Efekti cirkumferentnih stati kih ortoza za ru ni zglob u rehabilitaciji bolesnika sa frakturom radijusa na tipi nom mestu

Transcription

1 4 257 UDC : : Efekti cirkumferentnih stati kih ortoza za ru ni zglob u rehabilitaciji bolesnika sa frakturom radijusa na tipi nom mestu Aleksandar urovi *, Mirjana Životi -Vanovi, Zoran Raili * Vojnomedicinska akademija, * Klinika za fizikalnu medicinu i rehabilitaciju, Organ za školovanje i NIR, Beograd Uvod. Primena ortoza predstavlja diskutabilnu metodu rehabilitacije bolesnika sa frakturom radijusa na tipi nom mestu. Cilj naše analize je upore ivanje efekata rehabilitacije bolesnika sa frakturom radijusa na tipi nom mestu koji su nosili cirkumferentne stati ke ortoze za ru ni zglob u odnosu na bolesnike koji ih nisu nosili. Metode. Trideset bolesnika podeljeno je u tri jednake grupe dve eksperimentne i jednu kontrolnu. Ispitanici iz eksperimentnih grupa imali su program rehabilitacije kojim je predvi eno nošenje serijski proizvedenih ili individualno pravljenih ortoza. Ispitanici iz kontrolne grupe nisu nosili ortoze. Parametri procene bili su: bol, otok, obim pokreta u zglobu, kvalitet cilindri nog, sferi nog i sferi nog pincetnog hvata, snaga pincetnog hvata i stiska šake, zadovoljstvo efektima rehabilitacije. Rezultati. Nije bilo zna ajne razlike u efektima rehabilitacije ispitanika u eksperimentnim grupama, u odnosu na kontrolnu. Ispitanici iz prve eksperimentne i kontrolne grupe, u odnosu na ispitanike iz druge eksperimentne grupe, bili su zadovoljniji efektima rehabilitacije (p < 0,05). Zaklju ak. Efekti cirkumferentnih stati kih ortoza za ru ni zglob u rehabilitaciji bolesnika sa frakturom radijusa na tipi nom mestu nisu bili zna ajni. Nije bilo zna ajne razlike u efektima individualno pravljenih i serijski proizvedenih ortoza. K lj u n e r e i : radijus, prelomi; rehabilitacija; ortoze. Uvod Ortoze ili splintovi su pomagala koja se stavljaju na pojedine delove tela. Služe za stabilizaciju ili imobilizaciju segmenta, prevenciju ili korekciju deformacija, poboljšanje ili zamenu ošte ene funkcije (1, 2). Cilj rehabilitacije kod bolesnika sa frakturom radijusa na tipi nom mestu je vratiti funkciju šaci i spre iti komplikacije. U tu svrhu koriste se brojni fizikalni modaliteti (3, 4). Kineziterapija i terapija radom su metod izbora (4, 8). Kriomasaža, za razliku od manuelne masaže, ne može štetiti procesu rehabilitacije (9). Nema jedinstvenog stava ni o doktrinarnim pitanjima, ni o izboru ortoza u rehabilitaciji bolesnika sa frakturom radijusa na tipi nom mestu. Nakon operativnog le enja ove vrste fraktura koriste se ortoze. To su dinami ke volarne i fleksione udlage koje fiksiraju ru ni zglob i olakšavaju pokrete prstiju (10, 11). Ve ina stru njaka ne pominje ortoze u rehabilitaciji bolesnika sa frakturom radijusa na tipi nom mestu (1, 3, 5, 6, 12 19). Ima autora iji je stav nejasan i onih koji su dosledno protiv njihove primene (20, 21). Sa druge strane, primenu ortoza preporu uju ortoti ari i eksperti koji imaju iskustvo u rehabilitaciji kod povreda gornjih ekstremiteta i šake (2, 7, 10, 22 24). Me u njima postoje razlike kada je re o vrsti ortoze koju treba primeniti. Jedni su pristalice stati kih, drugi dinami kih ortoza (10, 22, 23). Postoje mišljenja da su specijalizovane ortoze metod izbora (2). Suprotno tome, ima autora koji prednost daju individualno pravljenim ortozama ili improvizaciji prilikom pravljenja ortoze (25 27). Kod fraktura radijusa preporu uju se cirkumferentne ortoze za ru ni zglob bazirane na podlaktu (2). Ortoze su predmet interesovanja istraživa a koji se bave rehabilitacijom (28, 29). Ispituju se, pored ostalog, njihovi efekti u rehabilitaciji bolesnika sa povredama šake (30, 31). Kod fraktura radijusa sugeriše se nošenje dinami kih ortoza etiri do pet puta dnevno po etrdeset pet minuta (10). Postoji preporuka da se stati ke ortoze nose onoliko koliko dozvoljava fiziološko stanje bolesnika (18). Ima istraživanja koja pokazuju da kod fraktura radijusa nisu potrebne ni ortoze, ni ambulantna rehabilitacija (32). U dostupnoj literaturi nismo urovi A, et al. Vojnosanit Pregl 2005; 62(4):

2 258 4 našli da se neko bavio efektima stati kih ortoza kod fraktura radijusa na tipi nom mestu. Primena ortoza u ovom slu aju ima smisla jer smanjuje mogu nost komplikacija i ini izvesnijim ciljeve rehabilitacije. Postavljeni su ciljevi istraživanja: utvrditi efekte rehabilitacije bolesnika sa frakturom radijusa na tipi nom mestu koji su nosili serijske i individualne cirkumferentne stati ke ortoze za ru ni zglob u odnosu na efekte rehabilitacije bolesnika koji ih nisu nosili, utvrditi efekte rehabilitacije bolesnika sa frakturom radijusa na tipi nom mestu koji su nosili serijski pravljene cirkumferentne stati ke ortoze za ru ni zglob u odnosu na efekte le enja bolesnika koji su nosili individualno pravljene ortoze za ru ni zglob. Prospektivno kontrolisano klini ko istraživanje otvorenog tipa obuhvatilo je 30 ispitanika. Kriterijumi za uklju- ivanje u istraživanje bili su: životna dob ispitanika od 50 do 70 godina; A2 i A3 prelom po AO klasifikaciji (33); odsustvo prate ih povreda susednih zglobova; odsustvo ranijih povreda povre enog zgloba. Kriterijumi za isklju ivanje bili su: odbijanje bolesnika da nose ortozu; nošenje gipsane imobilizacije duže od šest nedelja zbog usporenog srastanja kosti; klini ki znaci simpati ke algodistrofije nakon skidanja gipsane imobilizacije; bolesnici sa psihijatrijskim, malignim oboljenjima i osteoporozom. Kriterijum za isklju ivanje tokom istraživanja bili su: odbacivanje ortoze od strane bolesnika i otok, lividnost i bol u prstima u prvim danima nošenje ortoze. Ispitanici koji su zadovoljili kriterijume podeljeni su metodom slu ajnog izbora u tri grupe po 10 ispitanika. Za to je koriš ena tablica slu ajnih brojeva (34). Ispitanici sve tri grupe bili su na programu rehabilitacije. Ispitanici prve eksperimentne grupe (A) nosili su serijski pravljenu stati ku cirkumferentnu ortozu za ru ni zglob, ispitanici iz druge eksperimentne grupe (B) nosili su individualno pravljenu stati ku cirkumferentnu ortozu za ru ni zglob, a ispitanici iz kontrolne grupe (C) nisu nosili ortozu. Program rehabilitacije po injao je odmah nakon skidanja gipsa, trajao je dve nedelje i sastojao se od kineziterapije, radne terapije i kriomasaže. Kineziterapija i radna terapija podrazumevale su primenu pasivnog, aktivno potpomognutog, aktivnog i ciljanog pokreta u trajanju od trideset minuta. Kriomasaža ru- nog zgloba i šake trajala je pet minuta. Program je sprovo- en ambulantno. Ortoze su nošene danju i skidane su samo za vreme programa rehabilitacije. Poštovali smo uputstva o nošenju koje je dao proizvo a serijskih ortoza. Tokom istraživanja ispitanicima nije bilo dozvoljeno da uzimaju analgetike. Serijski pravljene ortoze bile su proizvod ameri ke kompanije Mueller. Izra ene su od kvalitetnih sintetskih i prirodnih tekstilnih materijala. Centralna metalna šipka anatomski je prilago ena distalnom delu podlaktice i palmarnom delu šake. Na taj na in omogu ena je dorzalna fleksija ru nog zgloba od 25 stepeni. Na spoljnim stranama ortoze postoje poja anja od plastike i perforirana obloga koja služi boljoj ventilaciji imobilisanog segmenta. Ortoza se fiksira sa tri samolepljive trake (slika 1). Individualne Metode Sl. 1 Serijski proizvedena ortoza ortoze pravljene su od termoplasti nog materijala, Juvidura C5T, debljine 3 mm. Taj materijal, zbog visoke ta ke topljenja, nije modelovan direktno na ruci bolesnika. Modelovanje je vršeno metodom posrednog uzimanja otiska koriš- enjem aluminijumske podlakatne šine. Bio je obezbe en položaj ru nog zgloba od 25 do 30 stepeni dorzalne fleksije. Na osnovu aluminijumskog otiska pravljena je šina od termoplasti nog materijala i ubacivana je u specijalni džep na košuljicama ortoza. Košuljice su pravljene od platna i kože i fiksirane su samolepljivim trakama. Ortoze su bile cirkumferentne stati ke, pri vrš ene za podlakticu. Nisu bile improvizovane jer su u potpunosti podražavale oblik i funkciju serijski pravljenih ortoza (slika 2). Sl. 2 Individualno pravljena ortoza Za sve ispitanike napravljen je protokol kojim su registrovani podaci: ime i prezime, životna dob, dužina nošenja gipsane imobilizacije, vrsta preloma, komplikacije ili nus-

3 4 259 Rezultati Nije bilo zna ajne razlike u životnoj dobi ispitanika i dužini nošenja gipsane imobilizacije u sve tri grupe (tabela 1). Nije bilo ispitanika koji su završili istraživanje po kriterijumima za isklju ivanje. Ispitanici iz kontrolne grupe (C) na kraju le enja nisu imali zna ajno umanjenje bola. Izme u grupa nije bilo zna ajne razlike na kraju le- enja kad je re o subjektivnom ose aju bola i obimu ekstremiteta (tabela 2). Ispitanici iz prve eksperimentne grupe Tabela 1 Opšte i klini ke karakteristike ispitanika Grupa Pol * Godine * Grupa po AO klasifikaciji * Gipsana imobilizacija * Trajanje rehabilitacije ispitanika x ± SD A2.1 A2.2 A3.2 (nedelje) (dani) A ,1 ± 13, ,5 ± 0, B ,7 ± 8, ,6 ± 0, C ,1 ± 11, ,4 ± 0, * p n.s. ANOVA pore enje me u grupama Tabela 2 Bol i obim povre enog ekstremiteta na po etku i na kraju le enja Grupa B o l (VAS) O b i m (cm) ispititanika MCP* ARC SNU po etak kraj po etak kraj po etak kraj po etak kraj A 7,6 ± 0,4 4,6 ± 1,4 20,6 ± 1,5 20,2 ± 1,3 18,7 ± 1,6 18,2 ± 1,2 18,6 ± 2,1 18,0 ± 1,6 B 6,6 ± 1,3 4,4 ± 1,4 20,2 ± 0,9 20,0 ± 0,8 18,8 ± 1,2 18,3 ± 1,1 8,8 ± 1,8 17,8 ± 2,2 C 6,4 ± 0,7 4,1 ± 0,9 23,9 ± 1,7 21,2 ± 1,6 19,8 ± 1,6 19,5 ± 1,7 19,8 ± 2,6 19,2 ± 1,3 * metakarpofalangealni zglob; articulatio radiocarpalis; 5 cm iznad stiloidnog nastavka ulne; p < 0,05; p n.s. Studentov t-test pore enje unutar grupa; p n.s. ANOVA pore enje rezultata izme u grupa na kraju tretmana pojave tokom nošenja ortoze. Efekti rehabilitacije procenjivani su na osnovu parametara: bol, meren horizontalnom vizuelnom analognom skalom (VAS) od 1 do 10 cm, gde je ve i broj ozna avao ja i bol; otok ekstremiteta, meren centimetarskom trakom na tri nivoa: u nivou metakarpofalangealnih zglobova, u nivou ru nog zgloba i 5 cm iznad stiloidnog nastavka ulne; obim pokreta interfalangealnih i metakarpofalangealnih zglobova, ru nog i radioulnarnog zgloba, meren goniometrom sa kracima; izvo enje cilindri- nog, sferi nog i sferi nog pincetnog hvata, mereno vizuelnom analognom skalom od 1 do 10 cm, gde je ve i broj ozna avao ve u sposobnost izvo enja; snaga podizanja pincetom, merena dizanjem tegova od 100 grama; snaga stiska šake, izražena u kpa, merena na aparatu za merenje krvnog pritiska; zadovoljstvo ispitanika na inom i efektima rehabilitacije, mereno vizuelnom analognom skalom od 1 do 10 cm, gde je ve i broj izražavao ve e zadovoljstvo. Sva merenja vršio je isti lekar na po etku i na kraju rehabilitacije. Za obim ekestremiteta, obim pokreta, snagu podizanja pincetnim hvatom i snagu stiska šake kao podatak je uzimana aritmeti ka sredina tri ura ena merenja. Upore ivani su podaci unutar grupa na po etku i na kraju tretmana, i podaci izme u grupa na kraju tretmana. U statisti koj obradi podataka izra unavana je aritmeti ka sredina, standardna devijacija i u estalost. Razlika izme u izabranih obeležja posmatranja testirana je Studentovim t-testom i analizom varijanse (ANOVA). Statisti ka zna ajnost prihvatana je na nivou 0,05 i manje (34). (A) na kraju le enja nisu imali zna ajno pove anje obima pokreta pri fleksiji u prvom metakarpofalangealnom zglobu. Ispitanici iz druge eksperimentne grupe (B) nisu imali na kraju le enja zna ajno pove anje fleksije u distalnim interfalangealnim zglobovima. Ispitanici iz kontrolne grupe (C) na kraju le enja nisu imali zna ajno pove anje fleksije u distalnim interfalangealnim zglobovima i fleksije u prvom metakarpofalangealnom zglobu. Obim pokreta na kraju le enja nije se zna ajno razlikovao izme u uporednih grupa bolesnika (tabela 3). U sve tri grupe na kraju le- enja došlo je do zna ajnog poboljšanja pokretljivosti u ru nom zglobu, ali bez zna ajne razlike u obimu pokreta izme u grupa (tabela 4). U drugoj eksperimentnoj grupi (B) i u kontrolnoj grupi (C) na kraju le enja nije došlo do zna ajnog poboljšanja pokreta pri supinaciji u distalnom radioulnarnom zglobu. Na kraju le enja nije bilo zna ajne razlike izme u grupa kada je re o pokretima u radioulnarnom zglobu (tabela 5) i

4 260 4 Tabela 3 Obim pokreta u prstima povre enog ekstremiteta na po etku i na kraju le enja Grupa O b i m p o k r e t a (stepeni) ispitanika D I P fleksija * P I P fleksija M C P I fleksija MCP ostali zglobovi fleksija po etak kraj po etak kraj po etak kraj po etak kraj A 44,5 ± 21,8 67,5 ±15,8 94,0 ± 20,5 113,5 ±10,0 57,0 ± 9,0 57,5 ± 7,5 73,0 ±16,1 82,5 ± 6,8 B 50,0 ± 25,3 54,0 ±21,6 86,0 ± 23,4 100,0 ±21,4 34,5 ±13,8 42,5 ±10,6 64,5 ± 38,1 78,5 ±10,9 C 69,0 ± 22,1 70,5 ±19,0 104,0 ± 16,8 111,0 ±13,7 40,5 ±18,6 49,5 ±13,8 65,0 ± 18,0 80,5 ± 7,4 * distalni interfalangealni zglob; proksimalni interfalangealni zglob; metakarpofalangealni zglob; p < 0,05; p n.s. Studentov t-test pore enje unutar grupa; p n.s. ANOVA pore enje rezultata izme u grupa na kraju tretmana Tabela 4 Obim pokreta u ru nom zglobu povre enog ekstremiteta na po etku i na kraju le enja Grupa O b i m p o k r e t a (stepeni) ispitanika A R C ekstenzija * A R C fleksija * R D U D po etak kraj po etak kraj po etak kraj po etak kraj A 26,0 ±14,4 45,5 ±12,1 40,0 ±10,9 54,0 ± 9,4 6,8 ± 3,7 11,8 ± 4,1 24,3 ± 3,7 34,7 ± 4,0 B 22,5 ±14,8 39,0 ±16,4 32,5 ± 9,8 49,5 ± 9,1 5,1 ± 4,0 10,1 ± 3,9 28,5 ± 3,3 37,5 ± 3,9 C 20,0 ±12,2 42,0 ± 9,7 37,0 ± 9,2 49,0 ±10,1 8,5 ± 3,6 13,5 ± 3,5 29,1 ± 3,1 38,7 ± 3,5 * articulatio radiocarpalis; radijalna devijacija; ulnarna devijacija; p < 0,05; p n.s Studentov t-test pore enje unutar grupa; p n.s. ANOVA pore enje rezultata izme u grupa na kraju tretmana Tabela 5 Obim pokreta u distalnom radioulnarnom zglobu povre enog ekstremiteta na po etku i na kraju le enja Grupa ispitanika O b i m p o k r e t a (stepeni) Supinacija Pronacija po etak kraj po etak kraj A 38,5 ± 18,5 62,5 ± 19,2 * 68,5 ± 12,2 86,5 ± 7,4 * B 47,5 ± 23,6 67,5 ± 19,5 70,5 ± 19,2 85,0 ± 7,7 * C 42,0 ± 20,7 70,5 ± 12,9 75,0 ± 15,4 86,5 ± 4,5 * * p < 0,05; p n.s. Studentov t-test pore enje unutar grupa; p n.s. ANOVA pore enje rezultata izme u grupa na kraju tretmana u sve tri grupe je došlo do zna ajnog poboljšanja cilindri nog, sferi nog i sferi nog pincetnog hvata, snage pincetnog hvata i snage stiska šake. Kad je re o ovim parametrima procene nije bilo zna ajne razlike izme u grupa na kraju le- enja. Na kraju le enja ispitanici iz prve eksperimentne grupe (A) i iz kontrolne grupe (C), u odnosu na drugu eksperimentnu grupu (B), bili su zna ajno zadovoljniji na inom i rezultatima rehabilitacije. Izme u prve eksperimentne grupe (A) i kontrolne grupe (C) nije bilo zna ajne razlike (slika 3). Diskusija Nakon skidanja gips imobilizacije kod bolesnika sa frakturom radijusa na tipi nom mestu postoji kontraktura, otok i bol. Kontrakturom su zahva eni ru ni zglob, šaka i prsti (3, 5, 23). Ru ni zglob je dvoosovinski jajasti zglob iju vrstinu i pokretljivost obezbe uju njegovi pasivni i aktivni stabilizatori (35). Ligamenti kao pasivni stabilizatori zgloba, i miši i kao aktivni, bivaju izmenjeni tokom imobilizacije. Stvaraju se uslovi za mešovitu periartikularnomiogenu kontrakturu (36). U radijalnom i ulnarnom kolate-

5 4 261 Zadovoljstvo rezultatima le enja (VAS) * Grupa ispitanika Sl. 3 Zadovoljstvo rezultatima le enja - ANOVA, p < 0,05 (izme u grupa) * Studentov t-test, p < 0,05 (izme u grupa) ralnom ligamentu, zatim u metakarpofalangealnim i interfalangealnim ligamentima dolazi do poja anog ukrštanja i smanjenja elasti nosti kolagenih vlakana. Nakon šest nedelja mirovanja tenziona snaga vezivnog tkiva smanjuje se za 40% (2). Zbog nedostatka tenzionih sila, koje obezbe uje prirodni pokret, miši i gube snagu, skra uju se i prožimaju fibroznim tkivom (36). To se posebno odnosi na fleksore prstiju, interosealne i lumbrikalne miši e. Funkcija šake je ograni ena. Artikularni diskus izme u radiokarpalnog i distalnog radioulnarnog zgloba gubi neophodnu vodu. Zbog usporene resorpcije intersticijumske te nosti bogate proteinima održava se otok šake i ru nog zgloba. Skidanje imobilizacije, uticaj zemljine teže i po etak vežbi stvaraju uslove za lokalnu upalu. Nociceptivnim i perifernim neurogenim mehanizmom dolazi do pojave bola (37). Ciljevi rehabilitacije postižu se metodama fizikalne terapije, usmerenim na eliminisanje bola, smanjenje otoka i savladavanje kontrakture. Smatra se da nema mesta primeni ortoza u rehabilitaciji bolesnika sa frakturom radijusa na tipi nom mestu. Ortoze redukuju prirodnu pokretljivost ru nog zgloba i šake. Na taj na in smanjuje se prokrvljenost tkiva, poja ava staza i usporava proces rehabilitacije (2). Ima istaknutih fizijatara, fizioterapeuta i ortopeda koji misle da primena ortoza u ovom slu aju nije od koristi ili je štetna (3, 13, 16 18, 21). Niko ne tvrdi da njihova primena nema smisla. O ekivali smo, ipak, da stati ka cirkumferentna ortoza za ru ni zglob doprinese rehabilitaciji bolesnika sa frakturom radijusa na tipi nom mestu. Ortoza je obezbe ivala fiksaciju ru nog zgloba u odgovaraju oj poziciji tokom celog dana. Na taj na in dolazilo je do smanjenja intraartikularnog pritiska, koji se tokom vežbi pove avao i doprinosio intenzitetu bola (2). Kao dodatni izvor bola eliminisana je i pasivna pokretljivost ru nog zgloba. Ta pokretljivost nije voljno kontrolisana. Prilikom rehabilitacije ona može izazvati efekat kumulativne traume i komplikacije kao što su upala tetiva, ruptura m. extensor pollicis longusa i algodistrofijski sindrom (14, 17). * Grupa C Grupa B Grupa A O ekivali smo da primena ortoze ubrza resorpciju fibroznog tkiva stvorenog tokom imobilizacije ravnomernim rasporedom tenzionog stresa (2). Smatrali smo da e ortoza doprineti efektima rehabilitacije jer olakšava pokrete prstiju i ini šaku sposobnijom za izvo enje finih radnji prilikom aktivnosti u svakodnevnom životu (1, 2, 24). Kona no, postoje stru ni autoriteti koji se zalažu za primenu ortoza u rehabilitaciji bolesnika sa frakturom radijusa na tipi nom mestu (4, 7, 24, 38, 39). Postoje stavovi, potkrepljeni rezultatima klini kih istraživanja, koji daju prednost individualno pravljenim ortozama ili, ak, ortotskoj improvizaciji u rehabilitaciji bolesnika sa povredama šake (25, 27, 30, 31). Dokazano je da serijski proizvedena ortoza, u odnosu na individualnu, može prouzrokovati šest puta ve i tenzioni stres od onoga koji je pogodan za pravilno remodelovanje fibroznog tkiva i njegovu resorpciju (2). Smatrali smo, ipak, da ne e biti zna ajne razlike u efektima rehabilitacije kod serijskih proizvedenih i individualno pravljenih cirkumferentnih ortoza za ru ni zglob. Prvo, u oba slu aja radilo se o stati kim ortozama koje se preporu uju kod periartikularno-miogenih kontraktura (23). Drugo, moglo se pretpostaviti da e individualne ortoze koje su pravili fizijatri biti svrsishodne, ali da ne e biti kvalitetne kao individualne ortoze koje prave ortoti ari. Nije bilo zna ajne razlike u efektima rehabilitacije bolesnika sa frakturom radijusa na tipi nom mestu koji su nosili stati ke cirkumferentne ortoze za ru ni zglob i bolesnika koji ih nisu nosili. Pokazalo se da je za uspeh rehabilitacije podjednako važna fiksacija ru nog zgloba ortozom kao i njegova slobodna pokretljivost. Kod svake grupe ispitanika na kraju tretmana došlo je do zna ajnog poboljšanja ve ine funkcijskih parametara. To su efekti fizikalnog programa, u prvom redu kineziterapije. Ispitanici iz kontrolne grupe su u odnosu na ispitanike iz eksperimentnih grupa na kraju imali lošiji rezultat rehabilitacije. Nije došlo do zna ajnog pove anja pokretljivosti u malim zglobovima šake i u distalnom radioulnarnom zglobu. Bol nije zna ajno umanjen (tabele 1, 2 i 4). Ovo posredno ukazuje na to da ortoze nisu štetile procesu rehabilitacije. Upravo ovi ispitanici koji nisu nosili ortoze imali su na kraju le enja slabiju pokretljivost šake. Bolja pokretljivost šake na kraju tretmana u eksperimentnim grupama može se pripisati uticaju cirkumferentnih stati kih ortoza. Fiksiraju i ru ni zglob one su olakšavale fine pokrete prstiju prilikom svakodnevnih aktivnosti. Mada ortoze nisu zna ajno uticale na kvalitet i snagu hvata, doprinele su da pokretljivost bude bolja u ve ini malih zglobova šake. Bilo je izuzetaka. Kod bolesnika koji su nosili individualno pravljenu ortozu na kraju tretmana nije došlo do zna ajog poboljšanja pokretljivosti distalnog interfalangealnog zgloba. Izostalo je zna ajno poboljšanje pokretljivosti prvog metakarpofalangealnog zgloba u grupi is-

6 262 4 pitanika koji su nosili serijski pravljene ortoze (tabele 2 i 4). Pore enje rezultata izme u grupa pokazalo je da doprinos ortoza rehabilitaciji bolesnika sa frakturom radijusa na tipi- nom mestu nije bio zna ajan. To potvr uje i podatak da su ispitanici iz kontrolne grupe bili podjednako zadovoljni rezultatima rehabilitacije kao ispitanici iz prve eksperimentne grupe. Ovo objašnjavamo injenicom da je najvažniji ograni avaju i faktor za funkcionisanje kontraktura ru nog zgloba, bila uspešno savladana u sve tri grupe ispitanika. Ispitanici koji nisu nosili ortoze bili su zna ajno zadovoljniji rezultatima rehabilitacije od ispitanika koji su nosili individualno pravljene ortoze (slika 3). To se može pripisati isklju ivo estetskim nedostacima individualno pravljenih cirkumferentnih ortoza za ru ni zglob. Kvalitet individualno pravljenih ortoza zna ajno uti e na rezultate funkcijskog osposobljavanja nakon povreda ru nog zgloba i šake (27, 30). Zadovoljstvo bolesnika i funkcijski status najvažniji su pokazatelji uspeha rehabilitacije (40). Ovo ne mora uvek biti u saglasnosti. Da je individualno pravljena ortoza ispunila svrhu dokazuje injenica da izme u eksperimentnih grupa gotovo nije bilo razlike u funkcijskim rezultatima. To je posebno zanimljivo kad se zna da je cena individualno pravljenih ortoza bila pet puta manja od cene serijski pravljenih ortoza. Niko od ispitanika u eksperimentnim grupama nije odbacio ortozu tokom rehabilitacije, niti se žalio na njene nedostatke. Ni kod jednog ispitanika nije registrovan otok šake, lividnost ili ja i bol. Sedam ispitanika koji su nosili serijski pravljenu ortozu (70%) i tri ispitanika koji su nosili individualno pravljenu ortozu (30%) tražili su da nastave nošenje i posle završetka klini kog eksperimenta. Naši rezultati idu u prilog mišljenju da u rehabilitaciji bolesnika sa frakturom radijusa na tipi nom mestu ne treba koristiti ortoze (3, 13, 21). Oni, tako e, potvr uju klini ka iskustva drugih koji su pokazali da rezultati rehabilitacije i bez upotrebe ortoza mogu biti dobri (5). S obzirom na to da su ortoze skupe i da njihovo nošenje podrazumeva odre eno narušavanje komfora bolesnika, ovi rezultati imaju prakti- an zna aj (1, 2). Istraživanja na ve em uzorku ispitanika, koja bi imala precizniji uvid u dinamiku nošenja ortoza bez rehabilitacije, da e jasniju sliku o cirkumferentnim stati kim ortozama za ru ni zglob u rehabilitaciji bolesnika sa frakturom radijusa na tipi nom mestu. Zaklju ak Efekti cirkumferentnih stati kih ortoza za ru ni zglob u rehabilitaciji bolesnika sa frakturom radijusa na tipi nom mestu nisu bili zna ajni. Nije bilo zna ajne razlike u efektima individualno pravljenih i serijski proizvedenih ortoza. L I T E R A T U R A 1. MacGregor SA. Principles of splinting for the hand. In: Lusardi MM, Nielsen CC, Edelstein JE, editors. Orthotic and prosthetic in rehabilitation. Boston: Butterworth Heinemann; p McKee P, Morgan L, editors. Orthotic in rehabilitation. Solinting the hand and body. Philadelphia: F.A. Davis Company; Jevti MR, editor. Physical medicine and rehabilitation. Kragujevac: School of medicine; Turner A, Foster M, Johanson SE, editors. Occupational therapy and physical disfunction. Principles, skills and practice. 5th ed. Edinburgh: Churchill Livingstone; Atkinson K, Couts F, Hassenkamp AM, editors. Physiotherapy in orthopedics: a problem solving approach. Edinburgh: Churchill Livingstone; Rogachefsky RA, Stein BD. Rehabilitation of wrist and hand disorders. In: O Young BJ, Young MA, Steins SA, editors. Physical medicine and rehabilitation secrets. Philadelphia: Hanley and Belfus Inc; p Scnneider AM. Rehabilitation of the wrist hand and fingers. In: Prentice WE, Woight ML, editors. Techniqes in musculosceletal rehabilitation. New York: Mc Graw-Hill; p Moran CA. Dysfunction, evaluation and treatment of wrist and hand. In: Donatelli R, Wooden MJ, editors. Orthopedic physical therapy. New York, Churchill Livingstone; p Gupta A. Bilateral scapholunate dissociations with distal radial fractures and post-traumatic intercarpal fusion. J Hand Surg [Br] 1998; 23(6): Cannon NM, editor. Diagnosis and treatment. Manual for physicians and therapists. 4th ed. Indianapolis: Hand rehabilitation center of Indiana; Jakob M, Rikli DA, Regazzoni P. Fractures of the distal radius treated by internal fixation and early function. A prospective study of 73 consecutive patients. J Bone Joint Surg Br 2000; 82(3): Bender LF. Upper extremity orthotic. In: Kottke FJ, Lehman JF, editors. Krusens Handbook of phisical medicine and rehabilitation. 4th ed. Philadelphia: W.B. Saunders; p Stojmirovi DI, Zaji LJ. Forearm practure: In: Banovi DM, editor. Traumatology of osteoarticular system. 2nd ed. Beograd: Zavod za udžbenike i nastavna sredstva; p Wadsworth C. Elbow, forearm, wrist and hand. In: Mayers RS, editor. Saunders manual of physical therapy practice. Philadelphia: W.B. Saunders Company; p Peterson L, Renstrom P, editors. Sports injuries: their prevention and treatment. Basle: Martin Dunitz Ltd; 1986.

7 Goodyer P, editor. Tehniques in musculosceletal rehabilitation: Companion handbook. New York: Mc Graw-Hill; Prpi I, editor. Surgery: an examination handbook. Zagreb: Medicinska knjiga Beograd Zagreb; (Serbian) 18. Kirshblum O, Conor KC, Benvento BT, Salerno S. Spinal and upper extremity orthotic. In: DeLisa JA, Gans BM, editors. Rehabilitation medicine, principles and practice. 3rd ed. Philadelphia: Lippincot Wiliams and Wilkins; p West MP. Management and physical therapy interventions for fractures. In: Patz JC, West MP, editors. Acute care handbook for physical therapists. 2nd ed. Boston: Butterworth Heinemann; p Samuelson P. Clinical practice: orthopaedic physical therapy. In: Scott R, editor. Foundation of physical therapy. A 21st century-focused view of the profession. New York: McGraw Hill; p Jamieson SC, Davis AJ, Spires MC. Orthotics. In: Brammer CM, Spires MC, editors. Physical medicine and rehabilitation. Philadelphia: Hanley and Belfus; p Irani KD. Upper limb orthoses. In: Bradom RL, editor. Physical medicine and rehabilitation. Philadelphia: W.B. Saunders Company; p Laster GF. Therapists management of distal radius fractures. In: Hunter JM, Mackin EJ, Callahan AD, editors. Rehabilitation of the hand and upper extremity. St. Louis: Mosby; p Wilkes JS. Reconstructive surgery of the wrist and hand. In: Donatelli R, Wooden MJ, editors. Orthopaedic physical therapy. New York: Churchill Livingstone; p Rusk A, Taylora EJ, editors. Rehabilitation; physical medicine and rehabilitaion handbook. 2nd ed. Beograd: Savez društava defektologa Jugoslavije; (Serbian) 26. Candia V, Schafer T, Taub E, Rau H, Altenmuller E, Rockstroh B, et al. Sensory motor retuning: a behavioral treatment for focal hand dystonia of pianists and guitarists. Arch Phys Med Rehabil 2002; 83(10): : McRae R, editor. Practical fracture treatment. Edinburgh London: Churchill Livingstone; Geboers JF, Drost MR, Spaans F, Kuipers H, Seelen HA. Immediate and long-term effects of ankle-foot orthosis on muscle activity during walking: a randomized study of patients with unilateral foot drop. Arch Phys Med Rehabil 2002; 83(2): Lannin NA, Horsley SA, Herbert R, McCluskey A, Cusick A. Splinting the hand in the functional position after brain impairment: a randomized, controlled trial. Arch Phys Med Rehabil 2003; 84(2): Zolotov AS. Our modification of orthoses for treatment injury of the finger phalanges on distal interphalangeal joint level. Vestn Travmatol Ortop Im NN. Priorova 1998; (4): (Russian) 31. Collins AL, Timlin M, Thornes B, O'Sullivan T. Old principles revisited traction splinting for closed proximal phalangeal fractures. Injury 2002; 33(3): : Wakefield AE, McQueen MM. The role of physiotherapy and clinical predictors of outcome after fracture of the distal radius. J Bone Joint Surg Br 2000; 82(7): : Flikkila T, Nikkola-Sihto A, Kaarela O, Paakko E, Raatikainen T. Poor interobserver reliability of AO classification of fractures of the distal radius. Additional computed tomography is of minor value. J Bone Joint Surg Br 1998; 80(4): Petz B, editor. The basic principles of statistical method for nonmathematicians. Zagreb: Sveu ilišna naklada Liber; (Croatian) 35. Opavsky P, editor. The basic principles of biomechanics. Beograd: Nau na knjiga; (Serbian) 36. Obradovi M, editor. General kinesitherapy with the basis of kinesiology. Podgorica: Univerzitet Crne Gore; (Serbian) 37. Gifford L. Pain. In: Brooke Pitt J, Reid H, Lockwood J, Kerr K, editors. Rehabilitation of movement. Theoretical basis of clinical practise. London: W.B. Sounders Company; p CollWare L. Internal/external fixation of wrist and distal forearm fractures. In: Clark GL, Shaw Wiligs EF, Aiello B, Eckhaus D, Valdata Eddington L, editors. Hand rehabilitation. New York: Churchill Livingstone; p Clover J, editor. Sports medicine essentials. Core concepts in athletic training and fitness instruction. Orange (CA): Carerer publishing Inc; Mancuso M, Smith P, Illig S, Granger CV, Gonzales VA, Linn RT, et al. Satisfaction with medical rehabilitation in patients with orthopedic impairment. Arch Phys Med Rehabil 2003; 84(9): Rad je primljen 30. VIII godine.

8 264 4 Abstract urovi A, Životi -Vanovi M, Raili Z. Vojnosanit Pregl 2005; 62(4): EFFECTS OF CIRCUMFERENTIAL RIGID WRIST ORTHOSES IN REHABILITATION OF PATIENTS WITH RADIUS FRACTURE AT TYPICAL SITE Background. The use of orthoses is a questionable rehabilitation method for patients with the distal radius fracture at typical site. The aim of this study was to compare the effects of the rehabilitation on patients with radius fracture at the typical site, who wore circumferential static wrist orthoses, with those who did not wear them. Methods. Thirty patients were divided into 3 equal groups, 2 experimental groups, and 1 control group. The patients in the experimental groups were given the rehabilitation program of wearing serially manufactured (off-the-shelf), as well as custom-fit orthoses. Those in the control group did not wear wrist orthoses. Evaluation parameters were pain, edema, the range of the wrist motion, the quality of cylindrical, spherical, and pinch-spherical grasp, the strength of pinch and hand grasp, and patient's assessment of the effects of rehabilitation. Results. No significant difference in the effects of rehabilitation on the patients in experimental groups as opposed to control group was found. Patients in the first experimental group, and in control group were more satisfied with the effects of rehabilitation, as opposed to the patients in the second experimental group (p<0,05). Conclusion. The effects of circumferential static wrist orthoses in the rehabilitation of patients with distal radius fracture at the typical site were not clinically significant. There was no significant difference between the custom and off-the-shelf orthoses. K e y w o r d s : radius fractures; rehabilitation; orthotic devices. Correspondence to: Aleksandar urovi, Vojnomedicinska akademija, Klinika za fizikalnu medicinu i rehabilitaciju; Crnotravska 17, Beograd, Srbija i Crna Gora. Tel