H1N1 цар тахлын хувьсал хөгжил

Transcription

1 H1N1 цар тахлын хувьсал хөгжил Томуугийн цар тахал Хүний томуугийн цар тахлын үүсгэгчүүд (эртний хэвшлүүд) H2N2 H2N2 H1N1 H1N1 H3N8 H3N2 Pandemic H1N ОХУ-д томуу H2N Хуучин Хонг Конг-д томуу H3N Испанид томуу H1N Азид томуу H2N Хонг Конг-д томуу H3N Томуугийн цар тахал H1N1 Шувууны томуугийн шинэ үүсгэгч бүртгэгдсэн H H9 * H Reproduced and adapted (2009) with permission of Dr Masato Tashiro, Director, Center for Influenza Virus Research, National Institute of Infectious Diseases (NIID), Japan. Animated slide: Press space bar 2

2 H1N1 цар тахлын генетикийн үүсэл 2009: олон төрлийн вирусууд PB2 PB1 PA HA NP NA MP NS Хойд Америк H1N1 (гахай/шувуу/хүн) Евроазийн гахайн томуу H1N1 PB2 PB1 PA HA NP NA MP NS Сонгомол гахай, Х. Америкаас гаралтай Шувуу, Х. Америкаас гаралтай Хүний улирлын томуу H3N2 Евро-азиас гаралтай, гахайн томуу PB2 PB1 PA HA NP NA MP NS 2009 оны (H1N1) цар тахал нь гахай, шувуу, хүний томуугийн вирусын шинж чанарыг агуулсан 3 Европод байдал хүндэрч болзошгүй байна! (2009 оны зуны байдлаар) Цар тахал нь Америкт хурдан тархаж байна. Вирус болон түргэн оношлуур, вакциныг хурдан солилцох Цар тахлын H1N1 вирус нь одоогоор эмгэг төрүүлэхгүй байна. Эрсдэлийн бүлгийн хүмүүсийн зарим нь суурь дархлаатай /настай хүмүүс/ Эмгэг төрүүлэх маркер нь мэдэгдэхгүй байгаа. Эхэндээ оселтамивирт мэдрэмтгий. Хойд америкаас өгөгдөл, мэдээлэл сайн цугларсан. Зуны улиралд Европд халдвар тархсан. Ихэнхдээ аядуу явцтай байв. Эмгэг төрүүлэх чанар нь нэмэгдсэн Хүнд явцтай Цар тахал зүүн хойд Азийн орнуудад хурдан тархаж байна Вирусын өөрчлөлтийг гүйцэхгүй байна. A хүрээний (H5N1) өндөр хоруу чанартай омог дээр суурилсан. Суурь дархлаа байхгүй Төрөлхийн вирусын эсрэг тэсвэртэй Европт халдвар тархах хүртэл өгөгдөл бага байсан Намрын сүүл буюу өвөл ирсэн Юу болохов гэж бодож байж магад гэхдээ л асуудал үүссээр байна 4

3 Харанга дэлдэж байна. (2009 оны 5-р сарын сүүлийн үеийн нөхцөл байдал, ба мэдээлэл) Өмнө нь цар тахал болж байсан (1918, 1968). Зарим цар тахлын вирус ахин тохиолдсон (1918, 1968). Цартахлын давалгаа Европын эрүүл мэндийн салбарын үйлчилгээнд төвөгтэй байдлыг үүсгэсэн. Цар тахал хүмүүсийг хүндээр өвчлүүлж, үхэлд хүргэдэг аюултай ялангуяа эрсдэлт бүлгийн хүмүүс (бага насны хүүхдүүд, жирэмсэн эхчүүд, суурь өвчтэй хүмүүс). Өмнөд хэсэгт тархсан вирус нь генийн хувьд өөрчлөгдөөд, улмаар эсэргүүцэх чадвар нь сайжирч байгаа: A(H1N1)-H247Y, илүү эмгэг төрүүлэгч чанартай A(H3N2), харин А хүрээний H5N1 вирус нь өндөр хоруу чанартай болж байх жишээтэй? Цар тахлын үеийн хариу арга хэмжээг зөв зохистой бус хийвэл магадгүй цар тахлын өөрийнх нь хөгжлөөс илүү ч муу байдалд хүрч болзошгүй. 5 Цар тахлын үеийн хариу арга хэмжээний зорилго Цар тахлаас ард иргэдийг мөн аялан явагчдыг хамгаалах Харуулдан тандалтаар энэ цар тахлын өвөрмөц онцлогийг яаралтай тодорхойлох, эрт үеийн үнэлгээ өгөх, ингэснээр ямар сөрөг арга хэмжээ хэрэгтэй байгаа талаар мэдээлэх Цар тахалд хамгийн өртөмтгий хэсгийг тодорхойлж, тэднийг хамгаалах Хамгийн үр нөлөөтэй сөрөг арга хэмжээг мэдэж үр ашигтай хэрэглэх, мөн эерэг нөлөө үзүүлэх сүлжээ бий болгох Харьцуулж адилтгаж болох үр дүнтэй сөрөг арга хэмжээг авах Нийтийн эрүүл мэндийг хамгаалах үйл ажиллагааг зохион байгуулж, эмчилгээгээр хангах, томуугаар өвчлөгсдөд туслах, эрүүл мэндийг хамгаалах үйлчилгээг тасралтгүй явуулах Анхаарал татсан дэд бүтцийг хамгаалах, бусад шаардлагатай үйлчилгээг үргэлжлүүлэхэд туслах Мэргэжилтнүүд болон нийгэм тэр чигээрээ байдал сайжирна гэдэгт итгэх, өөртөө итгэлтэй байх, хүмүүсийг ч ийм итгэл үнэмшилд сургах Эртнээс хийж эхэлсэн ажлуудаа таслахгүй, сэргээн сайжруулах, мөн цаашид бүх зүйл хэвийн байдалд эргэн оруулахын төлөө илүү сайн ажиллах 6

4 2009 оны зуны Европын байдал Proportion of total cases, consultations, hospitalisations or deaths 25% 20% 15% 10% 5% 0% Эхний үе Өгсөх үе Оргил үе Буурах үе Apr May Jun Jul Aug Sep Oct Nov Dec Jan Feb Mar Apr Month Бодит байдлаас харахад эхний үе шат нь уртасч магадгүй, ялангуяа зуны саруудад, байдал хэдийд сайжрахыг тодорхойлж чадахгүй байна. Animated slide: Press key 7 Цар тахлыг яаж ялгах, яагаад энэ хэцүү гэж... 8

5 Ирээдүйд тохиолдож болох цартахлын вирус юу болох, болохгүй гэж? Магадгүй дараах зүйлүүд болж болно: Мэдэж болох зүйлүүд Халдвар тархах хэлбэр (агаар дусал, шууд ба шууд бус хавьтал) дамжих арга зам, хэв маяг өөрчлөгдөх Өвчний нууц үе уртсах, интервал тогтворжих Хүн ямар үе шатанд халдвар авах Томуу эсвэл эмнэл зүйн шинж тэмдэг илэрсэн эсэх Хувь хүний эрүүл ахуйн дадал (гэртээ байхдаа болон өвчилсөн үедээ гараа угаах давтамж, салфетка хэрэглэх г.м) Намар, өвлөөс хавар, зуны улиралд халдварын тархалт удаан аядуу Шинэ вирус, улирлын томуугийн А хүрээний вирус илүүтэй давамгайлна. Магадгүй дараах зүйлүүд болохгүй байж болно: Мэдэж байгаа ч мэдэхгүй байгаа зүйлүүд * Эсрэгтөрөгчийн хэлбэр болон фенотип Мэдрэмтгий байдал /вирусын эсрэг эмэнд тэсвэрлэх чанар Өвчинд илүү мэдрэмтгий насны бүлэг, эмнэл зүйн бүлэг Халдварыг дамжуулагч насны бүлэг Өвчлөлийн түвшин Өвчин үүсгэх хоруу чанар (тохиолдол-нас баралтын хувь) Цартахлын хүндрэл Урьдчилан мэдэх, болон загварыг мэдэх үзүүлэлтүүдийг нарийн тодорхойлох (цуврал, давтамж, R o ) Клиник шалтгааныг нарийн зөв тодорхойлох Халдварын давалгааны хурд хэмнэл, тоо хэмжээ, хэлбэр дүрс, үргэлжлэх хугацаа Хүндрэл Сөрөг арга хэмжээ болон хөндлөнгийн оролцооны нөлөө, ялангуяа эмзүйн Эмийн аюулгүй байдал Цартахлын эсрэг вакцины үр дүн ямар байх бол? 9 Хорьдугаар зууны цар тахал Цар тахал 3 удаа тохиолдсон (1918, 1957, 1968) Хэлбэр, давалгааны хувьд цартахал тус бүр хоорондоо ялгаатай Янз бүрийн насны бүлгийн хүмүүс цартахалд өртсөн. Өвчлөлийн улмаас үүсгэх хүндрэл, нас баралтын хэмжээ өөр өөр байсан. Хүчийг сулруулах янз бүрийн хандлага 10

6 % with clinical disease Өнгөрсөн цар тахлын үеийн өвчлөгсдийн насны хамаарлын шүтэлцээ 60% 50% 40% 30% 1957 Канзас хот 1957 S Валес 1957 SE Лондон 1968 Канзас 1918 Нью-Иорк хот 1918 Манчестер 1918 Лейкестер 1918 Вирингтон & Виган 20% 10% 0% Нас (насны ангиллын дундаж цэг) With thanks to Peter Grove, Department of Health, London, UK Animated slide: Press space bar 11 Цар тахлын үеийн үхлийг насны ангиллаар харуулбал: Excess deaths < Насны бүлэг Нас баралт, 2-р давалгаа, 1918 тахал Excess deaths Нас баралт 2-р давалгаа, 1969 оны цар тахал, Англи, Валес Насны бүлэг Source: Department of Health, UK 12

7 1918/1919 оны цар тахал: A хүрээний (H1N1) томуугийн үхэл (Англи, Валес) 18,000 16,000 Англи, Валес-д үхэл 14,000 12,000 10,000 8,000 6,000 4,000 2, /19: Томуугаас үүдэлтэй нас баралт, Англи, Валес Энэ цартахлын үед насанд хүрэгчид, өсвөр болон өндөр настангууд илүүтэй өртсөн Долоо хоногийн 1919 тоо, он Transmissibility: estimated Basic Reproductive Number (R o ) R o = 2-3 (US) Mills, Robins, Lipsitch (Nature 2004) R o = (UK) Gani et al (EID 2005) R o = (UK) Hall et al (Epidemiol. Infect. 2006) R o = (Geneva) Chowell et al (Vaccine 2006) Courtesy of the Health Protection Agency, UK /19 оных шиг цар тахал Европ тивд дахин тохиолдож болзошгүй гэж тооцвол нас баралтын тооны урьдчилсан таамаглал Австри 13,000 Латви 13,800 Нидерланд 23,100 Бельги 14,900 Литви 18,800 Польш 155,200 Болгар 47,100 Герман 116,400 Португал 25,100 Чех 34,100 Грек 27,400 Румын 149,900 Кипр 1,900 Унгар 37,700 Словен 5,000 Дани 7,300 Ирланд 6,700 Словак 20,600 Эстон 6,100 Итали 95,200 Испани 87,100 Финланд 8,100 Люксембург 500 Швед 13,300 Франц 89,600 Малти 1,100 Англи 93,000 Исланд 420 Норвеги 5,800 Европ-д нийтдээ: 1.1 сая Murray CJL, Lopez AD, Chin B, Feehan D, Hill KH. Estimation of potential global pandemic influenza mortality on the basis of vital registry data from the pandemic: a quantitative analysis. Lancet. 2006;368:

8 1957/1958 оны цар тахал: A хүрээний (H2N2) вирус ихэвчлэн хүүхдийн дунд тархсан Англи, Валес-д бүртгэгдсэн томуугаас үүдэлтэй нас баралтын тоо 1, сар 8 сар 9 сар 10 сар 11 сар 12 сар 01 сар 02 сар 1957/58 оны өвлийн улирал, сар, долоо хоногийн тоо 1957/58: Томуугаас үүдэлтэй нас баралт, Англи, Уэлс Transmissibility: estimated Basic Reproductive Number (R o ) R o = 1.8 (UK) Vynnycky, Edmunds (Epidemiol. Infect.2007) R o = 1.65 (UK) Gani et al (EID 2005) R o = 1.5 (UK) Hall et al (Epidemiol. Infect. 2006) R o = 1.68 Longini et al (Am J Epidem 2004) Courtesy of the Health Protection Agency, UK /1969 оны цар тахал: A(H3N2) бүх насны хүмүүст халдварлаж тархсан 1,400 GP 'ILI' consultations per week 1,200 1, Улирлын томуу Эхний тохиолдол /69: GP consultations, Англи, Уэлс Долоо хоногийн тоо, он Transmissibility: estimated Basic Reproductive Number (R o ) R o = (World) Cooper et al (PLoS Med.2006) R o = 2.2 (UK) Gani et al (EID 2005) R o = (UK) Hall et al (Epidemiol. Infect. 2006) Courtesy of the Health Protection Agency, UK 16

9 Халдварлалтын ялгааг ийлдэс судлалын аргаар тодорхойлсон нь 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% (эхний давалгаа) 1970 (хоёр дахь давалгаа) 1957 Courtesy of the Health Protection Agency, UK 17 Орон нутгийн төлөвлөлтөнд зориулагдсан төгс тахирмаг Proportion of total cases, consultations, hospitalisations or deaths 25% 20% 15% 10% 5% 0% Долоо хоног Animated slide: Press space bar 18

10 Улирлын томуугийн дэгдэлт болон цар тахлын халдварлалтын хувь Эмнэл зүйн илрэлийн хэмжээ (%) 45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% (Өмнөх цартахлын эхний давалгаанд илэрсэн эмнэл зүйн илрэлийн хэмжээ) Улирлын томуу 1918 Нью Йорк муж SE Лейцестер Варрингтон, Лондон Виган 1968 Канзас хот 19 Хойд Америкт 2009 онд эхний тохиолдол 20

11 2009 оны 7 сарын сүүлээр Хойд Америкт шинээр илэрсэн Тахлын эхэн үед Томуу, томуу төст өвчлөлийн тоо болон зөвлөлгөө авагчдын тоо нэмэгдсэн 05 дугаар сарын дунд үе хүртэл улирлын томуугийн олон тохиолдол бүртгэгдсэн Шинжилгээгээр батлагдсан тохиолдлын ихэнх нь 5-24 насны хүмүүс байгаа ба тэдний дунд өвчлөл өндөр байна насны хүмүүс ялангуяа 0-4 насны хүүхдүүд илүүтэй эмнэлэгт хэвтэж байна. H1N1v н үүсгэж буй эрсдэл нь улирлын томуугийнхаас өвөрмөц байгаа нэг хэлбэр нь жирэмсэн эхчүүд, тэдгээрийн зарим нь цагаасаа өмнө өвдөх Нас барагсдын ихэнх нь насны, далд ужиг өвчтэй хүмүүс байна. Насанд хүрэгчид, ялангуяа 60 болон түүнээс дээш насны хүмүүст томуугийн H1N1 шинэ вирусын эсрэгбиеийн харилцан солбицох урвалаар илрэх магадлалтай байгаа. Халдвар нь АНУ-ын бүх муж улсыг бус зарим бүс нутгийг хамарсан оны 6 сарын эхээр Хойд Америкт шинээр илэрсэн Containment was impossible with multiple introductions and R с 1.6. Эхний үед лабораториор батлагдсан тохиолдлын тоо улирлын томуугийн тандалтын аргаар : Томуу, томуу төст өвчнөөр амбулаторит үзүүлсэн өвчтөн, вирус судлалын тандалт, (мэдрэмтгий хүмүүсийг оруулаад), хатгаа, томуугаас үүдэлтэй нас баралт, хүүхдийн нас баралт, газар зүйн тархалт Халдвар авсан хүмүүсийн тоог зарлаад байх нь утгагүй гэж үзээд зогсоосон оны улирлын томуугаас сэргийлэх A(H1N1) вакцин нь халдвараас хамгаалж чадахгүй байгаа нь ийлдэс судлалын туршилт, тархвар судлалын шинжилгээгээр тогтоогдсон. Намар, өвөл вирус дахин тархана гэж тооцон цартахалд бэлтгэх: харилцан мэдээлэх: цартахал нь магадгүй аядуу явцтай, магадгүй нас баралт бага байж болох юм; хэрвээ вакцин хэрэглэх бол дархлаажуулалтыг хэзээ эхлэх; сургуулийг хаах зэрэг арга хэмжээг авахаар заасан өмнөх төлөвлөгөөнүүд хэрэгжихгүй ч байж магадгүй ; дэлхийн өмнөд бүсэд оршдог орнууд болгоомжтой байх 22

12 Европ дахь эхний тохиолдол: төлөвлөлт таамаглал оны H1N1 цар тахлын нэгдүгээр давалгаа Өвчлөл Өвчлөлийн оргил үе Хүндрэлийн түвшин Эмнэлэгт хэвтэн эмчлүүлэгчдийн тоо Нас баралтын тоо Peak absence rate 30% 6.5% (долоо хоног тутамд %) Эмнэл зүйн тохиолдлын 15% Эмнэл зүйн тохиолдлын 2% 0.1% -с 0.2% (эмнэл зүйн тохиолдлын 0.35%-иас хэтрэхгүй гэж тооцсон) Ажилтнуудын 12% These assumptions represent a reasonable worst case applying to one European country (the United Kingdom) with data available as of July They should not be used for predictions. Courtesy of Department of Health, UK, 24

13 Эрсдэлийн бүлэг оны А хүрээний H1N1 цар тахлын үеийн эрсдлийн бүлгүүд Доорх бүлгүүд нь 2009 оны А хүрээний H1N1 цар тахлын вирусын халдварт өртөмтгий гэдэг нь халдвар тархсан газруудын судалгаанаас харагдаж байна. Үүнд: Дараах категорит орох архаг өвчтэй хүмүүст Амьсгалын замын архаг халдварт өвчин; Зүрх судасны архаг өвчлөлтэй; Бодисын солилцооны архаг эмгэгтэй (тухайлбал чихрийн шижинтэй); Бөөрний болон элэгний архаг үрэвсэлтэй Дархлааны хомсдолтой (төрөлхийн буюу олдмол); Мэдрэлийн гаралтай архаг өвчлөлтэй Хэт таргалалттай Хүний дархлалыг сулруулдаг бусад нөхцөлүүд болон амьсгалын үйл ажиллагаанд муугаар нөлөөлдөг үйл ажиллагаанууд /багтраа.../ Жич: эдгээр категориуд нь өвчлөлийн хөгжлийн явцад өөрчлөгдөж, нэмэгдэж болно. Жирэмсэн эмэгтэйчүүд Бага насны хүүхэд (ялангуяа 2-оос доош настай) 26