PATOGENEZA, PATOLOGIJA I KLINIČKA SLIKA BVDV INFEKCIJE. T.Petrović, S. Lazić, D. Bugarski, A. Milovanović, H. Šamanc* Uvod

Transcription

1

2 Bolesti goveda prouzrokovane virusima i bakterijama PATOGENEZA, PATOLOGIJA I KLINIČKA SLIKA BVDV INFEKCIJE T.Petrović, S. Lazić, D. Bugarski, A. Milovanović, H. Šamanc* Uvod Goveđa virusna dijareja (Bovine Viral Diarhea - BVD) je virusna infekcija koja predstavlja nepoznanicu kako za veterinare kliničare, tako i naučne radnike iako je prošlo vise decenija od prvog opisa oboljenja od strane Olafsona i saradnika (1946). Uzročnik bolesti je jedan od najmanjih RNA virusa (Bovine Viral Diarhea Virus - BVDV), svrstan u familiju FlavMridae, rod Pestivirus. Shodno promenama koje izaziva na kulturi ćelija, virus se javlja u dva biotipa: necitopatogenom (ncp) i citopatogenom (cp). Necitopatogeni biotip virusa je forma virusa u kojoj je on zastupljen u prirodi, dok se za citopatogeni biotip smatra da nastaje mutacijom iz ncp virusa u perzistentno inficiranoj (PI) životinji. Do sada je poznato da se BVD virus javlja u dva genotipa: BVDV 1 i BVDV 2. Genotip 2 BVD virusa je dijagnostikovan krajem 80-tih i početkom 90-tih godina prošlog veka. Pojedini necitopatogeni sojevi ovog genotipa BVD virusa uzrokuju teže kliničke simptome sa izraženim krvarenjima i većim mortalitetom inficiranih životinja u odnosu na one koje izazivaju sojevi BVDV 1 genotipa. Najznačajniji izvor infekcije su perzistentno inficirana i bolesna goveda, a mogu biti i druge prijemčive vrste. Infekcija BVD virusom, osim kod goveda, javlja se kod ovaca, svinja, koza i divljih preživara. Ove životinje mogu biti i rezervoari virusa, a samim tim i izvor infekcije. Između goveda, ovaca i svinja zabeležene su i unakrsne infekcije. Infekcija ljudi BVD virusom je povezana sa malformacijamanovorođenčadi, pre svega u vidu mikroencefalije, kao i prolivima nepoznate etiologije kod dece. Bovina virusna dijareja je značajno raširena u celom svetu. U razvijenim zemljama, procenat serološki pozitivnih životinja se kreće između 60 do 90 posto. Na području bivše Jugoslavije ova infekcija je prvi put opisana od strane Đuričkovića i saradnika godine na osnovu kliničke slike i patomorfološkog nalaza, a serološki je potvrđena od strane Cvetnića i saradnika [18]. Od prvih saznanja o prisustvu BVD infekcije na području Srbije, pa do današnjih dana, mali broj autora se bavio ovom problematikom. Najčešće su bili ispitivani pojedinačni ili manji broj zapata sa ograničenim brojem životinja. Belić i sar. [3] su u 6 zapata i 224 ispitanih krvnih seruma goveda ustanovili 166 ili 74 posto seropozitivnih životinja. Procenat pozitivnih se na pojedinim farmama kretao između 38,8 i 91 posto. Kurčubić [36] je izneo podatke serološkog ispitivanja goveda na dve farme. Na farmi tovnih junadi (uzrasta od 6 do 7 meseci) od 86 ispitanih uzoraka seruma 48 ili 55,81 posto je bilo seropozitivnih, dok se na farmi mlečnih krava od ukupno 178 grla, procenat seropozitivnih životinja kretao, u zavisnosti od starosne kategorije, izmedu 30,55 i 52,24 posto. Poslednjih godina istraživanja prevalencija BVDV infekcije u Srbiji je sve veća. Na području severa zemlje, imunoenzimskim testom (EUSA) je ispitano 94 (4,34%) uzorka seruma iz sedam većih zapata goveda sa ukupno 2164 životinja i 94 uzorka seruma (12,13%) iz manjih zapata sa ukupno 775 zivotinja. Ustanovljena prevalencija seropozitivnih zrvotinja u veiikim zapatima se kretala do 71,43 posto sa prosekom od 22,34 posto. U jednom vefikom zapatu nisu utvnjene seropozitivne žjvotinje. Dr Tamaš Petrović, istraživač saradnik, dr Sava Lazić, naučni savetnik, mr Dejan Bugarski, istraživač saradnik, mr Aleksandar Milovanović, istraživač saradnik, Naučniinstitut za veterinarstvo "Novi Sad". Nmi Sad; dr Horea Šamanc, redovni profesor, Katedra za bolesti papkara, Fakultet veterinarske medicine, Beograd 245

3 Poremećaji zdravlja krava u puerperijumu i zdravstvenl status teladi Procenat seropozitivnih životinja u malim zapatima je iznosio 59,57 posto. Seropozitivne životinje su utvrđene na području svih pet ispitivanih opština [46]. Sa područja okoline Beograda je ispitano 440 krvnih seruma životinja iz velikih zapata i 2024 krvnih seruma životinja iz malih zapata goveda. Prosečna prevalence seropozitivnih životinja u velikim zapatima je iznosila 66,80 posto, a u malim zapatima 4,24 posto [44. U ispitivanjima sprovedenim na niškom i južnomoravskom području, a koja su obuhvatila manji broj mlečnih krava (188) sa područja devet opština, ustanovljeno je prisustvo seropozitivnih životinja u pet opština. Utvrđen procenat serološki pozitivnih životinja se kretao od 3,8 do 45 posto sa prosekom od 10,64 posto [53]. Tokom poslednjih deset godina, Odeljenje za virusologiju Naučnog instituta za veterinarstvo Novi Sad" se intenzivno bavilo ispitivanjem prevalence BVD infekcije [52, 53, 54]. Poslednje veće istraživanje seroprevalence BVDV infekcije u velikim i malim zapatima goveda sprovedena su tokom i godine na četiri epizootiološka područja. Ispitivanje prisustva seropozitivnih jedinki u zapatima goveda je vršeno na osnovu utvrđivanja titra virus neutralizacionih (VN) antitela u krvnim serumima priplodnih mlečnih goveda starijih od šest meseci. Ukupno je ispitano uzoraka krvnih seruma (12,88% ukupne populacije goveda u Republici Srbiji). Pri tome je 4506 uzoraka poticalo od goveda iz 32 velika zapata farmskog načina držanja sa područja južnobačkog, zapadnobačkog, sremskog okruga i okoline Beograda, a 7577 uzoraka je poticalo od životinja iz malih zapata goveda u individualnom naćinu držanja sa podrucja devet opština južnobačkog okruga (3457 uzoraka) i osam opština sremskog okruga (4120 uzoraka). Ispitivanjem su na ovaj način obuhvaćene zivotinje iz svih naseljenih mesta (156) na ispitivanom području. Prisustvo specifičnih antitela protiv BVD virusa je utvrđeno Rod 4647 (38,46%) ispitanih životinja. Pri tome, kod životinja iz malih zapata goveda u individualnom načinu držanja prisustvo antitela protiv BVDV je ustanovljeno u 1833 (24,19%) ispitanih uzoraka. Od ovog broja, u južnobačkom okrugu je utvrđeno 1082 (31,30%), a u sremskom okrugu 751 (18,53%) seropozitivnih životinja. Kod goveda iz velikih zapata farmskog načina držanja sa područja južnobačkog, sremskog, zapadnobačkog i beogradskog okruga, prisustvo antitela protiv BVDV je ustanovljeno u 2814 (62,45%) ispitanih uzoraka. Od ovog broja, u južnobačkom okrugu je utvrđeno 1500 (55,13%), u sremskom okrugu 167 (56,04%), u zapadnobačkom okrugu 589 (74,47%) i u beogradskom okrugu 558 (81,58%) seropozitivnih životinja [57]. Prisustvo BVDV na našim područjima je i direktno dokazano njegovom izolacijom [33,56]. Daljim ispitivanjima, izolacijom, molekularnom tipizacijom i filogenetskom analizom 25 virusnih izolata sa područja južnobačkog, sremskog, zapadnobačkog i beogradskog okruga, utvrđeno je da svi spadaju u BVDV 1 genotip virusa. Pri tome je 18 izolata spadalo u BVDV 1 f, 5 izolata u BVDV 1 b i 2 izolata u BVDV 1g podtip ovog genotipa virusa [57]. Najveće štete koje BVDV infekcija nanosi govedarstvu su posledica transplacentarne infekcije, koje dovode do fetalnih uginuća, kongenitalnih malformacija, neonatalnog i postnatalnog mortaliteta uključujući i bolest sluznica i slabijih proizvodnih performansi preživelih životinja [61]. Ekonomski gubici prouzrokovani BVDV infekcijom mogu se ispoljavati u zapatu goveda i nekoliko godina nakon infekcije. Ovi gubici su značajni i upravo zbog toga BVDV infekcija se smatra trećom po značaju bolesti u goveda, odmah iza kuge goveda i slinavke i šapa. S obzirom na značaj i raširenost ove infekcije na našim područjima, poznavanje patogeneze, patologije i kliničke slike bolesti je neophodno za razumevanje celokupnog problema. Patogeneza bolesti Patogeneza bilo koje bolesti zavisi od balansa između sposobnosti domaćina da se odupre mikrobnoj invaziji i sposobnosti mikroorganizma da izazove oštećenje" [13]. BVDV infekcija je jedno od najkompleksnijih infektivnih oboljenja domaćih životinja" [1], a traganje za istinom i razumevanje suštine je jedan od najvećih životnih zadataka" [11]. Akutna infekcija Patogeneza akutne infekcije nije jasno objašnjena. Najverovatnije, infekcija nastaje preko sluzokože usne i nosne duplje. Virus se dalje širi po organizmu vezan za ćelije buffy coat" frakcije krvi ili kao Slobodan. Virus se prvo replikuje u nosnoj sluzokoži i tonzilama u visokom titru. Zatim se širi do regionalnih limfnih čvorova, a odatle se diseminira po celom organizmu. Titar virusa je najveći u tonzi- 246

4 Bolesti goveda prouzrokovane virusima i bakterijama lama, timusu i ileumu, a nizak u belim krvnim ćelijama [13]. Nakon Jn vitro" infekcije belih krvnih ćelija titar virusa je nizak, za razliku od epitelnih ćelija u kojima je visok. Prema tome, Bruschke i saradnici [14] smatraju da bele krvne ćelije možda nisu tako značajne za replikaciju BVD virusa kao druge ćelije, već imaju ulogu u širenju virusa kroz organizam. Glavni target organi za virusnu replikacqu su fcmfoidno tkivo, epitelijalne ćelije i limfociti, kao i ćelije gastrointerstinalnog trakta, žlezda i neuroni. Na osnovu svojih rezultata Iqbal i saradnici [32] predpostavljaju da se vezivanje E (rns) virusa za ćetiju vrši preko interakcije sa glikozaminoglikanima i da se BVDV može inicijalno vezivati za ćelije preko ove interakcije. Specific ćelijski površinski receptor! za vezivanje pestivirusa nisu jasno utvrđeni i mehanizam ulaska virusa u ćeliju i početna virusna replikacija nisu dovoljno izučene. U ispitivanju antiidiotipskim antiserumom utvrđen je ćelijski površinski protein od 50 kda, kao mogući receptor [58]. Bronwlie [13] smatra da postoji mogućnost razlika u tkivnom tropizmu terenskih izolata virusa, od kojih su neki bolje adaptirani na replikaciju u ćelijama respiratorne sluzokože, dok se drugi dobro replikuju u ćelijama svih sistemskih tkiva. Virus BVD-a izolovan u slučajevima akutnog toka bolesti je necitopatogen, što pokazuje dajeon biotip virusa koji cirkuliše u populaciji goveda. Karakteristika akutne infekcije je ograničena pojava virusa kako u krvi, tako i u nosnom sekretu tokom prvih tri do deset dana nakon infekcije, pri čemu se javlja spori i prolongirani porast titra specifičnih antitela u roku od deset do dvanaest nedelja posle infekcije [13]. Virus BVD-a ima afinitet prema ćelijama imunskog sistema. Različiti imunski parametri ukazuju da postnatalna infekcija goveda, pa čak i vakcinacija sa atenuiranim vakcinama, dovodi do prolazne imunosupresije [45]. Za pestiviruse je utvrđeno da deluju na ćelijsku proliferaciju i eksperimentalno inficirane ćelije su postale sposobne za produkciju solubilnih faktora koji oštećuju imunski sistem [47]. Limfociti i monociti su posebno osetljivi na BVDV infekciju. Tokom akutne infekcije dolazi do opadanja broja B limfocita i smanjenja odgovora T limfocita na mitogene. Goveda perzistentno inficirana necitopatogenim BVD virusom imaju promenjenu limfocitnu funkciju, a neutrofili imaju značajno smanjenu sposobnost fagocitoze bakterije Staphylococcus aureus. U slučaju BVDV infekcije postoji i smanjenje recirkulacije B i T limfocita. Neka preliminarna ispitivanja pokazuju da postoji i poremećaj u recirkulaciji gama/delta T limfocita. Utvrđeno je da je kod perzistentno inficiranih životinja, 4,4 posto krvnih limfocita, od čega 5,4 posto T limfocita i 2,1 posto B limfocita, inficirano virusom [13]. Veruje se dasu oštećenja bubrežnih glomerula kod perzistentno inficiranih životinja imunskog porekla [26], Castrucci i sar. [15] su u eksperimentalnim uslovima, nakon veštačke infekcije teladi, prethodno imunosupresovanih deksametazonom, necitopatogenim i citopatogenim BVD virusima, ustanovili razvoj teškog kliničkog oboljenja koje je rezultiralo uginućem većine inficirane teladi. Autori na osnovu ovih rezultata zaključuju da je imunosupresivno dejstvo BVD virusa na telad važan faktor u patogenezi infekcije. Leukopenija je najčešće povezana sa detektabilnom viremijom koja se javlja između trećeg i četrnaestog, pa čak i do četrdesetog dana nakon infekcije. Njihov oporavak je povezan sa pojavom prvih antitela u krvi, dok se maksimalni nivo antitela u cirkulaciji javlja osam do deset nedelja kasnije [47]. Bronwlie i sar. [9] smatraju da nakon kontakta sa virusom životinja ima doživotnu otpomost na naknadna oboljenja izazvana BVD virusom ali se infekcija može ustanoviti u vidu naknadnog serotoškog odgovora. lako je u osnovi prihvaćeno da su životinje sa visokim titrom antitela, nakon akutne infekcije. imune na reinfekciju, opadanje titra antitela ukazuje na pretpostavku da imunitet nakon prirodne infekcije možda nije doživotan [47]. Malmquist [40] je, ispitivajući pasivni imunitet, utvrdio dugo zadrzavanje pasivno prenetih antitela u cirkulaciji, naročito kod teladi od visoko seropozitivnih majki. Na osnovu ovih podataka je zaključio da je to razlog visoke učestalosti BVDV infekcije u uzrastu životinja izmedu 6 i 14 meseci. Virus se može naći i u ovarijalnom i testikularnom tkivu, kao što može biti izolovan i iz semena akutno inficiranih bikova. Sperma je najčešće lošeg kvaliteta i predstavlja potencijalni izvor infekcije za seronegativne junice [13]. Mehanizam nastanka trombocitopenije izazvane BVDV infekcijom nije poznat ali Corapi i sar. [17] smatraju da je povezan sa direktnim virusnim delovanjem na trombocrte, a ne sa delovanjem virusa na produkciju trombocita u kostnoj srži. Kod teladi nakon BVDV infekcije ustanovljena je značajna hiperplazija megakartocita u kostnoj srži, istovremeno sa smanjenim brojem trombocita u cirkulaciji. Međutim, neki rezultati ispitivanja ukazuju na nekrozu kostne srži inficiranih životinja. Prisustvo BVDV u trombocitima i utvrdena megakariocitna destrukcija ukazuju da je trombocitopenija povezana ili sa BVDV infekcijom trombocita ili sa BVD virusom indukovanom imunomedijatorskom destrukcijom trombocita [64]. Walz i sar. [68] smatraju da su u mehanizam poremećaja funkcije trombocita najverovatnije uključene: promene u populaciji trombocita u cirkulaciji, koja se ogleda u po- 247

5 Poremećaji zdravlja krava u puerperijumu i zdravstveni status teladi većanju procenta starih trombocita, direktna virus-trombocitna interakcija, indirektna virus-trombocitna interakcija, koja uključuje intermedijalne faktore ili kombinacija ovih mehanizama. Ustanovljena infekcija megakariocita BVD virusom je mogla dovesti do opadanja produkcije trombocita sa posledičnom trombocitopenijom i povećanjem procenta starih trombocita u njihovoj populaciji. Za razliku od mlađih trombocita, koji su veći i osetljiviji, stari trombociti su manji i manje osetljivi na agregacione stimuluse. Mešane BVDV infekcije sa IBR virusom, bovinim respiratornim sincicijelnim virusom (BRSV) ili sa Pasteurella spp., dovode do mnogo težeg oboljenja nego što oni prouzrokuju pojedinačno. Posebno je interesantno da su to sve respiratorne infekcije, pa se BVDV iz tih razloga svrstava u uzročnike kompleksa respiratornog oboljenja teladi. Mešana infekcija BVDV sa crevnim patogenima, kao što su rotavirus i koronavirus ili Sallmonela spp., takođe dovodi do teških oštećenja i poremećaja funkcije digestivnog trakta. Osnova patogeneze mešanih infekcija je imunosupresija, nastala na osnovu prolazne leukopenije i verovatno neutrofilne disfunkcije, koja prati akutnu BVDV infekciju [13]. Konstantan nalaz kod klinički evidentne infekcije BVD virusom je pad broja limfocita u manjem ili većem stepenu. Sa ovim smanjenjem broja kompetentnih limfocita, odbrambeni mehanizam domaćina je ozbiljno oštećen, što često može uzrokovati sekundarne bakterijske ili virusne infekcije [40]. Isti autor spominje, kao bitan za patogenezu, nalaz Diderholma i Dintera da infekcija kultura ćelija BVD virusom vrši supresiju produkcije interferona. Tako da, ako je u pitanju mešana virusna infekcija, usled supresije interferona, može se javiti patogeno dejstvo čak i benignih virusa. Takođe, postoji pretpostavka da BVDV stimuliše oslobađanje prostaglandina iz mononuklearnih ćelija krvi, a oni vrše depresiju limfocitne blastogeneze. Intrauterina infekcija Virus! koji inficiraju fetus tokom organogeneze uzrokuju bizarne malformacije koje dovode do stalnih oštećenja životinje. Jedan od takvih je i BVD virus, čijije teratogeni efekat dobro poznat" [13].,Patogeneza BVDV infekcije pokazuje karakteristike koje nisu viđene kod drugih oboljenja. Konsekvence fetalne infekcije, uključujući dugo živeće perzistentno inficirane životinje i naknadni razvoj bolesti sluznica su jedinstveni za BVDV" [30]. Infekcija u fetalnom periodu zavisi od faze razvića fetusa u vreme infekcije i biotipa virusa koji je izazvao infekciju. Ishod fetalne infekcije zavisi od toga da li je nastala u prvoj trećini (od dana), u drugoj trećini (od dana) ili u trećoj trećini graviditeta. Infekcija tokom prva dva trimestra može da rezultira abortusom, pri tome infekcija u prvoj trećini može da dovede do nastanka perzistentne infekcije fetusa. Fetusi inficirani u zadnjem trimestru graviditeta su u stanju da reaguju aktivnim imunskim odgovorom [13]. Bronwlie [13] ističe da je rana smrt embriona, sterilitet, kao i učestali izostanak koncepcije često povezan sa BVDV infekcijom. Postoje određene nesuglasice autora kada je u pitanju patogeneza infekcije u prvih trideset dana gestacije. Naime, ustanovljeno je da BVDV smanjuje stepen koncepcije tokom ovog perioda i da se virus replikuje u maternalnoj placenti. Pretpostavlja se da u prvih trideset dana gestacije postoji ograničena transplacentarna infekcija, jer je kontakt između maternalnog epitelijuma i fetalnih trofoblasta nedovoljno blizak za vertikalno prenošenje [13]. U zapatu sa BVDV infekcijom, nivo koncepcije je smanjen sa 78,6 posto kod imunih, na 22,2 posto kod inficiranih krava. Fetalna smrt sa mumifikacijama i abortusima nakon pestivirusne infekcije se javlja kod sve tri vrste životinja (goveda, svinje i ovce) [45], Abortus može da se dogodi u bilo koje doba od trideset dana nakon infekcije pa do termina teljenja, čak i nekoliko meseci nakon fetalne infekcije [9]. Mrtvorođenatelad, sa ili bez retardacija u rastu, mogu takođe biti rezultat rane intrauterine infekcije [47]. Ukoliko ne dođe do prekida graviditeta, telad mogu da budu rođena mrtva ili da budu manja, sa ispoljenim nervnim simptomima i sa nenormalno dugačkom dlakom. Mogu da budu i potpuno klinički normalna. Virus BVD-a rede inficira fetuse seropozitivnih majki. Ustanovljeno je da su maternalna antitela sposobna da sprečavaju prolazak virusa kroz placentome. Zbog toga, Bronwlie [13] smatra da je problem intrauterinih i kongenitalnih infekcija, pre svega, vezan za BVDV seronegativne majke. Nije Jos u potpunosti jasno da li virus inficira fetus direktno prenosom sa ćelije na ćeliju ili sistemskim širenjem [13]. Takođe, nije dovoljno jasno utvrđeno da li smrt fetusa i abortus nastaju direktno usled virusne infekcije fetusa ili su rezultat oštećenja maternalne placente koja ometa vaskularno snabdevanje i ishranu fetusa. Fridriksen i sar. [22] u uterusu inficiranih životinja nisu utvrdili veće morfološke promene. S obzirom da je vaskularni endotel predilekciono mesto za BVDV, replikacija virusa u ovim ćelijama 248

6 Bolesti goveda prouzrokovane virusima i bakterijama može da dovede do vaskularnog oštećenja olakšavajući širenje viaisa preko placente. Prema ovim rezultatima, infekcija fetusa nastaje vaskularnim putem, a ne lokalno širenjem sa ćejije na ćeliju. Vreme koje je potrebno za prelazak virusa sa majke na plod je razlicito, ali je utvrdeno da abortusi mogu da se dogode nakon 10 do 18 dana nakon intramuskularne inokulacije BVD virusa [13]. Jedan od rezultata infekcije fetusa u prvoj trećini graviditeta je i viremija koja perzistira tokom celog žh/ota buduće jedinke [8, 13, 47, 48]. Životinje koje su nosioci virusa ali istovremeno ne reaguju stvaranjem specrfienih antrtela, karakterišu se kao perzistentno inficirana BVD virusom [41]. I pored toga, perzistentno inficiran plod ćesto dođe na svet bez kliničkih promena i odraste zahvaljujući necitopatogenoj osobini prisutnog virusa koji se kontinuirano replikuje u njenim tkivima i izlučuje u spoljnu sredinu tokom celog života [19]. Optimalno vreme za nastanak perzistentne viremije zavisi od zrelosti fetalnog imunskog sistema [45]. Fridriksen i sar. [22] ističu da kod goveda, perzistentna infekcija sa BVDV-specifičnom imunotolerancijom može nastati kada je prijemčiva majka inficirana od tridesetog dana graviditeta ili čak i ranije, pa sve do stodvadesetog dana gestacije. Osnova perzistencije virusa je rezultat nedovoljne kompetencije fetalnog imunskog sistema, pre 110 do 120 dana starosti fetusa, da prepozna BVDV kao strani antigen. Samim tim, organizam prihvata virus kao sopstveno tkivo, odnosno nastaje imunotolerancija, koja upravo dozvoljava perzistiranje BVD virusa u krvi i tkivima tokom celog života jedinke [7]. Kasnije, kada se imunski sistem u potpunosti razvije nije u mogućnosti da razlikuje virusni od svojih sopstvenih antigena. Ova imunotolerancija je strogo specifična s obzirom da naknadna infekcija drugim pestivirusnim izolatom u postnatalnom životu može izazvati imunski odgovor i to samo na one epitope koji se razlikuju od epitopa perzistirajućeg virusa [5]. Eksperimentom McClurkin-a i sar. [41] je utvrdeno da je rađanje perzistentno inficirane teladi rezultat infekcije seronegativnih majki BVD virusom između četrdeset drugog i sto dvadeset petog dana graviditeta. Dužina života perzistentno inficiranih jedinki je najčešće kratka i samo manji broj jedinki doživi reproduktivno doba. Pri tome neke perzistentno inficirane junice mogu da pobace i ubrzo zatim uginu sa znacima bolesti sluznica Neke se otele prividno normalno ali su telad perzistentno inficirana. Boeder i Harkness [61 ] su u tri eksperimenta intranazalno i intramuskularno inficirali 38 prijemčivih steonih životinja sa vise sojeva BVDV između osamdesetog i stotog dana graviditeta. Abortus je nastupio u trinaest slučajeva. Međutim, kod 25 živorođene teladi su bila transplacentarno inficirana. U slučajevima infekcije stotog dana graviditeta, 10 od 15 rođenih teladi je bilo perzistentno inficirano za razliku od svih 10 teladi koji su bili inficirani osamdesetog dana graviditeta. Ovi podaci su u saglasnosti sa nalazima drugih istraživača i ukazuju da se perzistentna infekcija ređe događa kod fetalne infekcije posle stotog dana, ali ipak nastaje do sto dvadeset petog dana graviditeta [41, 61]. S obzirom na sve registrovane terenske i eksperimentalne slučajeve, ne postoje dokazi za perzistenciju citopatogenog biotipa već samo necitopatogenog biotipa BVD virusa. U slučaju infekcije fetusa citopatogenim BVD virusom dolazi do abortusa. kongenitalnih malformacija i radanja mrtvih teladi [13]. Necitopatogeni BVD virus, sa sposobnošću da izazove perzistentnu infekciju je dominantan biotip virusa koji egzistira u prirodi [6]. Za razliku od njega, cttopatogeni biotip virusa i pored sposobnosti da prođe placentu i inficira fetus, ne izaziva perzistentnu infekciju. a samim tim ne poseduje mehanizam da se održava u zapatu goveda [42]. Svi fetusi poreklom od perzistentno inficiranih majki su perzistentno inficirani [13] i sposobni da u postnatalnom životu ponove taj ciklus kroz nekoliko gestacijai generacija [61]. Između stotog i stopedesetog dana gestacije goveđi fetus stiče sposobnost imunskog odgovora, te je BVDV infekcija tokom ovog perioda povezana sa zapaljenskim procesima [47]. Infekcija fetusa u torn periodu graviditeta može uzrokovati kongenitalne defekte kao što su retardacije u razvoju, slabiji razvoj unutrašnjih organa, neurološki poremećaji i anomalije oka [10]. Razvoj imunskog sistema tokom kasnijeg stadijuma graviditeta, oblikuje i pojačava fetopatogeno delovanje virusa, pri čemu su kod preživara lezije najčešće locirane u CNS-u [67]. Ispitivanja Liess-a i sar. [39] ukazuju da je osetljiva faza graviditeta za nastanak neuroloških poremećaja, uzrokovanih vidljivim promenama na mozgu, nakon devedesetog dana fetalnog razvoja. Ukoliko su lezije indukovane BVDV infekcijom posebno velike, fetus može da ugine a potom da bude pobačen. Međutim, necitopatogeni biotip BVDV se može replikovati u fetusu, često uzrokujući oštećenja određenih tkiva koja su nedovoljna da bi dovela do uginuća fetusa. Takva telad se rađaju sa različitim kliničkim znacima koja se kreću od naizgled normalnog do slabog, zakržljalog teleta ili povremeno do teleta sa oštećenjima CNS-a [10]. Infekcija fetusa nakon stopedesetog dana gestacije nailazi na kompletno razvijen imunski odgovor fetusa i elimi- 249

7 Poremećaji zdravlja krava u puerperijumu I zdravstveni status teladi naciju virusa. Fetusi inficirani u ovom periodu razvoja se rađaju serološki pozitivni a negativni na prisustvo virusa [47], Bolest sluznica Bolest sluznica je opisana kao fatalno" oboljenje goveda koje se karakteriše mnogostrukim erozijama na sluznici creva. Virus izolovan kod životinja u ovakvom stanju je nazvan virus bolesti sluznica mucosal disease virus (MDV)". Međutim, aplikovan govedima, on ne reprodukuje bolest sluznica. Kasnije je utvrđeno da su BVDV i MD virus serološki slični i da izazivaju samo blago oboljenje u akutnoj infekciji. Dva značajna otkrića su dovela do postavljanja hipoteze i objašnjenja etiologije i patogeneze bolesti sluznica. Kao prvo otkriće, Bronwlie [13] ističe rad Leiss-a i saradnika [39] u kojem autori navode da samo perzistentno inficirane životinje oboljevaju sa znacima bolesti sluznica. Drugo je da je kod perzistentno inficiranih jedinki prisutan samo necitopatogeni BVD virus, dok su kod životinja uginulih od bolesti sluznica prisutna oba biotipa virusa [7]. Bronwlie i saradnici [7] su u cilju razjašnjavanja patogeneze BVDV infekcije, izveli dva eksperimenta. U prvom eksperimentu je iz životinje (Pe 515) uginule od bolesti sluznica izolovan citopatogeni (Pe 515c) i necitopatogeni' (Pe 515nc) BVD virus. U torn zapatu su utvrđene još tri PI životinje (Pe 605, Pe 606 i Pe 628), kod kojih je izolovan samo necitopatogeni virus, sa konstantno visokim titrom u krvi (10 s do 10 6 TCID 50 /g). Dve perzistentno inficirane jedinke (Pe 605 i Pe 606) su intranazalno inficirane sa 5 ml kloniranog citopatogeni Pe 515c virusa. U okviru dve do tri nedelje autori su kod obe životinje ustanovili anoreksiju i proliv. Obe ove životinje u agonalnom stanju su bile žrtvovane. Na obdukciji su bile utvrđene karakteristične erozije na crevu, kao i odgovarajuće promene na limfatičnom.tkivu creva koje su tipične za bolest sluznica. Citopatogeni virus je reizolovan iz lezija na crevu i mezenterijalnim limfnim čvorovima (10 6 do 10 7 TCID 50 /g), a oba, citopatogeni (10 2 TCID 50 /ml) i necitopatogeni (10 s do 10 6 TCID 50 /ml) biotip virusa iz krvi. Ovi istraživači su u ogled zatim uključili i 4 neinficirane seronega-tivne iivotinje. Ove životinje su inficirali sa citopatogenim Pe 515cp virusom. Do pojave kliničkih znako-va nije došlo, ali je nakon četiri nedelje došlo do stvaranja antitela. Na obdukciji, četiri nedelje kasnije, nisu bile utvrđene promene na crevu, niti je izolovan citopatogeni virus. Na osnovu svojih nalaza autori smatraju da izbijanje kliničke slike bolesti kod goveda zahteva perzistentnu infekciju necitopatogenim BVDV i superinfekciju citopatogenim biotipom virusa. Nezavisno i skoro istovremeno sa prethodnim eksperimentom, Bolin i saradnici su [4] veštačkom infekcijom citopatogenim BVD virusom indukovali letalnu BVDV infekciju kod goveda, perzistentno inficiranih necitopatogenim BVD virusom. Oni su 8 perzistentno inficiranih životinja inficirali necitopatogenim ili citopatogenim BVD virusom, da bi utvrdili da li se na taj način može izazvati teško kliničko oboljenje. Perzistentno inficirana goveda koju su superinficirali necitopatogenim BVD virusom nisu ispoljila kliničke znake bolesti tokom trideset dana posmatranja. Međutim, teški klinički znaci su se razvili kod svih životinja superinficiranih citopatogenim BVD virusima. Po svemu sudeći najviše izgleda ima hipoteza koju su postavili Brownlie i sar. [7]. Životinja, serološki negativna na BVDV, ako se inficira u prvoj trećini graviditeta (graviditet od dana, [12]) necitopatogenim biotipom virusa, onda virus preko placente inficira plod. Pri tome, najčešće se rađa perzistentno inficirano i imunotolerantno tele. Neko vreme nakon rođenja, u uzrastu između šest i osamnaest meseci, može da se dogodi superinfekcija ovako viremične životinje citopatogenim biotipom BVD virusa [13]. Kod naknadne superinfekcije, homologni, odbrambeni mehanizmi ga ne prepoznaju i zbog toga se umnožava neometan od imunskog sistema. Pod ovakvim uslovima, citopatogeni BVD virus uzrokuje mnogobrojne nekroze na tkivima odgovornim za imunsku aktivnost, a narocito se umnožava u tkivu creva. Kada se jednom pojave klinički znaci, oporavak je redak. U torn slučaju neograničeno razmnožavanje virusa dovodi do uginuća životinje dve do tri nedelje nakon infekcije [8]. Mogućnost izolovanja oba biotipa BVD virusa u preko 70 posto ispitivanih slezina goveda prirodno obolelih od akutne i hronične bolesti sluznica, potvrđuju ovu hipotezu [42]. Ova hipoteza može da objasni i nalaze koji prate vakcinaciju goveda atenuisanim BVDV vakcinama, a koji se svode na uginuća pojedinih životinja od bolesti sluznica. Ako se pretpostavi da su pojedina goveda bila perzistentno inficirana, a vakcinacijom inokulisan atenuiran citopatogeni virus, koji se najčešće nalazi u vakcini, nesmetano umnožavanje vakcinalnog virusa izaziva kliničku sliku bolesti sluznica i uginuće vakcinisane životinje [7,13]. Liess i sar. [39] su ispitali mogućnost transplacentarnog prenošenja vakcinalnog virusa vakcinacijom krava u različitim stadijumima graviditeta. Pri tome su utvrdili da u najranijoj fazi graviditeta (do 123 dana) nakon infekcije fetusa, antitela se mogu naći u prekolostralnom serumu novorođenog teleta. Rezultati ispitivanja su pokazali da je vakcinacijom deset gravidnih životinja, 250

8 Bolestt goveda prouzrokovane virusima i bakterijama u periodu između devedesetog i stodvadesetog dana graviditeta, došlo do rađanja pet teiaai sa različrtim stepenom oštećenja CNS-a, dva perzistentno inficirana teleta i dva abortusa. U hipotezi su se otvarala dva osnovna pitanja: antigen! odnos između dva biotipa virus«koji dovode do bolesti sluznica i poreklo citopatogenog soja BVD virusa [12]. Poreklo citopatogenog virusa nastavlja da fascinira istraživače. Pretpostavlja se da citopatogeni virus nastaje promenama na molekularnom nivou, kao što je mutacija perzistirajućeg necitopatogenog virusa [8]. Pretpostavlja se da ukoliko se jednom necitopatogeni BVD virus nađe prisutan, uvek postoji mogućnost nastanka citopatogenog biotipa koji superinfekcijom goveda dovodi do razvoja bolesti sluznica [9]. U svim ispitivanjima terenskih materijala, citopatogeni virus je bio izolovan samo u slučajevima bolesti sluznica i to zajedno sa necitopatogenim biotipom [16]. Kod perzistentno inficirane teladi je utvrđeno prisustvo necitopatogenog virusa u mnogim tkivima, uključujući gastrointestinalni trakt i CMS. Međutim, izgleda da je samo ograničen broj ćelija produktivno inficiran [43]. Razlog ovako upadljivog ograničenja necitopatogene virusne replikacije za sada nije poznat, all se smatra da postoji mehanizam regulacije virusne replikacije. Od momenta nastanka citopatogenog virusa situacija se menja. U odnosu na perzistentno inficirane životinje, broj inficiranih ćelija je uveliko povećan kod životinja sa eksperimentalno izazvanom bolešću sluznica. Najveći broj ovih ćelija sadrže citopatogeni virus [38]. S obzirom na sve do tada poznate činjenice u vezi BVDV infekcije, Brownlie i saradnici [9, 13] i Howard i saradnici [31] su kao izvor citopatogenog soja virusa predložili kao jedinu mogućnost mutaciju perzistirajućeg necitopatogenog virusa u perzistentno inficiranoj zivotinji. Na ovaj nacin nastao, homologni (antigeno sličan-identičan) citopatogeni virus se može brzo proširiti na ostale perzistentno inficirane jedinke u zapatu a samim tim kod svih njih i da izazove izbijanje bolesti sluznica [12]. Pošto je imunotolerancija na prisutni necitopatogeni virus strogo specifična, citopatogeni virus koji se koristi za superinfekciju mora biti isti, odnosno podudaran u antigenim osobinama, da bi došlo do razvoja letalnog oboljenja [8]. Moennig [45] se slaže sa pretpostavkom da je u terenskim uslovima verovatnije da je bolest indukovana citopatogenim virusom nastalim spontanom mutacijom endogenog perzistirajućeg necitopatogenog BVD virusa, nego superinfekcijom sa egzogenim citopatogenim BVDV biotipom. Za ispitivanje antigenskog odnosa korišćeni su citopatogeni i necitopatogeni biotipovi virusa izolovani iz terenskih slučajeva bolesti sluznica. Bronwlie [12] navodi rad Howarda i sar. [31] koji su ispitali parne izolate virusa iz pet slučajeva bolesti sluznica. Poređenje u neutralizacionom testu je ukazivalo na blisku antigensku srodnost između biotipova svakog para, odnosno za oba virusa svakog para je ustanovljeno da su bila antigeno ista i nerazdvojiva. Imunotolerancija, koja dozvoljava necitopatogenom virusu da perzistira, takođe onemogućava prepoznavanje citopatogenog biotipa virusa prilikom superinfekcije. Shimizu i sar. [63] ističu rad Brownlie-a i sar. [12] koji su objavili, da su sve perzistentno inficirane životinje superinficirane homolognim citopatogenim virusom obolele sa znacima bolesti sluznica u toku dve do tri nedelje. Za razliku od ovih nalaza. Fritzemeier i sar. [25] su ustanovili da su nakon veštačke infekcije heterolognim cp BVD virusom i produženog inkubacionog perioda od 98 i 146 dana, obolele samo 2 od 6 životinja. Shimizu i sar. [63] su takode utvrdili da su 3 od 4 perzistentno inficirane životinje, nakon veštačke infekcije antigeno različitim citopatogenim BVD virusima, obolele od bolesti sluznica sa dugotrajnom dijarejom. Pri tome je citopatogeni virus, koji je izolovan nakon uginuća životinja, bio različit od citopatogenog virusa kojim je izvršena superinfekcija, a slican perzistirajućem necitopatogenom virusu. U prvom slučaju se radi o pojavi tzv. ranog izbijanja bolesti sluznica, a u drugim slučajevima o pojavi tzv. kasnog izbijanja bolesti sluznica. Prema tome, originalna hipoteza etiologije i patogeneze bolesti sluznica zahteva danas određene modifikacije. One se odnose pre svega na neophodnost homologije citopatogenog biotipa BVD virusa, prilikom superinfekcije, sa necitopatogenim biotipom prisutnim u perzistentno inficiranoj jedinki za nastanak bolesti sluznica. lako superinfekcija perzistentno inficirane jedinke sa heterolognim citopatogenim virusom dovodi do serološkog odgovora, odnosno pojave specifičnih antitela u cirkulaciji, može se kasnije razviti oboljenje koje se karakteriše oštećenjem sluznica [9]. Inkubacioni period varira između devedeset osam i sto trideset osam dana nakon čega dolazi do pojave citopatogenog virusa i klinički manifestnog oboljenja. Ovaj izolat, ukoliko se upotrebi za superinfekciju ostalih perzistentno inficiranih jedinki u zapatu, izaziva bolest sluznica u periodu od tri nedelje [12]. Još uvek nije jasno da li je citopatogeni virus, nastao heterolognom" superinfekcijom, rezultat mutacije ill rekombinacije u zivotinji prisutnih (citopatogenog i necitopatogenog) virusa [9]. U svakom slučaju, da bi heterologni virus učestvovao u nastanku kasnog oblika bolesti sluznica, mora imati mogućnost perzistencije u organizmu domaćina [23]. Medutim, jas- 251

9 Poremećaji zdravlja krava u puerperijumu. I zdravstveni status teladi no je da kao rezultat superinfekcije perzistentno inficirane jedinke heterolognim citopatogenim sojem virusa nastaje citopatogeni BVDV drugačijih karakteristika od oba (cp i ncp) virusa koji su u torn trenutku prisutni u perzistentno inficiranoj životinji [12]. Brownlie i saradnici [9] smatraju da je hronično oboljenje, u trajanju od nekoliko nedelja sa progresivnim gubitkom telesne mase i čestim prolivom, rezultat superinfekcije perzistentno inficirane životinje delimično homolognim citopatogenim BVDV izolatom, koji je samo delimično prepoznat od strane imunskog sistema i koji iztog razloga nije eliminisan iz organizma. Parcijalna homologija nije u potpunosti definisan termin ali definiše antigensku poziciju između homolognog i heterolognog. Takođe je potvrđeno da citopatogeni virusi koji su antigeno različiti od perzistirajućeg virusa i protiv kojih se sintetišu antitela, ne mogu uzrokovati nastanak bolesti sluznica. Za takve viruse se može reći da su heterologni [13]. Fritzemeier i sar. [25] na osnovu opisanih antigenskih i genetskih analiza zaključuju da superinfekcija perzistentno inficirane teladi citopatogenim BVD virusom može indukovati bolest sluznica pomoću barem dva mehanizma patogenosti. Autori ove mehanizme objašnjavaju na dva načina. U prvom slučaju je u pitanju homologni citopatogeni BVDV koji uzrokuje ranu pojavu bolesti sluznica, koja izbija nakon kratkog inkubacionog perioda od dve do tri nedelje nakon infekcije. U drugi patogeni mehanizam je uključena rekombinacija perzistirajućeg necitopatogenog i superinficirajućeg citopatogenog virusa, pri čemu je inkubacioni period prolongiran na nekoliko meseci, odnosno javlja se kasna ili odložena bolest sluznica. Ustanovljeni patogeni uzročnik bolesti u torn slučaju nije identičan sa virusom koji je upotrebljen za superinfekciju. lako u slučajevima kasne bolesti sluznica dolazi do stvaranja neutralizacionih antitela na citopatogeni virus upotrebljen za superinfekciju, evidentno je da oslobađanje obolele životinje od citopatogenog superinficirajućeg virusa nije kompletno [25]. Isti autori smatraju da se preostali citopatogeni BVD virus u inficiranim ćelijama može rekombinovafisa necitopatogenim perzistentnim virusom, pri čemu nastaje nova citopatogena subpopulacija. Neodgovarajuće rekombinacije će biti prepoznate i odstranjene od strane imunskog sistema, sve dok se ne stvori subpopulacija koja je imunski veoma slična ili skoro identična perzistirajućem necitopatogenom virusu i koja će shodno tome izbeći imunski odgovor. Ova subpopulacija virusa će se umnožiti i izazvati bolest sluznica [25]. Životinje koje dugo izlučuju citopatogeni BVD virus predstavljaju mnogo veću opasnost za sve perzistentno inficirane jedinke i ceo zapat [23]. Patologija Mehanizam kojim BVD virus može da spreči oplodnju nije u potpunosti objašnjen. Eksperimentalna BVDV infekcija devet dana pre estrusa rezultira u 50 posto manjoj koncepciji i u opadanju kvaliteta i broja embriona nakon superovulacije [24]. Nalazi ukazuju da BVDV viremija tokom folikularne faze ili u kasnoj lutealnoj fazi estrusnog ciklusa može usporiti razvoj folikula ali nema uticaja na lutealnu funkciju. Frey i sar. [24] su ustanovili da su između četvrtog i devetog dana posle estrusa, krave imale značajno niži nivo estradiola u plazmi, u odnosu na kontrolne životinje. Ovi nalazi podrzavaju shvatanje da je supresija koncentracije estradiola u plazmi kod inficiranih krava rezultat direktnog efekta virusa na funkciju jajnika, a ne indirektna posledica febrilnog stanja tokom infekcije. Niža koncentracija estradiola u plazmi, između četvrtog i devetog dana posle estrusa, se poklapa sa efektom BVDV infekcije na druge endokrine žlezde [24]. Ovi autori još navode rad Larsson i sar. [37] koji su uočili značajno smanjenje sekrecije tiroksina i trijodtironina devetog dana nakon eksperimentalne infekcije BVD virusom. Mehanizam pomoću kojeg virus utiče na sekreciju estradiola nije u potpunosti jasan. U odsustvu febrilnog stanja je verovatno da virus ima specifičan efekat na jednu ili vise žlezda osovine hipotalamus - hipofiza - jajnik. Frey i sar. [24] su ustanovili da infekcija BVD virusom sedamnaestog, osamnaestog i devetnaestog dana posle estrusa nije uticala na koncentraciju progesterona u plazmi, niti na sekreciju PGF2 alfa. Na osnovu ovih rezultata, iako su lutealne ćelije prijemčive za BVD virus, autori zaključuju da BVDV ne utiče na kapacitet žutog tela u lučenju progesterona. Značajno smanjenje sekrecije estradiola tokom folikularne faze utiče na pojavu estrusa, sprečava ovulaciju i redukuje broj i kvalitet jajnih ćelija. Virus BVD-a nije samo direktan uzročnik abortusa i rađanja mrtvih teladi, već svojim imunosupresivnim dejstvom kod steonih životinja, omogućava eskalaciju oportunističkih bakterijskih i gljivičnih infekcija, a samim tim je i predisponirajući faktor abortusa izazvanih ovim mikroorganizmima. U 33 posto ovakvih abortusa je ustanovljeno prisustvo BVD virusa [35]. Fetusi koji su pobačeni usled 252

10 Bolesti goveda prouzrokovane virusima i bakterijama BVDV infekcije nisu uniformni. Po autorima oni mogu biti mumificirani ill prevremeno rođeni i uginuli ubrzo nakon rođenja, kao i svi oblici između ovih krajnosti. Fetalne lezije se mogu javljati u vidu: atopecije, hipoplazije malog mozga i neprozirnosti sočiva i/ili rožnjače. Često su BVDV inficirani fetusi mrtvorođeni, pa čak i u normalnom terminu, naizgled potpuno razvijena ali su samo 50 do 66 posto od normalnetelesne mase i veličine [35]. Intrauterina infekcija BVD virusom uzrokuje široki spektar abnormaliteta koji se kreću od uginuća fetusa do perzistentne infekcije bez kliničkih simptoma, obuhvatajući kongenitalne defekte hipomijelogeneze kičmene mozdine, artrogripoze, alopecije ili hipotrihoze, displaziju malog mozga, hidrocefalus i defekte oka. Kod teladi inficiranih u drugom trimestru intrauterinog razvoja, a samim tim sposobnih da odgovore i eliminišu BVDV infekciju, oštećenja su mnogo izraženija i karakterisu se atrofijom i degeneracijom nervnog tkiva [62]. Autori smatraju da su oštećenja rezultat ranog imunskog odgovora fetusa na BVDV infekciju, koji oblikuje i usmeravafetopatogenezu dovodeći do razvoja lezija. Ukolikotransplacentarna infekcija nastane između osamdesetog i stopedesetog dana gestacije [70], odnosno devedesetog i sto četrdesetog dana [66], BVDV može uzrokovati različite malformacije CNS-a. Centralni nervni sistem goveđeg fetusa u razvoju predstavlja predilekciono mesto za BVD virus i to pre svega kora velikog mozga i hipokampus, dok je u drugim delovima mozga antigen utvrđen u pojedinačnim ili u malim grupama neurona [66,70]. Infekcija može uzrokovati sledećeteratogene efekte: mikroencefaliju, hipoplaziju malog mozga, hidranencefalus, hidrocefalus, defektnu mijelinizaciju kičmene mozdine, kataraktu, degeneraciju retine, neuritis očnog nerva, mikroftalmiju, aplaziju timusa, hipotrihozu, alopeciju, brahignaciju, retardaciju u rastu i plućnu hipoplaziju [1]. Patogeneza ovih oštećenja nije u potpunosti razjašnjena i nije jasno da li su oštećenja rezultat direktnog citolitičkog dejstva virusa ili poremaćaja normalne ćelijske migracije i diferencijacije prilikom razvoja mozga. Hewicker-Trautwein i saradnici [27] su ispitali 33 teleta, sa širokim spektrom oštećenja mozga uzrokovanog intrauterinom infekcijom fetusa BVD virusom. Najčešća promena je bila hipoplazija malog mozga, prisutna u 25 (76%) ispitanih slučaja, hidranencefalus, hidrocefalus, mikrocefalus i porencefalus. Uoceni su i neuobičajni nalazi: agenezija corpus callosum-a, šupljine slične porencefaličnim cistama u talamusu i hipokampusu, nalaz heterotopskih neurona u moždanim hemisferama, odsustvo procesusa ćelija u malom i/ili velikom mozgu, nedostatak glikolitičkog enzima neuron specifične enolaze (NSE) i prisustvo reaktivnih astroglijalnih promena. Vakcinalni BVD virus može, kao i terenski sojevi virusa, izazvati malformacije CNS-a fetusa ukoliko ga inficira u kritičnom periodu. Do ove konstatacije su došli Trautwein i sar. [67], nakon ispitivanja sedmoro teladi, poreklom od majki vakcinisanih atenuiranom BVDV vakcinom između devedesetog i sto osamnaestog dana graviditeta. Kod teladi sa oštećenjem CNS-a je ustanovljena ataksija, tortikolis i opistotonus. Postmortalnim ispitivanjem je nadenateska hipoplazija malog mozga sa hidranencefalusom kod četiri teleta, samo hipoplazija malog mozga kod jednog a zajedno sa hidrocefalusom kod dva teleta. BVD virus je visoko patogen i za ovčije fetuse, pri čemu dovodi do retardacije u rastu i sposoban je da izazove kliničku sliku Border bolesti (hypomyelinogenesis congenita) i hipoplaziju malog mozga [2,65]. Larsson i sar. [37] su utvrdili pojavu kovrdžavog dlačnog pokrivača kod perzistentno inficiranih teladi u jednom zapatu mlečnih krava. Kod ovih teladi se najčešće javljao proliv ili znaci respiratomog oboljenja u uzrastu između 2 i 4 nedelje života. Neka od ovih teladi su imala alopeciju na ušima i/ili regionalni gubitak dlake na zadnjim nogama, praćen prolivom. Prijemčivost za oboljenja se, kod teladi sa kovrdžavom dlakom, u mnogome razlikovala od one ustanovljene kod ostalih teladi. Autori su na osnovu sprovedenih ispitivanja zaključili da je kovrdžavost dlake kod teladi jedan od simptoma BVDV infekcije. Patološko-anatomske promene kod akutne BVDV infekcije su najčešće blage i prolaznog karaktera ali postoje i izuzeci. Poznato je da neki sojevi BVDV2 genotipa virusa izazivaju teške morfološke promene čak i tokom akutne infekcije. Tokom ispitivanja epizootije akutne necitopatogene BVDV 2 infekcije od strane Holland i sar. [28], kod teladi su ustanovljena teška oštećenja kod tri obdukovane životinje. Ulcerozna oštećenja su bila rasuta po celoj površini sluzokože usta, pre svega na mekom nepcu. U proksimalnom delu jednjaka su utvrđene mnoge linearne hemoragične ulceracije, dok je distalni deo bio bez sluzokože. Na sluzokoži abomazusa autori su ustanovili mnogobrojna područja sa nekrozama i ulceracijama. Celom dužinom duodenalne i jejunalne sluzokože bila su prisutna petehijalna krvarenja. Pajerove ploče su bile hemoragicne sa fibrinopurulentnim eksudatom na površini. Petehijalna krvarenja su se uočavala na sluzokoži slepog i debelih creva. Na sluzokoži kolona su utvrđena područja nekrohemoragicnih zapaljenskih promena, sa nalazom pseudomembrana i vode- 253

11 Poremećaji zdravlja krava u puerperijumu. t zdravstveni status teladi nastog, krvavog sadržaja. Patološko-histološkim ispitivanjem autori su utvrdili promene u većini organa. Najznačajnije promene su bile u limforetikularnom tkivu i gastrointestinalnom traktu. Utvrđeno je smanjenje broja limfocita i malpigijevih telašaca u slezini. Sekcijom femoralne kostne srži ustanovljen je smanjen broj ćelija, kako crvene tako i bele krvne loze. Pajerove ploče su bile kompletno nekrotične i oivičene zonom fibrina. U ileumu veliki broj kripti je bio značajno rastegnut i prekriven eksudatom od degenerisanih neutrofila i sluzi. Ustanovljeno je da su lamina proprija i submukoza ileuma sadržavale različit broj limfocita, makrofaga i plazma ćelija, sa edemom, akumulacijom fibrina i proliferacijom nezrelog fibroznog tkiva. U nekim područjima, na sluzokoži su bile prisutne erozije i ulceracije. Površina sluzokože je bila prekrivena tankim slojem nekrotičnih naslaga, sluzi i fibrina, sa brojnim degenerisanim neutrofilima i bakterijama. Walz i sar. [68] su prilikom intranazalne, veštačke infekcije teladi, tretiranih glukokortikoidima pre i posle infekcije izolatom genotipa II BVD virusa (NY-93), ustanovili da su najznačajnije makroskopske postmortalne promene bile ograničene na digestivni trakt, a ogledale su se u izraženoj kongestiji sluzokože sa multifokalnim krvarenjima. Mikroskopske promene u gastrointestinalnom traktu su, po autorima, bile slične onim kod bolesti sluznica, uključujući degeneraciju i nekrozu epitela kripti i nekrozu limfatičnog tkiva duž ileuma kolona i rektuma. Bazalni stratum epitela jezika, jednjaka i buraga je sadržao odlupljene nekrotične ćelije. U slezini i limfnim čvorovima se uočavala limfocitoliza sa smanjenjem broja limfocita. Kod deksametazonom tretiranih teladi, ustanovljena je teška fibrinozna bronhopneumonija [48]. Kod teladi inficiranih BVDVII izolatom (BVDV890), moglase uočiti smanjenafunkcija trombocita. Ova depresija je po autorima verovatno posledica povećanja procenata starih trombocita u cirkulaciji, direktne interakcije virus-trombocit ili indirektne interakcije virus-trombocit. Disfunkcija trombocita, zajedno sa trombocitopenijom dovodi do pojave hemoragičnog sindroma kod teladi inficiranih BVD virusom genotipa II. U slučaju BVDV 2 infekcije teleta starog dva meseca, sa kliničkim znacima anemije, letargije, melene i dehidratacije, Struggs i sar. [64] su ustanovili da je broj trombocita 1,6 x /l krvi (normalan broj je između 10 do 80 x /l). Ustanovljena anemija je bila normocitna i normohromna sa retikulocitozom. U subkutanom i abdominalnom masnom tkivu, na površinama seroza, kao i na površini intime velikih elastičnih arterija, autori su uočili difuzno žuto prebojavanje. Brojne velike grupacije ehimoza i petehijalnih krvarenja su bile razasute po celoj abdominalnoj i torakalnoj serozi, endokardu i skeletnoj muskulaturi. U skapulohumeralnom, femorotibijalnom i tibiotarzalnom zglobu je ustanovljena slabo zgrušana krv. Patološko-histološki su se uočavale zonalne osteopetrozne promene. Megakariociti su pokazivali degenerativne ili nekrotične promene u vidu fragmentacije jedra, vakuolizacije citoplazme i slabo definisane granice citoplazme. Distribucija lezija kod bolesti sluznica u direktnoj je vezi sa afinitetom virusa i direktnim nekrotizujućim efektom na epitel gastrointestinalnog, respiratornog trakta i kože. Nakon infekcije, Baker [1 ] je utvrdio žarišta nekroze u limfnim čvorovima i slezini, destrukciju Pajerovih ploča tankog creva, gubitak drferencijacije između kore i srži limfnih čvorova i generalizovanu atrofiju limfatičnog tkiva. Istovremeno, ispitivanjem su ustanovljene erozivne lezije na usnama, gingivalnim marginama, jeziku, dentalnoj ploči, komisurama usta i zadnjem delu tvrdog nepca. Lezije su se često stapale i formirale velika podrućja nekroze u usnoj duplji. Erozije mogu nastati i na spoljašnjem delu i unutar nozdrva, kao i na vulvi i papilama vimena. Virus je pokazivao afinitet i za ćelije endotela krvnih sudova, naročito u crevima i limfoidnom tkivu. Posmortalni nalaz je uključivao lezije duž celog gastrointestinalnog trakta, naročito u jednjaku, buragovim resicama, listavcu, sirištu i crevima. Ruminalne papile su bile atrofirane, dok je pilorusni otvor sirišta bio edematozan i hemoragičan. Izmetjebiotaman, vodenasti neprijatnog mirisa. Kataralni enteritis se mogao komplikovati sa pojavom hemoragija, erozija i ulceracija crevne sluzokože. Po Wilhelmsen-u i sar. [69] patološke promene kod bolesti sluznica obuhvataju erozije i ulceracije sluzokože gastrointestinalnog trakta, fokalni, hronični, cistični kolitis, edeme, hemoragije i nekrozu limfatičnih tkiva, hemoragični periarteritis, kataralni do mukopurulentni rinitis sa erozijama i ulceracijama, emfizem pluća i proliferativni dermatitis. Po istim autorima, patološke promene utvrđene kod hronićne BVDV infekcije su: interdigitalna hiperkeratoza, intersticijalna pneumonija, edem, smanjenje broja i funkcije limfocita i gubitak germinativnih centara u limfatičnom tkivu, atrofijatimusa, kataralni enteritis, cistični kolitis i zaceljene erozije u gastrointestinalnom traktu. Od ostalih promena mogu se ustanoviti interlobularni emfizem pluća, erozije sluzokože žučne bešike, petehijalna i ehimozna krvarenja na epikardu i serozi ileuma [4]. Dermatitis koji je često prisutan kod bolesti sluznica potvrđuje tropizam virusa za ploćasti epitel kože [69]. 254