurreko aspekturik garrantzitsuenak bideratzeko orduan. Gauzak horrela, argitalpen horien arabera plagizidek toxikotasun akutua eta kronikoa eragin zitzaketen gizakiarengan, bai etxeko bizitzan, bai basa bizitzan. Era berean, landareengan ere toxikotasuna eragin zezaketen. Beraz, produktu kimiko horiei aurre egiteko egokiak ziren intsektu-izurrite berriak garatu ahal ziren; eta ondorioz, landareetan, zoruan zein uretan bizirik iraun ahal izango zuten. Horri aurre egin nahian, ofizialki onartu zen plagizidak arriskutsuak izan zitezkeela ingurumenerako. Herrialde garatuek eta nazioarteko erakunde garrantzitsuenek abian jarri zituzten sistema konplexuak merkatuan zeuden plagizida guztiak erregistratu, gainbegiratu eta kontrolatzeko. Horretarako, plagizidak erabili aurreko betekizunak zehaztu egin zituzten. Era berean, ugaztunei zein bestelako espezieei buruzko toxikotasun-datuak argitaratu zituzten, bai eta degradazio-bideei eta ingurumenean izango zuten norakoei buruzkoak ere. Lurzoruan, uretan, elikagaietan, landareetan eta animalietan plagiziden hondakinak zehazteko asmoz, hainbat programa sistematiko ezarri ziren. Hala ere, hainbat herrialdetan (garatuenetan ere) oraindik ere erabiltzen dira produktu asko legezko zehaztasunak betetzen ez badituzte ere. Gaur egun, onartuta dago kontsumitzaileek zein ekoizleek kalteak izan ahal dituztela landareosasunerako produktuen hondakinekin zeharkako esposiziopean egoteagatik (esposizio hori nekazaritzako tratamenduetatik etorriko litzateke). Esposizioa erkidekoetako erakundeek eta estatu kide bakoitzak egiaztatu dute, bai eta Plagiziden Hondakinei buruzko Codex Alimentarius FAO/OME Batzordeak ere. Erakunde horien bitartez, landare-osasunerako produktu batzuetarako Hondakinetarako Baimendutako Gehienezko Mugak (LMR) zehaztu dira. Halaber, nazio zein erkidego mailako programak existitzen dira elikagaietako landareosasunerako produktuen hondakinak kontrolatzeko. Azken kontrol-programa Batzordearen Gomendio baten bidez hartu zen: 2001eko abenduaren 27koa, Batzorderen 2002/1/CE Gomendioa (14), 2002. urterako komunitate mailako programa koordinatuari buruzkoa, zerealetan eta landare-jatorriko hainbat produktutan pestiziden hondakinen gehienezko mugak errespeta daitezen bermatzeko (15). Hondakinetarako Baimendutako Gehienezko Muga (LMR): elikagaietan aurki litekeen pestizida-hondakinaren kontzentraziorik altuena (mg/kg) da legez baimendutakoa. Zehaztutako Hondakinetarako Baimendutako Gehienezko Mugak (LMR) ez dira muga toxikologikoak. Elikagaietan edo pentsuetan aurki litekeen plagizida-hondakinaren kontzentrazioko gehieneko muga legala da. Nekazaritzako Jardunbide Egokietan oinarritzen dira, eta era barean, kalteberak izan daitezkeen kontsumitzaile guztiak babesteko asmoz, kontsumitzailearen esposiziorik baxuenean ere oinarritzen dira. LMRak betetzen dituzten elikagaiak, toxikologia arloari dagokionez, onargarriak direla esan daiteke. Muga horiek gaindituz gero, Nekazaritzako Jardunbide Egokiak errespetatu ez direla esan nahi du. Plagiziden LMR zehazteko ikerketa tekniko luzea egin behar da, eta kontsumitzaileen artean sor litezkeen arriskuak ere egiaztatu beharko dira. LMRrekin lotutako eskabideak eta estatu Página 6 de 21

kideek egindako ebaluazio-txostenak EFSAk aztertuko ditu. Horretarako, hainbat efektu toxikologiko hartuko ditu kontuan, hala nola: inmunotoxikotasuna, asaldura endokrinoa eta garapen-toxikotasuna. Horrela, kontsumitzaileengan zein animaliengan sor litezkeen arriskuak zehaztu ahal izango ditu. PLAGIZIDEN SAILKAPENA: TOXIKOTASUN MAILA KONTUAN HARTUTA Urteetan zehar, plagizidak sailkatu nahi izan dira, bai toxikotasuna, bai arriskugarritasuna kontuan hartuta. Lehenengo sailkapena (arriskugarritasuna kontuan hartuta) 1975. urtean onetsi zuen Osasunaren Munduko Erakundeak (OME) bere 28. bileran. Ondorioz, estatu kideen alegazioekin batera, 1978. urtean, lehenengo zerrenda argitaratu zuten. Zerrenda hori 2-3 urterik behin eguneratzen zuten, eta nazioetako legedietan sartzen zen leku bakoitzaren zehaztasunak kontuan harturik. 2002. urtetik aurrera, OMEk konpromiso bat hartu zuen: sailkapen hori Substantzia Kimikoak Sailkatzeko eta Etiketatzeko Sistema Harmonizatu Globalera egokitzea (GHS). Azkenik, 2005eko apirilean, Osasunaren Munduko Erakundeak (OME) arriskugarritasunaren araberako sailkapena argitaratu du (16). Ia sailkapen guztiak oinarritzen dira ahozko LD 50 parametroan. Baina oraingo honetan egiaztatu egin da beste parametro batekin batera: LD 50 dermikoa. Izan ere, askotan, azalaren bidez gertatzen da arriskua. Bestalde, plagiziden toxikotasun maila materia aktiboan parte hartzen duen formulazioaren araberakoa izan daiteke, edo nahaste zein konbinazioen araberakoa. Horrelako kasuetan, osagaiaren edo osagaien LD50 kalkulatzeko hurrengo formula erabili izan da: LD 50 sustancia activa x 100 Porcentaje de sustancia activa en la formulación Irizpide horiek kontuan hartuta, 2. taulan jasotako sailkapena dugu. Adibide gisa, 3. taulan Oso Arriskutsuak diren materia aktiboen zerrenda jaso dugu, Ia kategoriaren barruan daudenak, alegia. 2. taula: toxikotasunaren araberako plagiziden sailkapena. 3. Taula: Oso Arriskutsuak diren materia aktiboak, Ia kategoriaren barruan daudenak. Página 7 de 21

PLAGIZIDEN EBALUAZIOA ETA BAIMENA Erkidego mailako legediak ondoko hau erregulatzen du: alde batetik, landare-osasunerako produktuak merkaturatzea eta erabiltzea, eta bestetik, hondakinen presentzia elikagaietan. Kontseiluaren 91/414/CEE Zuzentarauaren arabera, 1991ko uztailaren 15ekoa, landareosasunerako produktuei buruzkoa (17), substantzia aktiboak ezin dira erabili landareosasunerako produktuetan, erkidego mailako zerrenda positiboaren barruan jasota egon ezean. EBn ebaluazio programa bat jarri zen abian zerrenda hori sortzeko. Substantzia bat zerrenda positiboan behin sartuta, estatu kideek baimena eman ahal dute substantzia hori duten produktuak erabiltzeko. Ezarritako gehienezko mugek bat etorri behar dute Nekazaritzako Jardunbide Egokiekin bai estatu kideetan, bai beste herrialde batzuetan. Kontsumitzaileei eragin ahal dizkieten arriskuak ebaluatu ostean (adin talde guztiak kontuan hartuta) zehaztuko dira mugak. Eta bakar-bakarrik zehaztuko dira muga horiek seguruak izanez gero. Esan bezala, ez dira muga toxikologikoak, merkaturatzea errazteko mugak baizik. Gehienezko muga gaindituz gero, plagizida hori txarto erabili dela esan nahi izango du (kontsumitzailearentzat arriskutsua dela ere esan nahi izango du, baina neurri txikiago batean). Hala ere, zehaztutako gehienezko mugak gaindituz gero, jarraipen hurbila egingo da produktu horri buruz: produktua ebaluatu eta gero, eta kontsumitzaileak arriskupean egon daitezkeela susmatu ostean, estatu kideetako agintariei jakinaraziko zaie. Horretarako, Alerta Azkarreko Sistema erabiliko da. Era berean, 91/414/CE Zuzentarauaren bidez (17), landare-osasunerako produktuak merkaturatzeari buruzkoa (2163/94 Errege Dekretuak ordezkatua) (18), Europako Batzordeak oinarriak ezarri zituen landare-osasunerako produktuak formulatzeko substantzia aktiboen Erkidego mailako Zerrenda Bakarra sortzeko. Helburua izan zen, Europa mailan, landare-osasunerako produktuak ebaluatzeko irizpideak bateratzea. Horretarako, baldintza toxikologikoak zein ekotoxikologikoak oso zorrotzak izan ziren, gizakiarengan zein ingurumenean sor litekeen inpaktua minimizatzeko. Zerrenda hori sortzeko, eta, lan-karga Página 8 de 21

antolatu eta egituratzeko asmoz, programa lau fasetan banatu zen. Gauzak horrela, ebaluatu beharreko substantziak taldetan banatu ziren: bai substantzia aktibo berriak, bai 1993. urtetik Europako herrialderen batean erregistratutakoak. Hasiera batean, erregistratutako 834 substantzia zenbatu ziren; eta berrikusketaren efektuen arabera, 4 zerrendatan bildu ziren. Baina berrikusketa hori oso zaila izan zenez, ebaluaziorako epeak luzatu behar izan dira 2007. urtera arte. Urte horretan bigarren zerrenda argitaratuko dute. 2008. urtean, ordea, hirugarren eta laugarren zerrenda argitaratzea espero dute. Elikagaien Segurtasuneko Europako Agintaritza (EFSA) sortu zenean, landareak babesteko produktuen substantzia aktibo ezagunak zein berriak ebaluatzeaz arduratu zen. Horrela, Batzordearen 451/2000, 1490/2002 eta 2003/565 erregulazioen bidez (19-21), estatu kideek ebaluazio-txostenak eta gomendioak aurkeztu beharko dituzte EFSAren aurrean. Ebaluazio-txostena gainontzeko estatu kideek eta Pestiziden Arriskua Egiaztatzeko Berrikuspen Unitateak (PRAPeR) gainbegiratuko dute. Beraz, taldeka, eta hamabi hilabetetik beherako tartean, Europar Batasuneko Elikakateko eta Abere Osasuneko Batzorde Iraunkorrari jakinaraziko dizkiote ondorioak (22). GIZA OSASUNEAN DUEN INPAKTUA Gero eta molekula plagizida gehiago substantzia kartzinogeno eta mutagenoen zerrendan jaso dira; hori dela eta, substantzia horiek ezin dira landare-osasunerako produktu gisa erabili. Intsektizida organokloratuen kasua da. Ezagunenak ondoko hauek dira: DDT, aldrin, dieldrin edo lindanoa. Gaur egun substantzia horiek erabiltzea debekatuta dago legedi askotan. Aldian-aldian, plagizida gisa erabilitako substantziak debekatutako substantzien zerrendan jasotzen dira, eta bestelako substantzia kaltegabeko batzuek ordezkatu egiten dituzte. Zientzia-ebidentzia askoren arabera, horrelako konposatu batzuk (lipofilikoak, eta gorputzean pilatzeko joera dutenak) amaren esnetik iraitz daitezke (23, 24) eta umea kutsatu. Beraz, substantzia plagizidak oso arriskutsuak direnez, Hondakinetarako Baimendutako Gehienezko Mugari (LMR) buruzko ikerketa asko egin dira, bai eta Eguneko Ingesta Onargarriei (IDA) buruzkoak ere. Ikerketak animaliekin egin izan dira, eta ondoren, estrapolazioak egin dira gizakien artean. Zaila da ikerketa epidemiologiko egokiak egitea jakiteko dietaren bidez ahoratzen ditugun substantzia plagizidek nolako inpaktua duten giza osasunean. Lehenik eta behin, konposatu horien eta berorien metabolitoen atalaseak zehaztu behar dira gizakiaren ehunetan. Horretarako, populazio talde lekuko bat definitu behar da. Talde hori ez da egongo substantzia horien eraginpean. bestalde, ahoa ez da bide bakarra substantzia hauekin kutsatzeko; ingurumena eta lanbideak ere oso bide ohikoak baitira. Gainera, substantzia gehienak pilatu egiten dira gorputzean, batez ere gorputzeko gantzean. Hori guztia dela eta, oso zaila da ikerketa hau burutzea. Kontuan hartu beharreko beste aspektu bat zera da: zenbat aldiz pozoitu den pertsona bat konposatu horiek dituzten elikagaien bidez. Horrelako kasuetan (broteak), pertsona asko kutsatzen direnez eta arazoa azkar antzeman ahal denez, errazagoa da klinika-diagnosi eraginkorra egitea. Molekula plagizidek eragin ahal duten toxikotasun kronikoak ( dieta zein ingurumenaren bidez) zein akutuak (pozoitzeagatik) efektu anitzak izan ditzake: lokalak (azal eta mukosen Página 9 de 21

narritadura) edo sistematikoak (kolisterinasa blokeatu egiten da eta Nerbio Sistema Zentrala eraldatu egiten da), berehalakoak edo atzeratuak, itzulgarriak (hazkurak, goragaleak, ezkatak agertzea) edo itzulezinak (mutazioak, minbizia), gehigarriak, antagonistak edo sinergikoak. Dena dela, plagizidekiko esposizioari lotutako hainbat patologia deskribatu dira, eta hurrengo efektuak argi agertu dira: ugalketa sisteman, teratogenikoak, onkogenikoak, mutagenikoak, nurotoxikoak eta inmunosupresoreak. Plagiziden toxikotasunaren kontra ezer gutxi egin ahal dugu, baina efektu kaltegarriak mugatu ahal ditugu esposizioa aldez aurretik ekiditen badugu edo murriztu egiten badugu. Bestela esanda, plagiziden esposizioak eragindako kalteen arriskua zuzenki proportzionala da toxikotasun mailara eta esposizio-kopurura zein bidera. Arriskua = toxikotasuna x esposizioa Konposatu-familiek eragiten dituzten sintomak eta sor litezkeen efektu pilatzaileak, antagonistak edo sinergikoak oso bestelakoak dira. Datu-base zehatz asko existitzen dira arazo honi buruz, besteak beste, ondoko hauek nabarmendu nahi ditugu: PAN Pesticides Database (25), EBko Plant Health (26), edo Floridako Unibertsitateko IFAS (27). Hainbat parametro definitu izan dira (animaliekiko eskarmentuetan oinarrituta) datu numeriko fidagarriak izateko plagizida batekiko esposizioaren arriskua kuantifikatzeko asmoz. Horrela, animaliak elikatzeko ikerketatan, ikertu beharreko plagizida animaliaren eguneko elikaduran sartzen da bizitza osoan. Dieta totalean efektu kaltegarririk eragiten ez duen maila (tratatutako animalien artean) Hautemangarria ez den Efektu Maila (NOEL) da. Parametro hori mg/kg gorputz pisu/egun neurtzen da. Eguneko Ingesta Onargarria (IDA) NOELaren 1/100 da: eguneko kontsumitu ahal dugun plagizida kopurua (bizitza osoan zehar) inolako efektu kaltegarririk izan gabe, toxikotasun kronikoa irudikatzen du. Erreferentziazko Dosi Akutua (ArfD): denbora laburrean (janari edo egun batean) elikagai baten bidez kontsumitu ahal dugun substantzia kopurua kontsumitzailearen osasunean inolako arriskurik antzeman gabe. Toxikotasun akutua irudikatzen du. Orain arte, plagizida batzuek baino ez dute zehaztuta balore hori. Adibidez, 4. taulan plagizida batzuen IDA eta ArfD erakutsiko ditugu (28). 4. taula: Plagizida batzuen Eguneko Ingesta Onargarriak (IDA) eta Erreferentziazko Dosi Akutua (ArfD) (23). MATERIA AKTIBOA IDA RfD (mg/kg pisu/egun) (mg/kg pisu) Azefatoa 0,01 0,05 Aldikarba 0,003 0,003 Azinf-metila 0,005 Benomil taldea 0,03 Bromopropilatoa 0,03 Kaptana 0,1 Klorotalonila 0,03 Klorpirifosa 0,01 0,1 Zipermetrina 0,05 Deltametrina 0,01 Diazinona 0,002 0,03 Diklofluanida 0,3 Dikofola 0,002 Página 10 de 21

Dimetoatoa 0,002 Endosulfana 0,006 0,02 Folpeta 0,1 Imazalila 0,03 Iprodiona 0,06 Lambda-zyhalotrina 0,005 0,0075 Malationa 0,3 Maneb taldea 0,03-0,007 Mekarbama 0,002 Metalaxila 0,08 Metamidofosa 0,004 0,01 Metidationa 0,001 0,01 Metiokarba 0,02 0,02 Metomyla 0,02 0,02 Oxidemetonmetila --- 0,002 Paration-metila 0,004 0,01 Permetrina 0,05 Foratoa 0,0005 Pirimifos-metila 0,03 Prozimidona 0,1 Tiabendazola 0,1 0,1 Triazofosa 0,001 0,001 Tolilfluanida 0,08 Binklozolina 0,01 Dietan dauden landare-osasunerako produktuen hondakinekiko esposizio errealaren eta erreferentziazko balore toxikologikoen arteko erlazioa Eguneko Ingesta Toleragarria (IDT) da. Hau da, elikagai edo ur kutsatua ahoratu ostean, gizakiak tolera dezakeen esposizioa. Bestalde, arreta berezia jarri behar dugu populazio talde batzuen kalteberagoak izateagatik: umeak (fisiologia eta garapen faktoreengatik), adinekoak (ahalmen metaboliko baxuagoa izan ahal dutelako), bestelako arrisku taldeak (inmunitate arazoak dituzten pertsonak, gaixo kronikoak, etab.) edo langileak (esposizio intentsiboa izan dezaketelako). Orain arte, zientziakomunitateak onetsi du umeei buruzko informazio handirik ez dagoela, eta baliteke talderik kalteberena izatea koktel efektuengatik (hainbat substantzia nahasteagatik, alegia). 3.- LEGEDIA Giza eta animalien osasuna babesteko helburuarekin, Europar Batasunean, giza eta animalien kontsumorako elikagai guztiek plagiziden Hondakinetarako Baimendutako Gehienezko Muga (LMR) izan behar dute zehaztuta konposizioari dagokionez. Lege hori 2005eko apirilaren 4an sartu zen indarrean: 396/2005 (EE) Araudia (29). Araudiaren helburua ondoko hau da: giza eta animalien elikagaiei buruzko mugak harmonizatzea, eta gehienezko balio lehenetsia aplikatzea. Dokumentuaren I. eranskinean produktuen, produktu multzoen edo produktu zatien LMRak zehazten dira. Gehienezko muga: 0,01 mg/kg-koa da, eta besterik adierazi ezean hori aplikatu beharko da. Europa Erkidegoko prozedurak eta praktikak kontuan izanda, EFSAk, alde batetik, kontsumitzaileen esposizioa (bizitza osoan zehar) ebaluatu du; eta bestetik, hala balegokio, elikagaien bidez kontsumitutako plagiziden hondakinekiko esposizio akutua ere ebaluatu du. Página 11 de 21

Horretarako, Osasunaren Munduko Erakundeak ezarritako zuzentarauak ere hartu ditu aintzat. Era berean, komunitate mailako LMRak zehazteko garaian, Codex Alimentariusaren batzordeak zehaztutako LMRak hartu izan dira kontuan. Nekazaritzako Jardunbide Egokiak ere aintzat hartu izan dira. Estatu kideek ere neurriak izan behar dituzte hondakinen gehienezko edukiak zaintzeko. Horretarako, hainbat kontrol zehaztu beharko dituzte eta behintzat laginak hartu beharko dituzte. Espainian lege hau bete egiten da. Horretarako, Landare-Osasunerako Produktuen Hondakinak Sorburuan Zaintzeko Urteko Planak daude. Plan horiek sortzeko autonomia erkidegoek eta MAPAko Landare Osasuneko Zuzendariordetza Orokorrak aldez aurretik zehaztutako irizpideak hartu izan dira kontuan (30,31). 4.- LANDARE-OSASUNERAKO PRODUKTUEN HONDAKINEN EDUKIA LANDARE-PRODUKTUETAN AEBetako Nekazaritza Sailaren Pestiziden Urteko Programan (USDA), 2004. urtean, 23 kultibotako uztetan erabilitako landare-osasunerako tratamenduak aztertu ziren 20 estatutan (32). 5. eta 7. taulan, letxuga, tomate eta piper kultiboetan erabilitako plagizida nagusiak agertuko ditugu. 5. taula: letxuga kultiboan erabilitako plagizida nagusiak (letxuga arrunta eta bestelako letxuga motak) AEBetako estatu bitan(kalifornia eta Arizona). Zerrendako plagizida aplikatzen den uzten portzentajea (30). uzten % TRATAMENDUA LETXUGA (arrunta) LETXUGA (bestelakoak) Herbizidak 38 43 Pronamida 25 35 Bensulidea 20 22 Intsektizidak 89 85 Spinosada 57 51 Zeta-zipermetrina 54 53 Azefatoa 42 Diazinona 42 44 Imidakloprida 48 Fungizidak 63 66 Maneba 59 59 Iprodiona 22 Fosetil-al 19 Bestelakoak 1 4 6. taula: tomate kultiboan erabilitako plagizida nagusiak; alde batetik, tomatea inolako tratamendurik gabe kontsumitzeko (AEBetako 7 estatutan: Kalifornia, Florida, Georgia, New Jersey, Ipar Kalifornia, Ohio eta Tennesee); eta bestetik, prozesatzeko tomatea kontsumitzeko (AEBetako estatu batean: Kalifornia). Zerrendako plagizida aplikatzen den uzten portzentajea (30). TRATAMENDUA uzten % Página 12 de 21

TOMATEAK (freskoak) TOMATEAK (prozesatzekoak) Herbizidak 64 70 Metribuzina 44 Parakata 31 Trifluralina 52 S. metolaklora 36 Rimsulfurona 39 Intsektizidak 90 53 Bacillus thuringiensis 34 Esfenbaleratoa 44 Imidakloprida 35 Indoxokarba 14 Dimetoatoa 15 Fungizidak 89 Kobre hidroxidoa 65 Mankozeba 62 Klorotaloniloa 65 Sufrea 55 Mefenoxama 32 Bestelakoak 51 22 Methyl bromide 42 Kloropikrina 48 Metam-sodiuma 17 7. taula: piper kultiboan erabilitako plagizida nagusiak (letxuga arrunta eta bestelako letxuga motak) AEBetako hiru estatutan(kalifornia, Florida eta Ipar Karolina). Zerrendako plagizida aplikatzen den uzten portzentajea (30). TRATAMENDUA uzten % Herbizidak 27 Napropamida 9 Parakuata 9 Intsektizidak 89 Spinosada 42 Metomila 31 Bacillus thuringiensis 29 Fungizidak 80 Maneba 39 Sufrea 40 Mefenoxama 36 Kobre hidroxidoa 39 Bestelakoak 50 Metil bromuroa 31 Kloropikrina 21 2002an, 18 herrialdetako (15 estatu kide, Norvegia, Islandia eta Liechtenstein) Plagiziden Hondakin-Kontrolari buruzko hainbat datu batu zituen Europako Batzordeak. Datu horiek 1996. urtetik (31) pilatu zituen. Aztertutako 46.152 laginen emaitzak pilatu ziren: frutak, barazkiak, zerealak eta prozesatutako produktuak. Batez beste 170 plagizida ezberdin aztertu ziren, herrialdearen arabera. Laginen %58an ez zen plagiziden hondakinik antzeman; eta %37an antzemandako hondakinak LMRtik beherakoak izan ziren. Laginen %5.2 LMRtik Página 13 de 21

gorakoak izan ziren (Europakoa zein nazionala); eta %3.4 Europako LMRtik gorakoak izan ziren. Laginen %20,7an hondakin bat baino gehiago antzeman ziren (hondakinanitzak); eta %5,4an 4 edo hondakin gehiago antzeman ziren. Plagizida ugarienak fungizidak izan ziren. EBko KONTROLETAN ANTZEMANDAKO PE STIZ IDE N H O NDA KINA K %37 %5,20 Hondakinik ez Hondakinak < LMR Hondakinak > LMR %58 1. irudian azaldu dugu, 1996. urtean, frutetan eta barazi freskoetan (izoztuak barne) zein zerealetan antzemandako plagiziden hondakinen joera. Azken lau urteotan, lagin gehiago antzeman dira plagiziden hondakinekin: 1999. urtean %32, 2002. urtean %38. Era berean, LMRa gainditu duten laginak, urte horietan ere, areagotu egin dira: %4,3tik %5,5era. 1. irudia: 18 herrialdetako Plagiziden Hondakin-Kontrolari buruzko emaitzak, Europako Batzordeak pilatutakoak hain zuzen: antzemangarriak ez diren laginak, LMRtik beherako hondakin maila duten laginak eta LMRtik gorako hondakin maila duten laginak (29). 2. irudian azaldu dugu, 1996. urtetik, frutetan eta barazi freskoetan (izoztuak barne) zein zerealetan hondakin anitzak dituzten laginen distribuzioa. Goranzko joera ikus daiteke, 1999. urtetik. 2. irudia: 18 herrialdetako Plagiziden Hondakin-Kontrolari buruzko emaitzak, Europako Batzordeak pilatutakoak hain zuzen: hondakin anitzak dituzten laginak, 2, 3, 4, 5, 6, 7 eta 8 hondakin ezberdin dituzten laginak (29). Datuak aztertzean, oso garrantzitsua da nabarmentzea 1996. urteko emaitzak 11 herrialdetan egindako analisietakoak direla, 1998. urtekoak 15 herrialdetan; 1999koak 16 herrialdetan, eta 2000. urtetik aurrera 18 herrialdetan. Azterlanaren arabera, ezberdintasun handia dago aztertutako herrialdeen artean. Arrazoiak ondoko hauek izan daitezke: aztertutako plagizidak hautatzea, erabilitako analisi metodoa, LMR ezberdinak egotea (nazionalak, europarrak) eta laginak hartzea (produktu freskoa, izoztua edota prozesatua). Barazki eta frutei dagokienez, hurrengo elikagaiak aztertu ziren: patatak, azenarioak, ziazerbak eta indabak, eta bananak, madariak, laranjak/mandarinak eta muxikak/nektarinak. Fruta zein barazkietan antzemandako plagizida nagusiak ondoko hauek izan ziren hurrenkera beherakorrean): Maneb taldea, Klorpirifosa, Iprodiona, Imazalila, Tiabendazola, Benomil Página 14 de 21

taldea, Klormekuata, Prozimidona, Endosulfana, 2-fenilfenola, Bromidea, Kaptana, Klorprofama, Dikofola, Hidrazida maleikoa eta Ortofenilfenola. 8. taulan ondoko datuak ikus daitezke: LMRa gainditu duten plagiziden kasuan zein den gehienezko edukia, zein laginetan antzeman den eta zein LMR aplikatu den. Gauzak horrela, hainbat laginek LMRa gehiegi gainditu dutela antzeman daiteke. Esate baterako, ziazerbalagin batean antzemandako Manebak (25 mg/kg ) LMRa gainditzen du %500ean. 9. taulan, barazki-laginen portzentajeak ikus daitezke. Lagin horietan hondakinak antzeman dira eta plagizida nagusien LMRak gainditu egin dira. 8. taula: Antzemandako plagizida bakoitzaren hondakinen gehienezko edukia (mg/kg) eta aztertutako barazkia. Europako Batzordeak pilatutako datuen arabera (Plagiziden Hondakinei buruzko Kontrolak) (29). MATERIA AKTIBOA Gehienezko maila (mg/kg) Elikagaia LMR (mg/kg) Maneb taldea 25,0 Ziazerbak 0,05 Metiokarba 20,0 Indabak ez dago Metamidofosa 10,8 Indabak 0,5 Metomila 6,10 Ziazerbak 2,0 Klorpirifosa 6,00 Ziazerbak 0,05 Benomil taldea 4,80 Ziazerbak 0,10 Diklofluanida 4,50 Ziazerbak 5,0 Endosulfana 1,58 Indabak 0,05 Zipermetrina 1,40 Ziazerbak 0,5 Iprodiona 1,37 Ziazerbak Azoxistrobina 1,30 Ziazerbak 0,05 Ometoatoa 1,10 Indabak 0,2 Endosulfana 1,00 Ziazerbak Diazinona 0,77 Azenarioak 0,2 Binklozolina 0,56 Indabak 2,0 Oxidemetonmetila 0,54 Ziazerbak 0,02 Deltametrina 0,22 Ziazerbak 0,5 Propizamida 0,19 Ziazerbak 0,02 Lambda-zyhalotrina 0,17 Indabak 0,2 Aldikarba 0,10 Azenarioak 0,1 Aldikarba 0,10 Patatak 0,5 Foratoa 0,07 Azenarioak 0,05 9. taula: Plagiziden Hondakinei buruzko Kontroletan antzemandako materia aktibo nagusiak. Europako Batzordeak pilatutako datuen arabera (29). MATERIA AKTIBOA Elikagaia Antzemandako % % >LMR Maneb taldea Ziazerbak 14,36 11,88 Indabak 1,29 Klorpirifosa Indabak 0,84 Deltametrina Ziazerbak 1,75 Metomila Ziazerbak 3,23 0,88 Página 15 de 21

Patatak 3,1 Benomil taldea Indabak 0,81 Diazinona Azenarioak 1,13 Endosulfana Indabak 3,76 1,58 Ziazerbak 0,7 Metiokarba Patatak 1,91 Indabak 0,17 Oxidemetonmetila Ziazerbak 0,29 0,29 Propizamida Ziazerbak 0,52 0,34 Azoxystrobina Ziazerbak 0,21 Metamidofosa Indabak 2,55 1,02 Aldikarba Patatak 2,81 Zipermetrina Ziazerbak 5,55 0,35 Indabak 3,65 0,61 Klorotaloniloa Indabak 1,14 0,51 Dimetoatoa Indabak 4,33 Kaptana + Folpeta Ziazerbak 0,17 Iprodiona Azenarioak 9,5 Ziazerbak 1,37 Metalaxila Indabak 0,5 Ometoatoa Indabak 1,67 0,13 Foratoa Azenarioak 0,28 0,09 Indabak 3,86 Prozimidona Ziazerbak 0,17 Azenarioak 0,14 Tiabendazola Azenarioak 0,2 2003ko urtarrilean, Euskal Herrian, Eusko Jaurlaritzako Osasun Sailak txosten tekniko bat argitaratu zuen Elikagaien kontsumoari eta plagiziden zein nutrienteen ingestari buruzko ikerketa, 8tik 12 urte bitarteko EAEko umeen artean (Montecarlo proiektua) (33). Ikerketa hori 2000ko irailetik 2001eko urrira bitartean egin zen, eta helburua izan zen populazio zehatz horretan plagizida batzuen informazioa lortzea (ingestari dagokionez). Populazio talde hori 3 arrazoirengatik aukeratu zen: barazki eta fruta ugari jateagatik, produktu horiek landare-osasunerako tratamenduak sarritan jasotzen dituztelako eta kutsatzaileen efektuei populazio talde kalteberena delako. Guztira 19 plagizida aztertu zituzten: bromopropilatoa, kaptana, klorpirifosa, klorprofana, klorfenbinfosa, klortaloniloa, diazinona, difenilamina, dimetoatoa, iprodiona, malationa, metamidofosa, metidationa, metil-parationa, fosmeta, pirimikarba, metil-pirimifosa, prozimidona eta tolifluanida. Plagizida horiek 282 umeren barazki eta fruta anoetan aztertu ziren; eta 19 plagizidetatik 7 materi aktibo baino ez ziren antzeman, 34 laginetan (lagun guztien %12). Materia aktibo nagusiak Iprodiona (laginen %4) eta Prozimidona (Laginen %3,55) izan ziren. Datu horiek 10. taulan azaldu ditugu. 11. taula: Elikagaien kontsumoari eta plagiziden zein nutrienteen ingestari buruzko ikerketa, 8tik 12 urte bitarteko EAEko umeen artean (Montecarlo proiektua) (33). Aipatu azterlanean antzemandako plagizidak. Antzemandako antzemanda antzemandako plagizidak ko kopurua % Bromopropilatoa 4 1,42 Página 16 de 21

Klorfenbinfosa 2 0,71 Klorpirifosa 4 1,42 Iprodiona 12 4,26 Metamidofosa 1 0,35 Pirimikarba 1 0,35 Prozimidona 10 3,55 Guztira 34 12,06 5.- ARRISKUA MURRIZTEKO BALIABIDEAK Arriskua murrizteko eta plagizidak kopuru egokian erabiltzeko (plagei aurre egiteko eraginkorrak izan daitezen) hainbat metodo zein produktu sustatu behar ditu EBk. Osasun Publikoa Landare-Osasunerako Produktuen babesaren gainetik egon behar denez, beharrezkoa izango da bermatzea plagiziden hondakin mailak kaltegarriak izan ez daitezen ez gizakientzat, ez eta animalientzat ere (23). Nekazaritzako Jardunbide Egokia (BPA): landare-osasunerako produktuen erabilera segurua, baimendua edo nazio mailan erregistratua, baldintza errealetan egiten dena, elikagaien zein pentsuen ekoizte, biltegiratze, garraiatze, banatze eta eraldatze prozesuetarako edozein fasetan gertatzen dena. Era berean, 91/414/CEE Zuzentarauan jasotakoa ezarri behar da: zonalde klimatiko zehatz bateko plagaren printzipio-kontrol integratuari buruzkoa, gutxieneko plagizida kopurua erabiltzeari buruzkoa eta, lortu nahi dugun efektua lortzeko, maila baxueneko LMRak eta aldi bateko LMRak zehazteari buruzkoa. (396/2005 Araudia) Bestalde, azken urteotan oso aurrerakuntza nabarmenak egin dira kontrol-programen diseinuan zein inplementazioan eta plagiziden inpaktuaren jarraipenean. Gauzak horrela, kudeaketa eta kontrol integratuko programak indartzen hasiak dira. Programa horietan teknika egokiak erabiltzen dira plagaren populazioa murrizteko. Horretarako, ez dute plaga deuseztatzen; aitzitik, nekazaritza eta baso ustiategiei kalte ekonomikoak ez eragiteko mailaren azpitik mantentzen dute; eta, aldi berean, plaga horien arerio naturak indartzen saiatzen dira. Baina inpaktua minimizatzeko erarik eraginkorrena, argi dago zein den: ez erabiltzea. Beraz, plagen kontrol biologikoa berorien erabileraren alternatibatzat har daiteke, baina orain arteko lorpenak oso murritzak izan dira. Bioteknologiak zein ingeniaritza genetikoak ate ugari zabaltzen dituzte arlo honetan; hala ere, intsektu patogeno gutxi batzuek baino ez dira eraginkorrak izan merkataritzako garapen intentsiboa eskatzeko. Plagiziden beste alternatiba bat plagen arerio naturalak, harrapariak eta parasito naturalak erabiltzea da, bai eta kontrolatzeko feromonak eta toxinak ere. Azken hauen osagai aktibo ugari identifikatu eta isolatu egin dira; eta horrek, nolabait, bermatu egiten ditu alternatiba horiek. Ingurumeneko plagiziden efektuak minimizatzearen ondorioz, nekazaritza jasangarria sortu da. Gauzak horrela, azken urteotan, Europan eta Estatu Batuetan, praktika biologiko mesedegarriak erabiltzearen alde, kanpaina erraldoiak egin dituzte nekazaritza eta baso kultiboen ekoizpen-sistemak sustatzeko (36, 37). Praktika horien abantailak frogatuak geratu baitira bai ingurumen aldetik, bai eta ekonomia aldetik ere. Suedian, Danimarkan, Holandan eta Ontarion (Kanada) lege-programak garatu dituzte hurrengo urteotan produktu kimikoen erabilera %50 murrizteko (plagizidak programa hauen barruan daude). Garapen bidean dauden herrialdeetako nekazaritza jasangarrirako programek ere printzipio berak izan dituzte (38). Horien kasuan, ekoizpen maila hobetzen eta konposatu horiekiko mendetasuna Página 17 de 21

murrizten ahalegindu dira. Azken bi hamarkadetan, landare-osasunerako produktuak era arrazionalean eta eraginkorrean erabiltzeko politika aktiboak hasi dira indartzen, kultiboen errentagarritasunari kalte egiten ez diotenak, alegia. Horrela, Ekoizpen Integratua sortu da. Ekoizpen mota horren bidez Nekazaritzako Jardunbide Egokiak sustatuko dira goian zehaztutako helburuak lortze aldera. 1992. urtean, Borroka Biologikoaren Nazioarteko Erakundeak (OILB) hurrengo definizioa eman zuen lehen aldiz: Ekoizpen Integratua elikagaiak eta beste produktu batzuk ekoizteko nekazaritza-sistema da. Erregulazio naturaleko baliabideak zein mekanismoak erabiltzen ditu ingurumenari kalte ez egiteko, eta gainera, epe luzean, nekazaritza jasangarria bermatu egiten du. Metodo biologikoak, kulturalak eta kimikoak ardura handiz aukeratu eta orekatzen dira; izan ere, ingurumenaren babesa kontuan hartzen dituzte, bai eta errentagarritasuna eta giza exijentziak ere. (39) Plagiziden erabilera murrizteko gobernuek egin izan diren ekintzek oso ondorio onuragarriak ekarri dituzte ingurumenaren inpaktuan. Gainera, plagizida horiek elikakatean sar daitezen edota osasun publikoan duten eragina kontrolatzeko balio izan dute. Elikagaietan horrelako hondakinak murrizteko dauden baliabideak legearekin lotuta daude, eta, administrazioaren aldetik, dibulgaziozkoak dira. Beraz, ezinbestekoa da osasuna zaintzea; horretarako, plagiziden hondakinei buruz indarrean dagoen legedia betetzen dela bermatu egin beharko dugu: landare-osasunerako produktuak sorburuan, saltokietan zein merkataritza zentraletan sistematikoki kontrolatuz. Oso garrantzitsua da landare-osasunerako produktuak erabili eta gero nolako portaera duten ezagutzea, bai eta nola jokatzen duten degradatutako produktuek ere (desagertzeko bihurguneak ezagutzea). Horrela, portaera ezagutu ahal izango dugu eta nekazariei aholkuak eman ahal izango dizkiegu. Bestalde, landare-osasunerako produktuen erabileran, nekazariak kudeaketa egokia ezagutu eta ezarri egin beharko du: produktuen etiketan agertzen diren gomendioak, segurtasunepeak eta aplikazio garaia errespetatu egingo ditu; produktuak beharrezkoa denean baino ez ditu erabiliko, hau da, inolako arrazoirik gabe ez du horrelako produkturik erabiliko; plagizida ondo aukeratuko du eta legezko tresneria eta ondo kalibratua erabiliko du plagizida botatzeko garaian. Era berean, plagiziden erabilera murrizteko garrantzitsua da hainbat nekazaritza-teknika ezagutaraztea, ezartzea eta inplementatzea. Eta horixe da Ekoizpen Integratuaren oinarrizko zutabea. Plaga eta gaixotasunen kontrol integratuaren (CIP) helburua da plagiziden erabilerak eragin ditzakeen arriskuak murriztea. Horretarako hainbat modu daude: plagizida kimikoen mendetasuna murriztea; kimikoak ez diren alternatiboak sustatzea; plagizidak erabili behar direnean, arrisku murritza duten plagizidak erabiltzea; kultiboen kudeaketa global hobea ezarriz, plagek eragiten dituzten arazoak aldez aurretik ekiditea, eta baliabide naturalak mantenduz horrelako teknikak aplikatzea. Sistema hau arrakastatsua izan dadin garrantzitsua da nekazarien ezagupenak areagotzea bai plagei buruz, bai nekazaritza-ekosistemei buruz. 6.- BIBLIOGRAFIAREN ERREFERENTZIAK 1. VETTORAZZI G. 1979. International regulatory aspects for pesticide chemicals. New York: CRC Press. Página 18 de 21

2. BARBERÁ C. 1989. Pesticidas agrícolas. Bartzelona: Omega argitalpena. 3. HAYES W.J.Jr. and LAWS E.R.Jr. 1991. Handbook of pesticide toxicology. Classes of pesticides. New York: Academic Press Inc., 2. 4. HAYES W.J.Jr. and LAWS E.R.Jr. 1991. Handbook of pesticide toxicology. Classes of pesticides. New York: Academic Press Inc., 3. 5. Rodríguez Esther, 1999. Determinación Analítica del Insecticida Diflubenzuron y sus productos de degradación. Aplicación al estudio de su persistencia en el ecosistema forestal. Doktore tesia UPV/EHU. 6. 2002/63/EC Zuzentaraua, 2002ko uztailaren 11koa, 79/700/EEC Zuzentaraua indargabetzen duena, animalia eta landare jatorriko produktuetan, plagiziden hondakinak ofizialki kontrolatzeko laginak nola hartu zehazten duena. http://europa.eu.int/eur-lex/pri/es/oj/dat/2002/l_187/l_18720020716es00300043.pdf 7. SHERMA J. and ROLFE C. 1993. Determination of diflubenzuron residues in water by solid phase extraction and quantitative high-performance thin-layer chromatography. J. Chromatog., 643: 337-339. 8. US-EPA. Index of Residue Analytical Methods (RAM) http://www.epa.gov/oppbead1/methods/ram12b.htm 9. Lee, Philip W. (ed.) 2003. Handbook of Residue Analytical Methods for Agrochemicals, Volumes 1-2. John Wiley & Sons. 10. BATZORDEAREN ERABAKIA, 2002ko abuztuaren 12koa, Kontseiluaren 96/23/CE Zuzentaraua aplikatzen duena, analisi metodoen funtzionamenduari eta emaitzen interpretazioari buruzkoa. 11. KONTSEILUAREN ETA EUROPAKO PARLAMENTUAREN 2004/10/CE ZUZENTARAUA, 2004ko otsailaren 11koa, legezko, erregelamenduzko eta administrazioko xedapenen hurbiltasunari buruzkoa, hainbat substantzia kimikoei buruzko laborategiko jardunbide egokien printzipioez eta probak aplikatzeko kontrolez. 12. CARSON R. 1962. Silent Spring. Cambridge: The Riverside Press. 13. RUDD R.L. 1964. Pesticides and the living landscape. London: Faber and Faber. 14. Batzordearen 2002/1/CE Gomendioa, 2001eko urtarrilaren 27koa, alde batetik, komunitate mailako programa koordinatuari buruzkoa, zerealetan eta landare-jatorriko hainbat produktutan pestiziden hondakinen gehienezko mugak errespeta daitezen bermatzeko. http://europa.eu.int/eur-lex/pri/es/oj/dat/2002/l_002/l_00220020104es00080012.pdf 15. Europako Erkidegoen Batzordea. 2002. Hacia una estrategia temática para el uso sostenible de los plaguicidas. Batzordearen jakinarazpena Europako Kontseiluari, Parlamentuari eta Ekonomia eta Gizarte Batzordeari. COM (2002) 349 amaiera. http://europa.eu.int/eur-lex/es/com/pdf/2002/com2002_0349es01.pdf 16. OME. 2005. The WHO Recommended Classification of Pesticides by Hazard. Guidelines to Classification 2004. International Programme on Chemical Safety (IPCS). Geneve, Switzerland. 17. Kontseiluren 91/414/CEE Zuzentaraua, 1991ko uztailaren 15ekoa, landareosasunerako produktuak merkaturatzeari buruzkoa. http://europa.eu.int/eur-lex/lex/lexuriserv/lexuriserv.do?uri=celex:31991l0414:es:html 18. 2163/1994 Errege Dekretua, 1994ko azaroaren 4koa, landare-osasunerako produktuak merkaturatu eta erabiltzeko, erkidego mailan, baimena emateko sistema harmonizatua ezartzen duena. 19. Batzordearen 451/2000 (EE) Araudia, 2000ko otsailaren 28koa, Batzordearen 91/414/CEE Zuzentarauaren 8. artikuluaren 2. atalean zehaztutako lan-programaren bigarren eta hirugarren faseetako xedapenak ezartzen dituena. http://europa.eu.int/eur-lex/pri/es/oj/dat/2000/l_055/l_05520000229es00250052.pdf Página 19 de 21

20. Batzordearen 1490/2002 (EE) Araudia, 2002ko abuztuaren 14koa, Kontseiluaren 91/414/CEE Zuzentarauaren 8. artikuluaren 2. atalean zehaztutako lan-programaren hirugarren faseetako xedapen gehigarriak ezartzen dituena, eta 451/2000 Araudia aldarazten duena. http://europa.eu.int/eur-lex/pri/es/oj/dat/2002/l_224/l_22420020821es00230048.pdf 21. Batzordearen 2003/565/CE Erabakia, 2003ko uztailaren 25ekoa, Kontseiluaren 91/414/CEE Zuzentarauaren 8. artikuluaren 2. ataldean zehaztutako denbora luzatzen duena. http://europa.eu.int/eur-lex/pri/es/oj/dat/2003/l_192/l_19220030731es00400043.pdf 22. EFSA. 2005. Pesticide risk assessment peer review (PRAPeR) http://www.efsa.eu.int/science/praper/catindex_en.html 23. Rogan W.J. 1996. Pollutants in breast milk. Arch Pediatr. Adolesc. Med., 150, 998-1000. 24. Stevens MF and co. 1993. Organochlorine pesticides in Western Australian nursing mothers. Med. J. Aust, 158, 238-41. 25. PAN Database. Pesticide Action Network North America. http://www.pesticideinfo.org/index.html 26. Plant Health, European Commision, DG Health and Consumer Protection. http://europa.eu.int/comm/food/plant/resources/publications_en.htm 27. Institute of Food and Agriculture Science, University of Florida. Electronic Data Information Source of UF/IFAS. http://edis.ifas.ufl.edu/topic_pesticide_safety 28. European Commission. April 2004. Monitoring of Pesticide Residues in Products of Plant Origin in the European Union, Norway, Iceland and Liechtenstein. 2002 Report. SANCO/17/04 final. http://europa.eu.int/comm/food/fs/inspections/fnaoi/reports/annual_eu/monrep_2002_sum_en.pdf 29. Europako Parlamentuaren eta Kontseiluaren 396/2005 Araudia, 2005eko otsailaren 23koa, landare eta animalia jatorriko elikagaietan zein pentsuetan, plagiziden Hondakinetarako Baimendutako Gehienezko Mugari buruzkoa. http://europa.eu.int/eur-lex/lex/lexuriserv/site/es/oj/2005/l_070/l_07020050316es00010016.pdf 30. 280/1994 Errege Dekretua, otsailaren 18koa, landare jatorriko hainbat produktutan, plagiziden Hondakinetarako Baimendutako Gehienezko Mugak zehazten dituena, bai eta berorien kontrola ere. 31. 198/2000 Errege Dekretua, otsailaren 11koa, 280/1994 Errege Dekretua aldarazten duena, otsailaren 18koa, landare jatorriko hainbat produktutan, plagiziden Hondakinetarako Baimendutako Gehienezko Mugak zehazten dituena, bai eta berorien kontrola ere. http://www.boe.es/boe/dias/2000-02-15/pdfs/a06847-06849.pdf 32. USDA - United States Department of Agriculture. July 2005. Agricultural Chemical Usage, 2004 Vegetables Summary. http://usda.mannlib.cornell.edu/reports/nassr/other/pcu-bb/agcv0705.pdf 33. MAPA - Nekazaritza, Arrantza eta Elikadura Saila. 2003. Programa Nacional de Vigilancia de Residuos de Productos Fitosanitarios en Origen. 2001eko Plana. 34. EDWARDS C.A., THURSTON H.D. and JANKE R. 1991. Integrated pest management for sustainability in developing countries. Toward sustainability: a plan for collaborative research on agricultural and natural resource management. Washington D.C.: National Research Council, National Academy Press. 35. PIMENTEL D. C.R.C. 1991. Handbook of pest management in agriculture. Boca Ratón: C.R.C Press. 36. EDWARDS C.A. 1990. The importance of integration in lower input agricultural systems. Agriculture, Ecosystems and the Environment, 27: 25-35. Página 20 de 21