"Байгалийн нөөцийн эдийн засаг" Ч. Гантигмаа ШУА, Биологийн хүрээлэн

Size: px

Start display at page:

Download ""Байгалийн нөөцийн эдийн засаг" Ч. Гантигмаа ШУА, Биологийн хүрээлэн"

Dominick Townsend
5 years ago
Views:

1 "Байгалийн нөөцийн эдийн засаг" Ч. Гантигмаа ШУА, Биологийн хүрээлэн

БАЙГАЛЬ & ЭКОЛОГИ /Бодгаль - Экосистем/ Өнөөгийн байдлаар, 7 зүйл балт зөгий байх бөгөөд үүнд

Тэдний тоос хүртээх үйлчилгээний үнийг тооцоолоход хэдэн тэрбум доллораар үнэлэгддэг.

Өөрөөр хэлбэл, зөгийн нэг бүл жилд ийм хэмжээний бал үйлдвэрлэдэг байн а.

Бүтээгдхүүн 2. Тархалт/Түгээлт/----Худалдаа 3.

2 БАЙГАЛЬ & ЭКОЛОГИ /Бодгаль - Экосистем/ Өнөөгийн байдлаар, 7 зүйл балт зөгий байх бөгөөд үүнд харъяалагдах 44 дэд зүйл бүртгэгдсэн байдаг. Тэдний тоос хүртээх үйлчилгээний үнийг тооцоолоход хэдэн тэрбум доллораар үнэлэгддэг. Зөгийн нэг үүрэнд жилд 29,7 кг бал хураагддаг. Өөрөөр хэлбэл, зөгийн нэг бүл жилд ийм хэмжээний бал үйлдвэрлэдэг байн а. ЭДИЙН ЗАСАГ Эдийн засаг : Үндсэн томъёолол нь: Тодорхой орон нутгийн түвшинд үйлдвэрлэгдэх 1. Бүтээгдхүүн 2. Тархалт/Түгээлт/----Худалдаа 3. Бүтээгдхүүн болон үйлчилгээний хэрэглээ/хүртээмжийн тухай асуудал. [Үйлдвэрлэл ба хуваарилалт] Эдийн засаг бол хязгаарлагдмал нөөц баялгийг нийгэм ба нийгмийн бүлэг, нэгжүүдийн одоогийн болон ирээдүйн хэрэгцээ, шаардлагыг хангах зорилгоор хэрхэн яаж үр дүнтэй ашиглаx зарцуулах талаар сонголт хийх шийдлийг судалдаг нийгмийн шинжлэх ухаан юм.

Байгалийн нөөцийн хэрэглээ Дэлхийн хүн амын 80 орчим хувь нь ургамал, амьтны гаралтай уламжлалт эм, бэлдмэлийг эмчилгээний гол бүтээгдхүүн болгож хэрэглэх явдал одоо хүртэл үргэлжилсээр байна.

Тодорхой нэг нутаг орны уугуул ард түмэн байгаль орчныхоо баялаг, түүний нөөцийг ашиглан өөрийн хэрэгцээт түлш, хүнсний ногоо, жимс, мах, эмийн ургамал, барилгын материалыг хангадаг.

3 Байгалийн нөөцийн хэрэглээ Дэлхийн хүн амын 80 орчим хувь нь ургамал, амьтны гаралтай уламжлалт эм, бэлдмэлийг эмчилгээний гол бүтээгдхүүн болгож хэрэглэх явдал одоо хүртэл үргэлжилсээр байна. Хятад улсад 5000 зүйлийн амьтан, ургамлыг эмчилгээний зориулалтаар ашигладаг ажээ. Мөн Амазонын сав нутагт 2000 гаруй зүйлийн амьтан, ургамлыг эмчилгээнд ашигладаг байна. Тодорхой нэг нутаг орны уугуул ард түмэн байгаль орчныхоо баялаг, түүний нөөцийг ашиглан өөрийн хэрэгцээт түлш, хүнсний ногоо, жимс, мах, эмийн ургамал, барилгын материалыг хангадаг. Тухайлбал, монгол орны хөвч тайгад амьдардаг, цөөн тооны хүн амтай цаатан ард түмэн нь уламжлалт амьдралаа хадгалж үлдсэн цөөн тооны бүлгүүдийн тод жишээ бөгөөд тэд өнөөг хүртэл цаа буга даган, хөвчийн сэрүүн газрыг бараадан, байгалийн эрхшээл дор оршин тогносоор ирсэн гайхамшигтай түүхтэй юм.

Үйлдвэрлэлийн ашиглалтын өртөг Байгалийн бүтээгдэхүүн, нөөц баялгийг бэлтгэн тухайн улсын болон олон улсын зах зээл дээр худалдаалан борлуулснаар үүсэн бий болж байгаа шууд өртгийг үйлдвэрлэлийн

Бүтээгдэхүүн борлуулсан анхны цэг дээр худалдан авагч төлсөн үнээс, тэрхүү анхны цэг хүртэлх хугацаанд шингэсэн зардлыг хасаж өртгийг тодорхойлно.

4 Үйлдвэрлэлийн ашиглалтын өртөг Байгалийн бүтээгдэхүүн, нөөц баялгийг бэлтгэн тухайн улсын болон олон улсын зах зээл дээр худалдаалан борлуулснаар үүсэн бий болж байгаа шууд өртгийг үйлдвэрлэлийн ашиглалтын өртөг гэнэ. Энэхүү өртгийг эдийн засгийн хэвшсэн аргаар тооцон гаргадаг. Бүтээгдэхүүн борлуулсан анхны цэг дээр худалдан авагч төлсөн үнээс, тэрхүү анхны цэг хүртэлх хугацаанд шингэсэн зардлыг хасаж өртгийг тодорхойлно. Үүнд бүтээгдэхүүн зарагдах хамгийн сүүлчийн цэг дээр бий болж байгаа жижиглэнгийн үнэ хамаарахгүй. Зарим бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэлийн олон дамжлагын дунд маш үнэтэй бүтээгдэхүүн болж хувирч болзошгүй байдаг тул эхний цэг дээрх үнийг авч үздэг байна. Тухайлбал, АНУ-ын баруун хэсэгт ургадаг Rhamnus purshiana модны холтсыг тайвшруулагч эмийн найрлагад хэрэглэдэг. Энэ түүхий эдийг худалдан авах үнэ жилд 1 сая орчим америк доллар байдаг бол эм үйлдвэрлээд жижиглэн худалдаалах үнэ жилд 75 сая америк доллар болдог. Байгалиас бэлтгэн авч, цаашид зах зээлд гаргадаг бүтээгдэхүүн олон янз байдаг боловч үүнээс түлшний мод, барилгын дүнз, загас, дун, хясаа, эмийн ургамал, зөгийн бал, шороон будаг, зэрлэг жимс, ногоо, мах, арьс, олсны ургамал, далайн ургамал, малын тэжээл, байгалийн үнэртэн, давирхай, каучук илүү түгээмэл ашиглагддаг. Байгалийн нөөц баялагаас хамгийн их хэмжээгээр түүхий эд бэлтгэдэг салбарт мод үйлдвэрлэлийн салбар ордог.

Эдийн засагчид саяхнаас л экосистемийн төрөл бүрийн үйлчилгээг бүс нутаг, даян дэлхийн хэмжээнд тооцож эхлээд байна.

Экосистем одоогоор жилд 32 их наяд америк долларын өртөг бүхий үйлчилгээгээр хүний хэрэгцээг хангадаг гэж тооцож байгаа бөгөөд энэ нь биологийн төрөл зүйлийн шууд хэрэглээний өртгөөс олон дахин өндөр

Зарим тооцоогоор биологийн олон янз байдлын үнэ цэнэ бага байдаг боловч олонх эдийн засагчид өртгийг хэрхэн тооцох талаар маргаантай байгаа нь энэ чиглэлд илүү их ажил хийх хэрэгтэйг илтгэж байна.

5 Эдийн засагчид саяхнаас л экосистемийн төрөл бүрийн үйлчилгээг бүс нутаг, даян дэлхийн хэмжээнд тооцож эхлээд байна. Гэхдээ энэ тооцоо одоогоор маш урьдчилсан байдалтай байгаа хэдий ч үнэлгээ нь асар өндөр байхаар тооцоо гараад байгаа. Экосистем одоогоор жилд 32 их наяд америк долларын өртөг бүхий үйлчилгээгээр хүний хэрэгцээг хангадаг гэж тооцож байгаа бөгөөд энэ нь биологийн төрөл зүйлийн шууд хэрэглээний өртгөөс олон дахин өндөр үзүүлэлт юм. Хэрэв экосистемийн энэхүү ямар ч үнэ төлбөргүй асар их үйлчилгээг устгаж үгүй болговол эргэж хэзээ ч төлөгдөхгүй юм. Зарим тооцоогоор биологийн олон янз байдлын үнэ цэнэ бага байдаг боловч олонх эдийн засагчид өртгийг хэрхэн тооцох талаар маргаантай байгаа нь энэ чиглэлд илүү их ажил хийх хэрэгтэйг илтгэж байна. Эдийн засгийн шууд бус өртөг Байгалийн нөөц баялаг, биологийн олон янз байдлыг авч ашиглах, эсвэл түүнд сөрөг нөлөө үзүүлэхгүйгээр зөвхөн байгаль орчин, экосистемийн аль нэг үйл явц, хэлбэрийг ашиглан эдийн засгийн ашиг олж байгаа үйл ажиллагаанд эдийн засгийн шууд бус өртөг бий болно. Эдгээр нь ямар нэгэн бүтээгдэхүүний хэлбэр агуулдаггүй учраас улс орны ДНБ гэх зэрэг үндэсний статистикийн үзүүлэлтэнд тусч харагддаггүй. Гэхдээ эдгээр үйл ажиллагаа эдийн засгийн өсөлтөд нөлөөлж байгаа байгалийн түүхий эдэд түшиглэсэн үйлдвэрлэл хэвийн үргэлжлэхэд ач холбогдолтой байж болзошгүй. Хэрвээ экосистем нийгэмд үр ашигтай үйлдвэрлэлийг хангаж чадахгүй бол үүнийг орлох зүйл олж болох боловч, энэ нь асар их үнээр л олдох болно.

6 Монгол орны ойн салбараас ашиг олж буй үндсэн салбаруудын үнэ цэнийг тодорхойлбол: Хэрэглээний болон түлээний мод бэлтгэл тэрбум Өнөөгийн нөхцөлд хэрэглээний болон түлшний модны жилийн дундаж борлуулалт 200 орчим тэрбум төгрөг бөгөөд үйлдвэрлэл эрхлэгчдийн үйл ажиллагааны ашиг нь 66 тэрбум төгрөг болно. Энэхүү дүнгийн талаас илүү хувь нь тусгай зөвшөөрөлгүй огтолсон модноос орж ирдэг байна. ОЙН ДАГАЛТ БАЯЛАГ БА АН АГНУУР ТЭРБУМ Ойн дагалт баялгаас жилд дунджаар 16,5 тэрбум төгрөгийн ашиг олдог бөгөөд ой бүхий сумдад аж төрдөг хөдөөгийн хүн амын тал гаруй хувь нь үүнийг хүртдэгашиг орлогын 90 гаруй хувь нь зөвшөөрөлгүйгээр огтолсон модонд хамрагдах ба үүний дөрөвний гурав нь өрхийн хэрэглээний бүтээгдэхүүн болж үлддэг. Ой модонд тусгай зөвшөөрөлтэйгээр хийсэн ан агнуурын бүтээгдэхүүнээс олох ашиг орон нутагт худалдаалагдсан тохиолдолд 91 сая төгрөг, сонирхлын журмаар ан агнуур хийсэн тохиолдолд 2,7 тэрбум төгрөг болж хэлбэлздэг байна. НҮҮРСТӨРӨГЧИЙН ХИЙ ТЭРБУМ Монгол орны ойн сан нь жилдээ 77,29 тэрбум төгрөгийн өртөг бүхий нүүрстөрөгчийг шингээдэг. УС ХАГАЛБАР ТЭРБУМ Улаанбаатар хотын оршин суугчдыг цэвэр усаар хангадаг Туул голын сав газрын эхэд байрлах ой модны усны ундрагыг хамгаалах жилийн экосистемийн үйлчилгээ нь дангаараа 27,2 тэрбум төгрөгтэй тэнцэнэ.

Экосистемийн үйлчилгээ Тодорхой нэг нутаг орны уугуул ард түмэн байгаль орчныхоо баялаг, түүний нөөцийг ашиглан өөрийн хэрэгцээт түлш, хүнсний ногоо, жимс, мах, эмийн ургамал, барилгын материалыг

Тухайлбал, монгол орны хөвч тайгад амьдардаг, цөөн тооны хүн амтай цаатан ард түмэн нь уламжлалт амьдралаа хадгалж үлдсэн цөөн тооны бүлгүүдийн тод жишээ бөгөөд тэд өнөөг хүртэл цаа буга даган,

7 Экосистемийн үйлчилгээ Тодорхой нэг нутаг орны уугуул ард түмэн байгаль орчныхоо баялаг, түүний нөөцийг ашиглан өөрийн хэрэгцээт түлш, хүнсний ногоо, жимс, мах, эмийн ургамал, барилгын материалыг хангадаг. Тухайлбал, монгол орны хөвч тайгад амьдардаг, цөөн тооны хүн амтай цаатан ард түмэн нь уламжлалт амьдралаа хадгалж үлдсэн цөөн тооны бүлгүүдийн тод жишээ бөгөөд тэд өнөөг хүртэл цаа буга даган, хөвчийн сэрүүн газрыг бараадан, байгалийн эрхшээл дор оршин тогносоор ирсэн гайхамшигтай түүхтэй юм. Дэлхийн хүн амын 80 орчим хувь нь ургамал, амьтны гаралтай уламжлалт эм, бэлдмэлийг эмчилгээний гол бүтээгдхүүн болгож хэрэглэх явдал одоо хүртэл үргэлжилсээр байна. Хятад улсад 5000 зүйлийн амьтан, ургамлыг эмчилгээний зориулалтаар ашигладаг ажээ. Мөн Амазонын сав нутагт 2000 гаруй зүйлийн амьтан, ургамлыг эмчилгээнд ашигладаг байна.

8 Биологийн бүлгэмдэл дэх нөөцийн хуваарилалт Ер нь аливаа бүлгэмдэлд хоёр зүйл яг ижил экологийн ниш эзлэн оршиж мөн удаан хугацаанд нэг биотопод яг ижил нөөцийн төлөө тэмцэнэ гэж байдаггүй. Эцсийн дүнд, нэг бүлэг нь шахагдаж өөр, шинэ газар биотоп руу шилжин нүүх юм уу эсвэл устах, нэг бол зан төрхөө эсвэл физиологио өөрчлөх замаар өрсөлдөөнийг багасгадаг. Сүүлчийн процессийг нөөцийн хувиарлалт гэж нэрлэдэг бөгөөд энэ нь түүхэн хөгжлийн процесс юм.

9 Бүлгэмдэлд зүйлүүд зэрэгцэн орших нь Нөөцийн хуваарилалт нь тусгайлсан маш нарийн түвшинг бий болгох бөгөөд энэ нь нилээд хэдэн зүйл тухайн нэг нөөцийн янз бүрийн хэсгүүдийг (тухайлбал, ургамлын эд, эрхтэн бүр) ашиглах боломжийг бүрдүүлэх ба зөвхөн нэг биотопод олон зүйл зэрэгцэн орших нөхцлийг хангаж өгдөг. Онцгойлон нэг ниш-д нарийсан зохицох нь зан төрхийн хувьд өөр шинжийг бий болгож болох бөгөөд нэг зүйлийн дотор салбар популяцийг үүсгэн улмаар биеэ даасан зүйл салбарлан гарч ирж болох талтай.

Экологийн ниш Habitat - ямар нэгэн организмын амьдарч буй газар Ecological

орчны нөхцөл болон нөөцийн тодорхой нэг түвшин организмын өсөлт, үржил, мэнд

бүлгэмдэлд эзлэх байр суурийг тодорхойлохын зэрэгцээ зүйлийн тархалтыг

10 Экологийн ниш Habitat - ямар нэгэн организмын амьдарч буй газар Ecological niche (1) ямар нэгэн организм эсвэл зүйлийн орон зайд эзлэж буй газар; (2) орчны нөхцөл болон нөөцийн тодорхой нэг түвшин организмын өсөлт, үржил, мэнд үлдэлтийг бүрэн нөхцөлдүүлж байгаа орчин Экологийн ниш нь аливаа нэг зүйлийн бүлгэмдэлд эзлэх байр суурийг тодорхойлохын зэрэгцээ зүйлийн тархалтыг тодорхойлогч орчны хүчин зүйлүүдийн өвөрмөц онцлогийг дүрсэлдэг. The Giant Panda (Ailuropoda melanoleuca)

11 Жишээ: Biomes Temperature Precipitation Dominant communities Tropical Rain Forests C 190 cm Epiphytes plants Temperate Forests 0-18 C cm Grasslands C cm Deserts C cm beech, maple, oak; and other deciduous hardwood Grasses are the dominant plants, while grazing and burrowing species are the dominant animals. Plants in this biome have developed a series of adaptations (such as succulent stems, and small, spiny, or absent leaves) to conserve water and deal with these temperature extremes.

12 Биологийн бүлгэмдэл болон экосистемийн үндсэн шинж чанар болох: productivity diversity complexity resilience stability structure зэрэг нь эргээр хүчин зүйлүүдээс хэрхэн хамаардаг вэ? Бүтээмж / productivity/: Ямарваа нэгэн бүлгэмдлийн түүвшинд үйлдвэрлэгдэж байгаа анхдагч бүтээмж /primary productivity/ буюу үйлдвэрлэгдсэн биомассын хэмжээ. Өөрөөр хэлбэл, гэрлийн энергийг химийн энергид хувиргасан зэргээр илэрхийлэгддэг.

13 Халуун орны ой, сэрүүн бүсийн ой, хээрийн бүлгэмдэл нь бүгд өөрийн гэсэн тодорхой бүтээмжтэй байдаг

14 Фотосинтез явуулах эрчим нь температур чийг эрдэс бодис гэрлийн түвшингээр зохицуулагдаж байдаг. Ургамлын фотосинтезын явцад үйлдвэрлэсэн /хуримтлуулсан/ нийт энергийн хэмжээ /net primary productivity/ нь бүтээмж юм. Estimated Net Productivity of Certain Ecosystems (in kilocalories/m 2 /year) Temperate deciduous forest 5 Tropical rain forest 15 Tall-grass prairie 2 Desert 500 Coastal marsh 12 Ocean close to shore 2,5 Clear lake 800 Corn (maize) field, U.S. 4,5 Rice paddies, Japan 5,5

15 Аливаа организм амьдралын төлөө - орогнох байр - хоолоо олж идэх газар нутаг - идэш тэжээл - үржилд орох - бусад хэрэгцээт нөөцийн төлөө тэмцэнэ Нэг зүйлд хамаарагдах бодгалиудын дунд явагдаж буй өрсөлдөөнийг зүйлийн дотоод өрсөлдөөн буюу intraspecific өрсөлдөөн Өөр зүйлүүдийн хооронд явагдаж буй өрсөлдөөнийг зүйл хоорондын буюу interspecific өрсөлдөөн гэж нэрлэдэг

16 Байгаль хамгаалал Байгалийн нөхцөл нөөц нь хүний эрүүл мэндэд, тав тухтай амьдрахад ихээхэн нөлөөтэй байдаг. Тиймээс ч хүн байгаль хоёрыг салгаж ойлгохын аргагүй. Хүн төрөлхтөн байгалиас өөрийн амьдралын, нийгмийн бүхийл зүйлийг авдаг мөн барьж байгуулдаг. Энэ нь байгалийг ашиглах тал дээрээ сайн боловч түүнийг нөхөн сэргээх хамгаалах асуудал орхигддог.

17 Байгалийн нөхцөл нөөц нь хүний эрүүл мэндэд, тав тухтай амьдрахад ихээхэн нөлөөтэй.

Байгалийн бүс, бүслүүрийн онцлог, өвөрмөц тогтоц, ховор

дурсгалт болон үзэсгэлэнт газрын хэв шинжийг хадгалах,

зорилгоор улсын хамгаалалтад авсан газар нутгийг улсын

Улсын тусгай хамгаалалттай газар нутгийг 4 ангилна.

18 Байгалийн бүс, бүслүүрийн онцлог, өвөрмөц тогтоц, ховор ховордсон ургамал, амьтан бүхий газар, түүх соёлын дурсгалт болон үзэсгэлэнт газрын хэв шинжийг хадгалах, хувьсч өөрчлөгдөх зүй тогтлыг судлах, танин мэдэх зорилгоор улсын хамгаалалтад авсан газар нутгийг улсын тусгай хамгаалалттай газар нутаг гэнэ. Улсын тусгай хамгаалалттай газар нутгийг 4 ангилна. Үүнд: 1. дархан цаазат газар 2. байгалийн цогцолборт газар 3. байгалийн нөөц газар 4. дурсгалт газар

Байгалийн шалгарал, тохиолдолын генетик өөрчлөлт - эволюци - дасан зохицох үйл

19 Экологийн үндсэн ухагдахуун Хамгааллын асуудал 1. Орчны өвөрмөц онцлог зүйлийн тархалтыг тодорхойлох нь 2. Байгалийн шалгарал, тохиолдолын генетик өөрчлөлт - эволюци - дасан зохицох үйл явц - биологийн бүлгэмдэл дэх нөөцийн хуваарилалт - өвөрмөц орчин 3. Бүлгэмдэлд зүйлүүд зэрэгцэн орших нь Reflexisphodrus refleximargo

Хүрээлэн буй орчны тухай бодлого нь үндсэн 6 зарчимд тулгуурлах ёстой

хүний төлөө тавих анхаарал халамж гол байрыг эзэлнэ.

Тогтвортой байдал гэсэн нэр томъёо нь өргөн утгаараа бол ямарваа нэг процесс

20 Хүрээлэн буй орчны тухай бодлого нь үндсэн 6 зарчимд тулгуурлах ёстой Тогтвортой байх зарчим Тогтвортой хөгжлийг хангах талаарх хүчин чармайлтад хүний төлөө тавих анхаарал халамж гол байрыг эзэлнэ. Хүн төрөлхтөн байгаль орчинтойгоо зохицон эрүүл, үр бүтээлтэй амьдрах эрхтэй. Тогтвортой байдал гэсэн нэр томъёо нь өргөн утгаараа бол ямарваа нэг процесс эсвэл нэг төлөв байдлыг байгаа байдлаар нь хадгалах, процесс тасралтгүйгээр үргэлжлэх боломжийг илэрхийлдэг.

21 Анхаарал тавьсанд баярлалаа

Mонгол улсад REDD+ - ээс хүртэх олон талт үр ашгийг судлахад орон зайн дүн шинжилгээг ашиглах нь

Mонгол улсад REDD+ - ээс хүртэх олон талт үр ашгийг судлахад орон зайн дүн шинжилгээг ашиглах нь 2017 оны 3-р сар Монгол Улс Энэхүү тайлан нь Монгол улсын UN-REDD Үндэсний хөтөлбөрийн хүрээнд хийгдсэн