medicinska revija medical review

Transcription

1 medicinska revija medical review UDK: : Opšti pregledi/ General reviews Marić V. and Đukić S. n MD-Medical Data 2016;8(1): CHLAMYDIA TRACHOMATIS KAO UZROČNIK INKLUZIONOG KONJUNKTIVITISA Correspondence to: Dr Vesna Marić Klinika za očne bolesti, Klinički Centar Srbije, Pasterova 2, , Beograd, Srbija Telefon: 011/ Home/Kućna adresa: Slavoljuba Vuksanovića 6, Beograd adresa:vesbabic@sezampro.rs Klju~ne re~i Chlamydia trachomatis, konjunktivitis, dijagnoza, patogeneza, lečenje Key words Chlamydia trachomatis, conjunctivitis, diagnosis, pathogenesis, treatment CHLAMYDIA TRACHOMATIS AS A CAUSE OF CONJUNCTIVITIS INCLUSORIA Vesna Marić 1, Slobodanka Đukić 2 1 Klinika za očne bolesti, Klinički Centar Srbije, Beograd 2 Institut za mikrobiologiju i imunologiju, Medicinski Fakultet, Univerzitet u Beogradu, Beograd, Srbija Sažetak Genitalna infekcija Chlamydia trachomatis najčešća je bakterijska polno prenosiva infekcija kod odraslih osoba, a prilikom porođaja može se preneti sa majke na dete. Zboga toga C. trachomatis može biti uzročnik inkluzionog konjunktivitisa odraslih i novorođenčadi. Hlamidijalni konjunktivitis odraslih udružen je sa primarnom genitalnom infekcijom u preko 80% slučajeva. Najčešći put prenošenja infekcije jeste autoinokulacija sa urogenitalnog trakta. Kod neonatalnog konjunktivitisa infekcija se prenosi sa majke tokom poro - đaja prolaskom novorođenčeta kroz inficirani porođajni kanal majke. Dijagnoza hlamidijalnog konjunktivitisa postavlja se na osnovu kliničke slike, dijagnostičkih testova i na os - no vu vremena početka bolesti kod neonatalnog konjunktivitisa. Lečenje inkluzionog konjunktivitisa sprovodi se lokalnom i sistemskom primenom odgovarajućih antibiotika. UVOD Hlamidije su striktne intracelularne bakterije koje se putem jedinstvenog razvojnog ciklusa umnožavaju jedino unutar membranom oivičene vakuole u citoplazmi ćelije domaćina. Najnovija klasifikacija (1) svrstava ih u Red Chlamydi - a les, Porodicu Chlamydiaceae sa dva Roda Chlamydophila i Chlamydia, unutar kojih se nalaze vrste koje su uzročnici velikog broja oboljenja ljudi i životinja. Značajne vrste Roda Chlamydophila su Chlamydophila psittaci, Chlamydophila pecorum i Chlamydophila pneumoniae. U Rodu Chlamydia jedina vrsta značajna za humanu medicinu je Chlamydia trachomatis. Za oftalmologiju upravo je najznačajnija C. trachomatis, uzročnik inkluzionog konjunktivitisa odraslih, inkluzionog konjunktivitisa novorođenčadi i trahoma. spoljašnje membrane, što im obezbeđuje opstanak u ekstra - celularnom prostoru. ET ima relativno hidrofobnu površinu i ukupno negativno površinsko naelektrisanje pri neutra lnom ph. Ima veliki afinitet za epitelijalne ćelije (3). ET se ne deli i metabolički je neaktivno. Retikularno telo je veća ( nm), neinfektivna, metabolički aktivna forma ko ja ima sposobnost sinteze DNK, RNK i proteina. Ćelijski zid RT nema čvrstinu ćelijskog zida ET i ne može preživeti iz van ćelije domaćina. Uloga ET i RT je u multiplikaciji i tra n s - formaciji u novu generaciju elementarnih tela (Shema 1) (4). MORFOLOŠKE FORME HLAMIDIJE Nije moguće razmatrati morfologiju i fiziologiju hlami - dija a da se ona ne stavi u kontekst njenog razvojnog ciklusa (2). Hlamidije se javljaju u dva morfološka oblika: elemen - tar no telo (ET) i retikularno telo (RT). Elementarno telo, veličine nm je infektivna forma, odgovorna za vezi - vanje i ulazak u ćeliju domaćina, unutar koje se reorganizuje u retikularno telo. ET ima rigidan ćelijski zid čiju čvrs tinu ostvaruju brojne, većinom disulfidne veze između prote ina Shema 1. Životni ciklus hlamidija elementarno i retikularno telo Lalošević Marić V. and D. nđukić MD-Medical S. n MD-Medical Data 2015;7(2): Data 2016;8(1):

2 22 MD MEDICAL DATA / Vol.8 N O 1 / Mart-March ANTIGENSKA GRAĐA C. trachomatis je podeljena u tri biotipa (biovarijeteta): 1. trahomni biotip, 2. LGV (Lymphogranuloma venereum) biotip, 3. mišji biotip (obuhvata izazivača pneumonitisa kod miševa). Na osnovu razlike u antigenskoj građi humani biotipovi, trahomni i LGV podeljeni su u 18 serotipova (5). Trahomni biotip obuhvata serotipove A-K, dok su u okviru LGV biotipa nalaze L1, L2, L2a, L3 serotipovi. Serotipovi A-K inficiraju mukozne membrane. Receptori za elementarna tela ovih serotipova se nalaze na ćelijama cilin - drič nog epitela bez treplji tako da su ciljna mesta konjunktiva, uretra, endocerviks, endometrijum, jajovodi, rektum, re - spi ratorni trakt, što objašnjava lokalizaciju oboljenja iza - zvanih C. trachomatis (6). Nasuprot tome L1, L2, L2a i L3 serotipovi prodiru u submukozu, napadaju limfni sistem izazivajući sistemsku infekciju. Serotipovi A, B, Ba i C izazivaju trahom. Serotipovi B i D-K povezuju se sa okulogenitalnim infekcijama. Serotipovi L1, L2, L2a i L3 izazivaju Lymphogranuloma venereum. INKLUZIONI KONJUNKTIVITIS (CONJUNCTIVI- TIS INCLUSORIA) SE JAVLJA U DVA OBLIKA: I. Inkluzioni konjunktivitis odraslih - Conjunctivitis inclusoria adultorum II. Inkluzioni konjunktivitis kod novorođenčadi- Conjunctivitis inclusoria neonatorum I. Inkluzioni konjunktivitis odraslih - Conjunctivitis inclusoria adultorum To je folikularni konjunktivitis akutnog ili hroničnog toka, izazvan serotpovima D-K Chlamydia trachomatis. Do infekcije dolazi na dva načina (7, 8) : Prvo, kupanjem u baze - nima u kojima voda nije hlorisana i otuda se ovaj konjunktivitis naziva i bazenski konjunktivitis, a izazvan je uzroč - ni kom koji je u vodu bazena dospeo uriniranjem nediscipli - novanih kupača. Drugo, seksulanim kontaktom koji je danas sve češći način infekcije. Javlja se kod seksualno aktivnih osoba, kako muškaraca tako i žena. Najčešće se javlja kod osoba između 18 i 30 godina starosti. Mnogi imaju udruženu genitalnu infekciju (cervicitis i salpingitis kod žena I uretritis kod muškaraca) koja može biti potpuno asimptomatska. Autoinokulacija ili oro-genitalni kontakt putevi su preno - šenja infekcije. Bolest počinje posle inkubacionog perioda koji iznosi 7 do 14 dana. Ispoljava se unilateralno ili bilate - ralno i može imati akutni ili hronični tok. Hronični tok inklu - zionog (hlamidijalnog) konjunktivitisa odraslih posledica je ponovljenih inokulacija konjunktive u toku sistemske hlamidijalne infekcije (8). Bolest počinje naglo, osećajem grebanja i stranog tela u oči ma, koje prati crvenilo oka i pojava seroznog ili mukopurulentnog sekreta. Postoji umereni otok kapaka, blefaro - spazam, fotofobija i epifora. Konjunktiva je hiperemična sa intenzivnom folikularnom hipertrofijom najviše izraženom na donjoj tarzalnoj konjunktivi i konjunktivi donje prelazne bore. Folikuli su providni, staklasti i međusobno su iste veličine (8). Mogu da zahvate i gornju tarzalnu konjunktivu (9). Može da dođe do izražaja i znatna papilarna hiperplazija konjunktive. U kliničkom toku težih formi ovog konjunkti - vitisa često može da se uoči i otok u predelu limbusa. Ako se ne leči, konjunktivitis postaje hroničan i može da traje oko 3-12 meseci. Dugotrajni slučajevi se karakterišu manje istak nutim folikulima, ožiljavanjem konjunktive i panusom u gornjem delu rožnjače (9). Rožnjača najčešće nije zahvaćena ali se, u slučaju dužeg trajanja bolesti, mogu pojaviti površna punktiformna kera to - patija, numularni ili marginalni infiltrati, pa čak i površna vaskularizacija rožnjače (8, 10). Međutim, promene na rož nja - či u toku hlamidijalne infekcije nikada nisu praćene zapa - ljenskom reakcijom u prednjoj očnoj komori (8). Preauri - kularne limfne žlezde su otečene. C. trachomatis je uzrok hroničnog bakterijskog konjunktivitisa kod 6-19% odraslih osoba (10). Hlamidijalni konjun k - tivitis je povezan sa primarnom genitalnom infekcijom u preko 80% slučajeva. Kod žena povezanost sa genitalnom infekcijom je kod 30-80% dok kod muškaraca iznosi 40-50% (11). C. trachomatis infekcija je jedna od najčešćih pol - no prenosivih infekcija u svetu (12), sa skoro milion novih slu čajeva godišnje i predstavlja veliki socioepidemiološki pro b lem jer je broj inficiranih osoba vrlo visok, kako u ze m - lja ma u razvoju tako i u razvijenim zemljama (13).Veliki procenat (oko 75%) cervicitisa uzrokovanog hlamidijom je asimp tomatski i oftalmolozi su ti koji koji mogu da upute na dijagnozu ukoliko postoji udružen konjunktivitis (10). Dijagnoza inkluzionog konjunktivitisa odraslih pos - tavlja se na osnovu kliničke slike, a potvrđuje direktnom mikro s ko p skom identifikacijom uzročnika u epitelnim ćeli - jama ko njun ktive, izolacijom hlamidija u kulturi ćelija i korišćenjem seroloških metoda (8). II. Inkluzioni konjunktivitis kod novorođenčadi - Conjunctivitis inclusoria neonatorum U današnje vreme, hlamidijalni konjunktivitis je najčešći uzrok neonatalnog konjunktivitisa. Pod pojmom neonatal nog konjunktivitisa podrazumeva se akutno zapaljenje konjunk - tive novorođenčeta prvih 28 dana, odnosno prvih mesec dana posle rođenja. Neonatalni konjunktivitis se smatra hitnim stanjem u oftalmologiji. Prema vremenu početka bolesti i kliničkoj slici može se pretpostaviti i uzročnik (hla mi dija, gonokok, druge bakterije, gljivice ili herpes virus), a samim tim i započeti odgovarajuća terapija. Kasnije se ona može korigovati na osnovu dobijenih laboratorijskih analiza (14). Inkluzioni (hlamidijalni) konjunktivitis novorođenčadi je akutni gnojni konjunktivitis koji izaziva C. trachomatis serotipovi D-K. Inkubacioni period kod inkluzionog neonatalnog konjunktivitisa traje 5-14 dana (15). Međutim, kao i kod drugih uzročnika, inkubacioni period može biti i kraći ukoliko dođe do prevremenog prskanja plodovih ovojaka (8). Infekcija se prenosi sa majke tokom porođaja prolaskom novorođenčeta kroz inficirani porođajni kanal majke, te je važno da se kod oba roditelja potraže znaci genitalne infe - kcije (16). Postoji vertikalni prenos sa majke na dete tokom va gi nalnog porođaja (17, 18). Čak i dete rođeno carskim re - zom može biti inficirano ukoliko je došlo do rupture plodo - vih ovojaka pre porođaja (19). Originalni Opšti pregledi/ ~lanci/ Original General reviews articles

3 Medicinska revija Medical review 23 Obično su zahvaćena oba oka, mada se bolest može ispo - ljiti i samo na jednom oku. Klinička slika se odlikuje naglim otokom kapaka, koji su zatvoreni, a iz otvora kapaka cedi se obilna količina muko-purulentnog ili purulentnog sekreta. Konjunktiva je hiperemična i zadebljana sa izraženom papilarnom hiperptrofijom na tarzalnoj konjunktivi, što joj daje somotast izgled (8). Nema folikula, jer kod novorođenčadi još nije razvijeno limfoidno tkivo u vežnjači (20). Nelečena bo lest prelazi u hronični folikularni konjunktivitis sa pseudo - membranama i membranama preko tarzalne konjunk tive (21, 22). Retko zaostaju nežni ožiljci na vežnjači. Manifes tacije na rožnjači vrlo se retko javljaju, mada, ako bolest dugo traje i ne leči se, mogu da se pojave punktiformni defekti epitela rožnjače, subepitelni infiltrati, zamućenja u stromi, pa čak i površna vaskularizacija rožnjače (8). U većini slučajeva klinička slika inkluzionog konjun - ktivitisa je blaga. Ukoliko se ne leči, bolest najčešće spontano prolazi za 3-4 nedelje. Međutim, može i da pređe u hroničnu fazu i da perzistira mesecima (3-12 meseci, prosečno 4 1/2meseca). Rana terapija skraćuje tok bolesti i prevenira razvoj ožiljaka i neovaskularizaciju rožnjače (14). Ona takođe sprečava nastanak sistemskih manifestacija. U toku neonatalnog konjunktivitisa hlamidijalne etiologije, ili odmah posle njega, može doći do razvoja i ispoljavanja si - stemskih manifestacija kao što su: faringitis, otitis, rinitis, proktitis, kolpitis i pneumonija (23). Rizik od nastanka pneumonije kod deteta koji ima neonatalni inkluzioni konjunktivitis je 10-20%. Blagog je toka i nema specifičnih znakova. Postepeno se javlja suvi kašalj koji liči na kašalj kod pertusisa. Dete je afebrilno (14). Kod nedijagnostikovanih i nelečenih slučajeva može doći do letalnog ishoda (18). Procenat obolelih trudnica od C. trachomatis iznosi 2-18%. Prisutnost C. trachomatis infekcije u trudnoći utiče na ishod trudnoće dovodeći do narušavanja zdravlja i majke i ploda (16). Vertikalna C. trachomatis transmisija od inficirane majke na dete tokom vaginalnog porođaja dešava se u 50-70% slučajeva. Dete može direktno aspirirati inficirani sekret majke. Smatra se da je kod žena zaraženih C. trachomatis koje nisu lečene, inficirano 50-70% beba (23). Konjunktivitis će razviti 20-50% inficiranih beba, na - zo faringitis do 70 % a pneumoniju 5-20% inficiranih beba (24). Neonatalni inkluzioni konjunktivitis može biti prva manifestacija mnogo šire sistemske bolesti prouzrokovane hlamidijom. Perinatalna infekcija novorođenčeta može da zahvati i druge mukozne membrane kao što su urogenitalni trakt i rektum (14). Dijagnoza hlamidijalnog neonatalnog konjunktivitisa postavlja se na osnovu kliničke slike, vremena početka bolesti i dijagnostičkih testova. DIJAGNOSTIKA INKLUZIONOG KONJUNKTIVITISA Identifikacija hlamidijalnih inkluzija u ćelijskim kultu - rama može se izvesti pomoću metoda histohemijskog bojenja ili pomoću metode imunofluoroscencije (monoklonska tela obeležena fluorosceinom) (5). Izolacija preko kulture ćelije visoko specifična je tehnika (do 100%) ali u isto vreme je skupa i komplikovana procedura koja zahteva dosta vremena. Metoda koja je ranije često korišćena za direktno dokazivanje C. trachomatis u uzorku jeste pregled epitelnih ćelija konjunktive na preparatu obojenom po Giemsa gde se uočavaju plavo ili crveno obojene intracitoplazmatske inkluzije koje su najčešće lokalizovane perinu - klearno. Radi se scraping konjunktive jer mora da se obezbedi veliki broj ćelija u uzorku pošto su hlamidije stri - ktno intracelularne bakterije. Eksudat se mora prethodno uklonoti sterilnim štapićem. Konjunktiva donjeg tarzusa i forniksa je mesto uzimanja epitelnih ćelija (14). Metode koje se danas češće koriste za direktno dokazivanje hlamidija u kliničkom uzorku jesu tehnika direktne imunofluorescencije (DIF), enzimski imunski esej (EIA) i tehnika hibridizacije i amplifikacije nukleinskih kiselina C. trachomatis (26, 27). Ovi testovi koriste različite regione ribonukleinske (RNK) ili dezoksiribonukleinske (DNK) kiseline kao ciljne molekule za hibridizaciju i amplifikaciju RNK/DNK C. trachomatis u kliničkim uzorcima (28). Nedostatak im je što njihovi rezultati generalno pokazuju nizak stepen poveza - nosti sa kliničkim simptomima (29). Od seroloških testova, najčešće se koristi imunoenzimski testovi - ELISA (enzyme linked immunosorbent assay) koji detektuju antitela na lipopolisaharide hlamidije (30). Oni su zajednički za sve hlami dije, tako da je specifičnost ovog testa niska. TERAPIJA INKLUZIONOG KONJUNKTIVITISA KOD DECE I ODRASLIH U terapiji infekcija uzrokovanih C. trachomatis koriste se lekovi iz grupe: - tetraciklina (tetraciklin, oksitetraciklin, doksiciklin), - makrolida (eritromicin, roksitromicin, azitromicin), - fluorohinolona (ofloksacin, ciprofloksacin, levofloksacin, trovafloksacin). Mogu se koristiti i amoksicilin, metronidazol, klinda - micin, iako ovi antibiotici nisu lekovi izbora za C. trachomatis infekciju. Zbog posebnog sastava ćelijskog zida C. tra cho matis, amoksicilin ima određenu aktivnost, ali cefalo - sporini i aminoglikozidi ne. U trudnoći antibiotike treba početi primenjivati nedelju-dve pre termina porođaja, da bi se smanjila infekcija grlića materice i sprečila vertikalna transmisija. Primena tetraciklina kontraindikovana je kod trudnica i dojilja. U terapiji C. trachomatis infekcija kod dece koriste se antibiotici iz grupe makrolida. Tetraciklini i fluorohinoloni se ne preporučuju. Uspešnost terapije podrazumeva nes ta - nak kliničkih simptoma I eliminaciju uzročnika. Dugotrajna i nekontrolisana upotreba antibiotika u lečenju C. trachomatis infekcija može dovesti do pojave rezistencije. Praktični postupak pri lečenju inkluzionog konjunktivitisa odraslih Osnova terapijskog koncepta ovog konjunktivitisa treba da bude činjenica, da ovaj konjunktivitis predstavlja siste - ms ku infekciju i da sama lokalna terapija ne može dovesti do izlečenja (8, 31). Lokalna terapija sprovodi se aplikacijom 1% masti ne - kog od antibiotika iz grupe tetraciklina, dok se sistemska te - ra pija može sprovoditi na jedan od tri načina: 1) Azitromicin 1 gr u pojedinačnoj dozi (32, 33) ; 2) Doksiciklin u dozi od 100 mg, 2 puta dnevno u traja - nju od 14 dana; 3) Eritromicin u dozi od 500 mg, 4 puta dnevno u traja - nju od 7 dana (samo kada su tetraciklini kontraindikovani) (8). Lalošević Marić V. and D. nđukić MD-Medical S. n MD-Medical Data 2015;7(2): Data 2016;8(1):

4 24 MD MEDICAL DATA / Vol.8 N O 1 / Mart-March Doksiciklin penetrira lako u ćeliju ali u poređenju sa azitromicinom, njegov intraćelijski nivo je niži i kraćeg je dejstva. Studije su pokazale da pojedinačna doza azitromi - cina od 1 g je efikasna, dobro tolerantna terapija za hlamidijalni konjunktivitis (32, 33). Mogu se ordinirati i fluorohinoloni ali treba naglasiti da je njihova terapijska efikasnost manja kod hlamidijalnih infekcija nego kod infekcija iza - zvanih gonokokom. Ukoliko se odlučimo za fluorohinolone, trebalo bi primeniti ofloksacin u dozi 100 mg, 2 puta dnevno u toku 7 dana. Da bi se postigao definitivan uspeh u lečenju i sprečili recidivi bolesti, obavezno je i istovremeno lečenje seksual - nog partnera. Samo na taj način može se savladati hlamidijalna infekcija i sve njene posledice (8). Preporuka CDC-a (Centar za kontrolu bolesti) kod nekomplikovanih urogenitalnih infekcija je 1g azitromicina u jednoj dozi, ili 100 mg doksiciklina 2 puta dnevno 7 dana (34). Praktični postupak pri lečenju inkluzionog konjunktivitisa novorođenčadi Lečenje se sprovodi čestim ispiranjem očiju fiziološkim rastvorom i lokalnom aplikacijom 0,5% masti eritromicina, 6 puta dnevno. Umesto eritromicina može se koristiti 1% mast nekog od antibiotika iz grupe tetraciklnia, ali je eritromicin terapijski efikasniji (8). Međutim, sama lokalna terapija nije dovoljna da se efikasno spreče sistemske manifestacije hlamidijalne infe - kcije, posebno kada je u pitanju pneumonija. Za sistemsku terapiju koristi se eritromicin u dozi od 50 mg/kg telesne mase podeljeno u 4 doze dnevno u toku dana ili, još bolje, azitromicin (sirup) u dozi 10 mg/kg telesne mase prvog dana, a zatim, 5 mg/kg telesne mase svakog dana u trajanju od dana (8, 35). Lekar ili neka druga stručna osoba koja asistira prilikom porođaja treba unutar sat vremena nakon porođaja tretirati bebine oči profilaktički 0,5% eritromicinom, 1% tetraciklinom (mast) ili povidon jodom. Međutim njihova profilaksa neće u potpunosti sprečiti razvoj neonatalnog hlamidijalnog konjunktivitisa (22). Studije koje su rađene u svetu pokazale su da najbolji efekat u prevenciji hlamidijalnog konjunktivitisa ima povidon jod 2,5% ili 5% (36, 37). Rana dijagnoza i upotreba sistemskih antibiotika najbolje će sprečiti razvoj očnih i sistemskih sekvela. ZAKLJUČAK Genitalna infekcija C. trachomatis naješća je bakterijska polno prenosiva infekcija u svetu, posebno kod mlađih oso - ba i predstavlja veliki socioepidemiološki problem. S obzi - rom da je broj inficiranih osoba veoma visok, kako u zemljama u razvoju tako i u razvijenim zemljama, to nas upućuje da standardni program za suzbijanje bolesti prenosivih polnim putem nisu efikasni u borbi protiv ove bakterijske infe - kcije. Ova bakterija uglavnom izaziva genitalne infekcije koje su najčešće asimptomatske sa mogućnošću nastanka teških komplikacija. Oftalmolozi su ti koji mogu da upute na dijagnozu ukoliko postoji udružen konjunktivitis. Takođe je obavezan skrining na C. trachomatis prenatalno da bi se prevenirala infekcija ali i komplikacije i kod majke i kod novorođenčeta. Ukoliko postoji neonatalni konjunktivitis, treba pomisliti na C.trachomatis i ukoliko se potvrdi in fek - cija tim uzročnikom, tretirati je odgovarajućim antibioticima. Abstract Chlamydia trachomatis is the most common sexually transmitted pathogen in adults, especially young adults which at delivery may be transmitted from mother to child. It causes conjunctivitis in adults and infants - Conjunctivitis inclusoria adultorum and neonatorum. Chlamydial conjunctivitis in adults is associated with a genital primary infection in up to 80% of cases. The most common way is that organisms are transferred to the eye by autoinoculation from the urogenital tract. The occurrence of C. trachomatis infection in infants is directly related to the prevalence of maternal urogenital infections and vertical transmission rates. Besides clinical picture, an exact laboratory diagnosis is necessary for diagnosis Conjunctivitis inclusoria. Treatment for chlamydial conjunctivitis includes local and systemic administration of appropriate antibiotics. LITERATURA 1. Bush RM, Everett KD. Molecular evolution of the Chlamydiaceae. Int J Syst Evol Microbiol 2001; 51: Moulder JW. Interaction of Chlamydiae and host cells in vitro. Microbiol Rev 1991; 55(1): Falkow S. Bacterial entry into eukaryotic cells. Cell 1991; 65: Carabeo RA, Grieshaber SS, Hasenkrug A, Dooley C, Hackstadt T. Requirement for the Rac GTPase in Chlamydia trachomatis invasion of non-phagocytic cells. Traffic 2004; 5: Lampe MF, Suchland RJ, Stamm WE. Nucleotide sequence of the variable domain within the major outher membrane protein gene from serovariants of Chlamydia trachomatis. Infect Immun 1993; 61(1): Darville T, Hilke TJ. Pathogenesis of genital tract disease due to Chlamydia Trachomatis. J Infect Dis 2010; 201:S Litričin O, Blagojević M, Cvetković D. Oftalmologija. Trinaesto izdanje. Elit medica. Beograd, 2004; 7: Golubović S. Konjunktivitisi hlamidijalne etiologije: Golubović S. Jovanović M. Oftalmologija - udžbenik za student medicine. Drugo izdanje. CIBID, Beograd 2015; Kanski JJ. Klinička oftalmologija. Peto izdanje. Data status. Beograd, 2003; 4: Haller-Schober EM, El-Shabrawi Y. Chlamydial conjunctivitis (in adults), uveitis and reactive arthritis, including SARA. Best Practice and Research Clinical Obstetrics and Gynaecology 2002; 16(6): Postema EJ, Remeijer L, van der Meijden WI. Epidemiology of genital chlamydial infections in patients with chlamydial conjunctivitis: a retrospective study. Genitourinary medicine 1996; 72: Hammerschlag MR. Chlamydia trachomatis. In: Nelson textbook of paediatrics. 16th ed. Philadelphia: WB Saunder; Originalni Opšti pregledi/ ~lanci/ Original General reviews articles

5 Medicinska revija Medical review Carey AJ, Beagley KW. Chlamydia trachomatis, a hidden epidemic: effects on female reproduction and options for treatment. Am J Reprod Immunol 2010; 63: Horvatić-Obradović M. Dijagnostika hlamidijanih infekcija. Hlamidijalni konjunktivitis novorođenčadi i odraslih. Acta Ophthalmologica 2005; 31: Dawson CR. Chlamydial infections: inclusion conjunctivitis. In: Fraunfelder FT, Roy FH, Grove J, eds. Current ocular therapy 4. Philadelphia: Saunders, 1995: Bell TA, Stamm WE, Kuo CC, Wang SP, Holmes KK, Grayston JT. Risk of perinatal transmission of Chlamydia trachomatis by mode of delivery. J Infect 1994; 29(2): Alexander ER, Harrison HR. Role of Chlamydia trachomatis in perinatal infection. Rev Infect Dis 1983; 5(4): Berger Jekić O, Jovanović KM, Kocić B, Nedeljković RM, Otašević M i saradnici: Specijalna bakteriologija. Savremena administracija. Beograd, Sterner G, Enocksson E, Wallde CB. Chlamydia trachomatis infection in late pregnancy and in neonates. Scand J Infect Dis 1990; Suppl.71: Stenberg K, Mardh PA. Chlamydial conjunctivitis in neonates and adults: history, clinical findings and follow-up. Acta Ophthalmol (Copenh.) 1990; 68(6): Hammerschlag MR, Chandler JW, Alexander ER, English M, Koutsky L. Longitudinal studies on chlamydial infection in the first year of life. Pediatr Infect Dis 1982; 1(6): Pickering LK. Chlamydial infections. In Red book 2000: Report of the Committee on Infectious Diseases. 25th ed. Elk Grove Village, IL: American Academy of Pediatrics; 2000: Rours IG, Hammerschlag MR, Ott A, De Faber TJ, Verbrugh HA, de Groot R, Verkooyen RP. Chlamydia trachomatis as a cause of neonatal conjunctivitis in Dutch infants. Pediatr Ann 2007; 121(2): Hammerschlag MR. Chlamydial infections. J Pediatr. 1989: 114(5): Herbrink P, Zuyderwijk-Zwinkels M, Niesters B, Comparison of different culture media for isolation Chlamydia trachomatis by cell culture on HeLa cells. Eur J Clin Microbiol Infects Dis 1991;10: Tomanovic S, Đukić S. Klasične i molekularne metode u dijagnostici infekcije hlamidijom trahomatis. Med pregled 2011; (9-10): Ostergaard L. Microbiological aspects of the diagnosis of Chlamydia trachomatis. Best Pract Res Clin Obstet Gynaecol 2002; 16: Miller KE. Diagnosis and treatment of Chlamidia trachomatis infection. Am Fam Physician 2006; 73: Jones BR. Laboratory tests for chlamydial infection. Their role in epidemiological studies of trachoma and its control. Br J Ophthalmol 1974; 58: Band D, Regan L, Greub G. Comparsion of five commercial serological tests for the detection of anti-chlamydia trachomatis antibodies. Eur J Clin Microbiol Infect Dis 2010; 29: Kirchner JT, Emmert DH. Sexually transmitted diseases in women. Chlamydia trachomatis and Herpes simplex infections. Postgraduate Medicine 2000; 107:55-58, Nessi F, Guex-Crosier Y.Treatment of Chlamydia trachomatis conjunctivitis with a single dose of I gram Azithromycin. Ophta 2001; 7: Salopek-Rabatic J. Chlamydial conjunctivitis in contact lens wearers: successful treatment with single dose azithromycin. CLAO- Journal 2001; 27: Miller KE. Diagnosis and treatment of Chlamydia trachomatis infection. Am Fam Physician 2006; 73: Hammerschlag MR, Gelling M, Roblin PM, Kutlin A, Jule JE. Treatment of neonatal chlamydial conjunctivitis with azithromycin. Pediatr Infect Dis J 1998; 17(11): Egger SF, Huber-Spitzy V. Prophylaxis of ophthalmia neonatorum. Spektrum der Augenheilkunde 2000; 14: Wutzler P, Sauerbrei A, Klocking R et al. Virucidal chlamydicidal activites of eye drops with povidone iodine liposome complex. Ophthalmic Research 2000; 32: <Rad je primljen / Prihvaćen Marić V. and Đukić S. n MD-Medical Data 2016;8(1):