71. Ek i s in Harmony in :liens geneem in ge1 erk as In k1erk.

Transcription

1 71. Besk. rr. ERrEST TENGENI, v. o. e. (jeur 1ie tolk):- Ek i s in Harmony in :liens geneem in ge1 erk as In k1erk. DEUR D1E clof; By jie myn? By :iie myn. jistrik is Phillipo1is, vaar e1: gel)ore is. rr'oe Ale na Ea nor:y toe gelco het ~ het ek van Gerl"1iston af gek::;':n?,:raa:c e~c ~e1- c 1:' l1et in In skool. Ek "ras In on1er wyser te Germi,:;ton. Too ek in Earmony gou1royn korn in 1959 het e 1.,: 1aar r~ e1101' k. :;;Y l-j.et Gers in "itirginia Nr. 1 Y.ampong ge"terk in ] l.. 54 Jot <13, klark. "k het jaar ge'.terh tot 1963 toe Cooper-hulle in nis gonr..ej;1 is. lrjaar het jy toe ge'herk? It: Har:nony. Di tis van 1959 a f? J a Tot Cooper gearrestecr is? --- Ja. Toe Cooper- ll1.1l 1e ", e- ".rresteer is, 1.<TaS ek nog -:aar l't8rks~l.aj'1". Ek,'<l S Jiu 00 kler r b-r al jie kampon ~ s ~:., Harmony. Die getuie \-l:.t hier -.roor getuig het? 1,laS ook In klerk maar hy W[\S on1er my. Di., egrste getuie? --- Hy i,t2s ook I n ~enior mac::.r hy 'l,tas on:1er my. Hierjie Pan Africa:.''list Congres~ het ek var ge l G'~ in :Ue koerante en ek het ge sien 1at 1i t In or oani sasie' lie: ~ "Tat be8taan. Van Johannesburg af het 0 1. ge:110r van.1ierdi e org;anisas:le -J.dt ji t bestaan en 1ie mense nee'll jeel 1aarin. El;: het nooit ieman1 gesien,-t beter,q,f ~s -:leur lier-:lie Pal~ Africani~t Congress nie. Ek he t begin bang l,to1'1 vir jie P. :.. C. toe ek hoor 1'it mense.tori vir lei.,renslank tronk- toe gestuur vir -:laar1ie P. A. C. Maar ek was nooit nie I n lij nie van d.&rdie orgnnisasie. Ek het nooit nie naby 1it (ekom nl=. Hier in Harmony toe Cooper-hulle gevang is? h,:~t 0: geh~0r lat 1aar vtas mense ivat 1eelneem in ~1ierj'Lc 01 cru!'i_ sic en Coo'')or so naam 1'Tas ook 1aar gemcld. Ons ',ras l:og.;e5': lilt ons 1'jOr:,t ons o~ oopmaak, as ons i ets sien \Vat i L. vc~'~)an_~ ~ at 'li(.:.rr ic organisasie is, :ian mo("~t ons 5it ko'1l r R. po rt (~(:>r. Dit uas aan ons senior klerkc ges6. Jie junior!' l orke F'l

2 72. ask. /r. 1. nie :l:)arvan grse aiv. In die kampon: -TaS it ii0 im,toor la '" die Hoof Karnpongbest1.ru.rder en langsaan as my kant~~r '2!11 1Ft ::,.,as I 11 ~leur ',Tat deurg9.an van 'lio Kampongbostuur1eJ. so ka It()Or na my ~antoor toe. Too die anier Bantoc-rnans oarresteer is het ~ie KamponBbestuurder vir my f!csg 6.t,mact 1ie kl'drte hier na iny toe brin, hulle moet byd... rhani,,,roes, 3o'iat an die v cilighgi~1spolisie ::laar koti1 en hull a:ng uitroep, moot e 1 { ~i(l kaart uithna1 v':;.n elke...:i1. '-Ih.., se naa' uitt:;eroep \vord. Ek het 4.ic-; kc:. r 0 self gen, or: na 4.io Hoof Kamponghestuurder na ::lie i ons2 so nam '} ui tgcrog}l is. Dit Has vo1~ons hu11e 1101}1- mot's. Has ::lie name uitg;croep? --- Die mynnomme:rs is uitgoroep e[l e1-;: het dit toe deur eg8.an er: ::lie 1marte uitgehaal (}n ra die o~f Kamnongbestuur:leT' too geneem. Ja? maar jy hjt net ::lie kaarte uitgsha;).l van ::lie pcrsoi'c vtic so n01i1"i'ers uitgere>ep is? - -- Ja, in nmnmer-volgor::le. :Ck vra,naar net~ Is :Ue noidrner s aan jou ui tgerogp (J~l. het jy dear1io kaarte uitgehaal? -:lor bet jj,c n')mjl1ers op In papier gesy"ryf eniit aa l1 m~ 00rhan::lig en ok het toe ::lio kaarte uitgehaal. Toe vat jy 'iie kaarte terug? --- Ek hc.:t -1i<.C) Y.:at:,i: 'c:> toe gence;-' n :lie Hoof Kampongbestuurde r toe. Die "Tat jy ui tc;chaal het? --- El-: :1et a1 dj.e kac.rte 11: t gel1:l2.1 met :lie nommers Hat versl:yn op 'iie papior,-tat e :,:: V:1n 1i'" of Ka pongbestuurier gekry bet. -Tatter ::::4.arte het jy noll gevat r'u'1 jie Hoof Kam_ ongb ;stuur ::ler toe? Het jy al jic kaarte gevat of net 1a'1r::lic Fat j:r uitg(;1j.a'll et? --- Nae, ek het nie al 1ie kaarte soo r~-::oe gensgm ni8, 31: h\3t net jio l'.: J.arte ui tgehae.l.rat op,:1ie papigr ver skyn het. l.ta t het j met hu1ie '"'3mal3.k" -_.. El: het ht~lj.e :la jie Hoof ~ mpongb -stuurjer toe en'2em. Die getuie. ~.t e\:jr~ hior gotuig het (jie Eof treg tussen1:rldo).

3 73. :oem sv na.a ~ - moenio net prant van die V"orig8 gotu2.g nie? -_.- Cooper. Hy hot nie by 1ie Hosf K!3.Ul]lo11gbostuur'"1( r gese bit: is (;1')1'" lip rjie Jer]o van jie p, A. C - vcilio1ci~spqlisie nic. Toe 1ie ander na 1ie hof too sesoos :1i8 < n1~r "Tat geneet"",.ra s OUI daar te g.san b~t1j.ig rl.ic, \\ as Coo er gesg' het ok vras 'n li:1 van 1iG P.i.... C. wart. '"tit is 1ie HaarhoiJ, ale 'as nie 'n li1 'T n ::lie n. A..C. n~-. o~k i~ op 1ie oomblik In li1 van 1ie orbanisasis nje. CooD'r het voor 1ie iiof :(;.tuig dat el~ 1et 'lrln,"esluit by hom as I n li1 van iie P. l.c. Maar 1it is In leuan. ty:l d~ar by my huj s gekorn orr, bior to korn 1rink. D:t.ar is b:1.er -Tat ons by die kampong kry, ::lit is genoem Jabulani, maar ek drink 1it nie. i'ou, hulle weet wie 'lad 1ie kler}\e 1rL:k n5,e hierdie Jabulani nie, '''I 3.;~ hou jit ne;t uil' hulle kl1is - aster Die C:)oper het alty1 na my toe ;;ekom Hant e.: ~(.t In. meisi3 geha1 -y,rat net :11?2.r stander:l 6 gedoen 1-J.et., nou het :1. 'J If" eko asof hulle net bier korn lrink het. Intu ssenty1 l;:otrl hulle vir ha::r kuier.,sy,,,as my vrou se suster. het hie:, f50tuig 18,t 1aar '\,tra s In tennisspelery - 1it is :1).0 'U2",:' heij, :!.<:tar ",qs tennisspelery. Cooper het op ' n Sater ~ag ~ekorn net tc,e die mense van Bloe;nfont~in ytat ~aar korn ten~ds sppc 1 het 9 net PFl s gekom... et b',r my. \... \,i,u1s. En hy pre.c,t 1ie '1:marhei r l as hy van 'lie konsti tu ie rrc.a t. J:T se '1Y het 1aar by jou RekotT' op 'n sater1a 'm~t'r: net no::l;'t :1ie tennisspelers se lorrie gelw:n.it;;t?.. _- Ja, net toe 1ie l'l1ense by my huis gekom het 'l.vat lcom tennis speel. rou Tat p aat jy jan van 1ie konstitusie - jy se hy prant jie ~~arheij van l~e konstitusie? --- Toe Co pe_ j~'r l{om 1'.1.S hy gedrin k, baie gedrink ook, en 11y hct v.n h.lo.!. d.ie Pan }'..fri.canist Congre s geprfl t~ totdat hier:lie tennis!1' 8;' :har geloli: het. T ~e hv. prb,at, h~t 8k vir hoc govr:t of rs d.aar In konsti tusie is.rant hy het A gase hy sal bly 1'1eos as el"

4 74. Be~k. Fr. 1. I ~ lid is va~ die P.A. C. Ek het toe ;;e1ink en ~k 'IOU '1' nie verc1.ar neem ni er.. el;: se toe vir. on: hy noat J,:~e konstitusie ~ior na my toe bridge 1 IFt t bedoe 1 jy? jy "TQU hom nie ver1cr n.~em ni "'! -' - E'- wou nie to vec1 hoor var ' ;at hy gepre.at het 1:1.ie. sckgr ge',toos het van hier1ie kon sti tusie. ciy hc"c. t, (', ') -;! ~1 Son~ag ~ekof.1, hy \'IaS vergese1 van Joe. Hulle rs 0.1{ f,ejrin:. y het ni'9 p'et my gepr!j.. t nie 1 ant ek.ras besig by 15 e tenr..isbron-~e - :lit is ne,by ry huis. Daar '~ 8.s I n groot spe1 7an t ell'1:l..s want 1aar is t 'Tee [ron~le. l'lat hy t;ese het, :lat hy het 1io konsti tusie en y.ri 1i t in r7 '1an:le kry. H,Y '1et g~se hy het ::lie konsti tusie? -_.. I'!y 1-)et Jy ''lou 1it in :Jie hanie kry? - -- Ek,. ou :l i t in rr.y ha -Je :I[anr.w het dit. n.~ e gebring nie? --- TlTee. i'at,-rou jy _'aal' i'larrree? --- Ek 1>rou l1'8t iit gev10rk het vo1g'jns 1ie in tr1..'.. ksies,.. Tat Orl3 by die kar pong ontvang let. 'Jau verte1 m;, I-ort en sa Kl.ik,,,a.t "lou jy ge'-aak et - as 110e'l i1et na :lie r~()of Yampongbostuur1ur toe. Die vo 1ge de :lag? dj e }faanda",oggend~ het ek na nmr. Cha -:terton toe ge~a8.nj jie Chatterton "Tat ek aa.:' Congress ook geste1 het of h:"'" hom ken - I n blanke man. Tie is hy,,at is sy 'Jerk - at doen hy ja:;.r':l --- H~' 1(~t ' raargeoeem as :lie Hoof Kampongbe stuurder nie :laar is J:1te. Ek he:- na mnr. Chatterton toe ",f'ghan en vi:c hoc' gese 'l"'t Co :,per het my :lit en dat gese maar hy net my nle :1ie ).(onstitusie gegee _1ie Hant '1Y het dit nie :::ehc.d nie. I n :lac:lr- 1ie Fcek het Cooper 8P se"te ::lae ver10f go~aan. :I:ir ~L t rnnr. Chatterton tne reer ~ese iat laeriis ~an 'aan -(t. ~rlof.. et jy horn ge se iat Cooper jou gevra \.-lat OIl: Ii:l te,. ()rd. - van 1ie P. A. C. --- Ja e \: het.

5 75. Besk. lir. 1. En toe S6 j~' vir bam Cooper baan 1"1 t verlor 'lir 3t'NC; 1-:0':' Ek het. Cooper is toe we. mgt verlof. het toe na sv kaart ge l-<ylr en ge g teruglco,-!ant hy het al tyj v; rinf r~en"'cr.1 on 1an rot'" y - 'ur terug." By het nie sy verlof voltaoi nie. Voo' Jie SG'>le 1ae on ~ras? het l1y He'T terug geke0r. hy baie haasti6 OIT; sy 0ntslag te ]<:-ry,,.rant 11:,: baal1 \veg. Sy kaart " as in :lie ke.arte van 1ie ~en.::>8 vjat s~u Clnt S 2.an wor:l en. ek hot tog sy kaart uitgehaal er' iit aan.nr. Chatterton o:jrhan:lig en vir hon 68 so 1at "hier'iie l'ar S8 h T gaan nou -Teg. " ;;y s~ sy kaart Tas tussen die mense,-tat.. ; --- ~.Jl.' o tslaan vor1 daar1ie 1aG. -r "'i'..... ont slag. ~'ln sy "aart -ras toe uit;;ehaal om 1a2..r1L:! rc1e? --.. Ja. Toe ell: s ka2.rt -:iaar sien tussen 1i~ kaarte van 1ie i'!'ens8 \T'lt ontslaar~,. ar1, het ek 1it genoerr er: na 1'1"nr. C1A atl"rton top. gevc.. t. 1nr. Chatterton 112t tde t::esc hy sal :11e :'in[;8 ro -.aalc, hy het al i';ts geh~or van CCioper. B~ hot Sj jr~a.rt ~GnOGM e.l na die Hoof ampon. be stuur1gr 58 l~antoor t;g :;>:In. C~atterton? --- Ja. Toe rnnr. Chatterton tcru b ko1'7l? tl(. t ',y "'Y ovra af a l : 'll}et ' 'annecr sal.. y 'n treir. haal - r::c.. oper. E1c het [;ess neo ek l0et nie, Maar ak sal 'n plan pro Joer kry am vir 1 om te: vrn '.Tannecr haal hy sy tre;.n. het ele hom gesien en ek et h 1'J1 toe gavra, s')')s hy 001: :lie1' vc'or :lie Hof e;atuig het. By hot my nie gaso marhec!1 hy gaan nig, Maar hy het ges~ hv sa'. 1ie aanitrein haal. Ons het nj_6 "Teer verier gesels nie. El( het na rrnr. C'1atterton tog gegaan en vir han' gssg 1at hy shl :lie aad1troh) necl'1. El: hot 001 nie geqe~:t Taarhcen hy ;'..a.n :lie. Hnr. Chatterton het toe gase, "10s hot:", salank as ons non \loet "a_~ --er gaan Di t TaS op In Haandag. T'ssen jaardie iae - ek kannie vir sekor s of 1i t Toensiag '!as nie, tno.ls.1 y

6 76. gevam;. DiE; 1!oens1ag na 1ie l'-faan jag? --- Ja, jig \Ilocnsdag ne. die l1aan1ag 1ierdie self1e week. 1ie veil. :,)heid.spolisie daar inkom. Ons het :TIe be;:- 8(:lt 1'TClnnoor hy in hogtenis genoer:' is nie. Ons het hop' gosien 'n8t By hot alrnal 1io "~"onso uit ehanl \'Tat hy ken, Cooper. Ek het gcsicn die veilighci:lspolisio korn haal hulled 3ulle j s n':1. 'lie h.)f toe ge- And.3r het terug-gekmt' l,rl un1er het va:~self terug gekom. :;k het nl=l eer ge,toet \T?t het 1s.~rvan Co "',,10rd nie. ek r;ehoor dl"t hy ~,Tas gev::mnis tot 3 j3.ar gevanr;cnisska}l. Dit is al wat Coo?r betraf.,11[' t mnl'. C":attertGl:. (;SO hot aan my, hy et esc.. d23.1' 1,Tas niemc. ~l in :1io lcal1toor nic, ".. Hy het vir my 5t'SG~ come ~le..re," en toe ok d::t~r k:)"", so hy 7ir my;, w i e':3 fixc::l, " en 1it s al ~at hy gc 6 het. Die betuienis i at Cont;rr::ss Et het by 1ie akmpong IZo1'TGrk tot 1961.!-. Van a~r uf is ek na ::lie Eanto~sake-Af ~ elinb. Die Regering se Bantoosake-A f1elin~? Ey die Jantoe- ~k hot jaar opf,~trce as ' n tolk to Virginia. As ons kart is aan klerke wat Bant~e - bela C'ting en ander belastino 'noet e:nt'lanb, :la \'12' s ek hehulpsaahl 1.ranneer twee Bantoe-konstabels uitgaan orr' belast:;"n~'s te vorler. Ons het een1a t - in Har!!1ony gekom. in Jy ei.rie - jy s!"ons"? --- Die Bantoesa" ekor.lnissar; s, r(111r. de Lange, bestuur die YlOtor,J.e.n ts 1it.. I'nof korn tussenbei:le. ) Jy Duak so'n lang storie. saris lot ga.an belastings in'lorder soos ek verstaan?.. _- nns het na ttr. 3 ge.:aar:. OM ljel.lstings in te 'lorder. Virgini ~r. 3? --- tal'mony. oe ons 1aar ko~, vin1 ons 1at Con~ress Se enga? die eerste getuie, en dip ar1er ~ antoelans

7 77. B-:?sk. /1'. 1. vtat saar.: met hom gearresteer 'las, l.. t ~aar gestaan met 1:'e veiligheijs 01i5ie. Congress '\vas earresteer gel rees? --- Ey Has gcl=lrrcsteer. Di t las in Augustus Hy stran 1aar by 1ie veilighei:lspolisie? -~- Ja, vc)or ie Hoof Kampongbestuurder se kantoor. om te vra wat gaan aan nie, want ons tpc)et eers 5ie d.i~pu i:,e hoor van 1ie Bantoes in die kaftlpong en 1aarvania 3.n 'oct ons :li3 belastings invorder, :lan na :lit gaan :lie P,antoesal,e- Kommissaris weg. Ek het nie daarin belang gestel ni'j G... ok het toe chaar hulle is gearres tee~ C)m1at hulle lejc van ~4'e P.'l.. Has. Gedurcnde Augustus was ek \-Tecr by -jic lmm~onb o ju"r Lelastinr s te gaan invor1er, toe hoor e~{ dat tfec spcurders van :lie veili b hei1spolisie is agter my, hulle vii 1 Y.c'". Hulle het toe na 'n ander klerk toe gegaan.. sy naam is Pitso. By is... rerksaam hier by 1ie karnpon b se kantore. Sy huis is naby my h'.1is by 1ie lokasie te Sko')niJlaas, y Harmony naar e k voorheen gebly het toe ek in Harrr:ony i18 s. Hior:J.ie klerk Pitso, het bese die vei1ioheilspolj.sie 1/11 net vleet Hat is ek in verban1 ;-ret die P.A. C. vir lie tydperl{: e k daar ge'l.>rcr k 1:let. \-Tat \TA.t j,,,aar ge'"er k het? In Harmony. Pitso het my gese dat hy vir hulle ges-j het ddt hy '[,,'let niks "Tat ek 10en nie, behahle 1at ek is 'n sports-:na, ek is 'n man 1"at baie lief is vir T'lUsiek en ek is ' n "1an rat baie legs en ek is 'n man wat baie lief is am i '1 lie '~l in Die polisie Jas nie tevrede nie. Hul1e _et :lie (Dour 1ie Hof ge. aan om getuienis tersaaklik te 11r u) Pitso het die Kampongbestuurder gaan s6 en iie K il.l.on b~stuur.. 1er het toe :lie veiligheidspolisie {; eh~_ "ant Pitso het g1- so by kannie eers huis- toe gaan nie, h ~ran. ie eers 'It;:r lr lie, hy 1 rmnie eet nie - 11y is a1 klaar ba~g. Die 1'a POll 1)0. tuurd r

8 78. het toe 1ie hoof van die veilighei spolisie gebel. Ek let toe besef dat daar is mense wat my soek in vqrband met Pan Africani5t Con ress dat ek dalk 'n lid van daardie organisasie is. Al :1ie mense "\'Tat se dat ek sa am met hulle W1S by 'n vergadering, iit 1Teet ek niks van me, behahle dat ek met Henry Monjameng weet - '"ant hy se ons iltas drie in hierdie vergadering. BehalFe vlie? Behalwe Henry ~onjameng. Tergeni se dit Fas ek. (Hof kom tussenbeide) Jou getuienis verstaan ek nie - dls onsamehaneenl. Jy ~O ~l 1ie rnense wat hier getuienis gee jat jy op vp.rga~ering vias van jie P.A.C. weet jy niks van nie. Toe het jy iet gese van bchali e Henry - ek vleet nie,rat van Henry nie?.~-- Tee Tengeni by my gekom het, '-Tas dit ek, hy en Al red - ons drie hot toe na Henry 5e huis toe gegaan. ~oe Congress na jou toe gekom het? Ja. vlie \ojas dit toe ge",e(; s - di t "las jy en hy? --- En Alfrej, Alfred. Laat st~an ~aar sy van. Dit ijas jy en hy en Alfred? Dit,as ons 1rie. Haarheen i.s julle? --- Ons het na Henry Monjameng se huis toe gcgaan. Fa rtr. 2 se huis toe? --- 1'-:r. 2 boskuldigde. Ons hot daar gaan drink met Congress i,rant ons was gewoonlik :~aardie paar \-rat saam gedrink het. Ons het jit benoe':! die "three quart" vergadering. Ons wou 1at onse vrouens m09t "Tcat -:lat as ons nie by Henry se huis is nie, jan is ons by my huis, as ons nie by my huis is nie, dan is ons by Alfred se huis. Pie in 'n ander huis nie. As daar iemand kom Nat ' n kl1.iorgas is, hot ons hom ook laat inkom en dat hy ook saam ~et \-lat van buite af kom, nie van die lokasio af nie. ons 1rink) Bk hot nie eor s sy naam geken nie. Ek ken 'an ' n vorgadoring Tat by rr.y hui S Has. Di t 'las omtrent Junie-maand. Junie vatter jaar? Dit is tusson Junie en

9 79. Apr ilmaan1, agter toe J nie agtcr Junie-.ua2.ni n' e, ma".r voor JunL it kan Junic '12n:i HCOS, of 'n mnan:i voor Junia. ~ratt r 1ag van :iie " 10k,,,a jit? -- Dit '.ras op 'n Sat~r-. ant Congress et gepraa t van 'n Son1ag in Junie? _._- Di t is 1ie Son1ag toe ons gaan irink het. By 'ras ook teemvoorji...,,... pran.t net van 1ie vel"'ga1ering W8.t ek van, reet ter'nyl ek 1uar in Holody las. Ek 10g jy praat van die vorgajering lie 8,.ter:1:::.g b': jo ". huis? --- D2.a r1ie verga1ering ~'ras - teg van 1ie Public Servants' Club. roor:le conoern P. A. C. P.A. nie P.S. nie? --- P.S.C. 'n ver a:iering van 'lie komj.- Ons het 1it In Bn::Jer El:,.Tas :lie voor::;itter 1an.r. On1cr ryser i'tjani ltas jie onder-voorsitter. Die "'Gkretarcsso'tvas 'n on1er1vyscrcs 1 Leboya en 1a:=tr v!as ook ' n lan'j -lro shof se to lk 1tinga at 00 k teemtoordig I.Tas, the~ sponrjers Loseu en Leana ' Te.S ook tgenw)or:lig. Ons het ja r gepr2~ t 0 trent 1ie verga:iering van ons. AlIos 'Tat ons -o.t reg l!!' ak. JulIe he':t sake bespreek,.rat niks to joen het 'n8t iets an1'3rs behalre 1ie P. S.C. nie? - -- Congress het toe '7ja2.rjie verga1ering 00 1-:: iaar aangekom. Ander het agter 1ie :leur ce- Sit7 ander het lan~s :1ie 1eur gesit. E1 ~ het net voor 1ie 1eur gesit en ek het Congress gesien toe hy in die hck inko~. Ek het ver skoning govra by lie verga1erint; en ui tgeg2.8.n en hom ontmoot by 1ie kombuis voor 'lj.y al 1ie mense besicn h0t.rat in -:lie huis ",as. Ek het vir hom!;ese7 "N;,e man, kyk, on8 is nog be ig hier met ' n verga1erin." Hy i toe daar l mg er: f',;k ;/eot nie '<laarheen het hy gegaan. nie. Die \vat hy botuig het voer 1ie Hof 1at ons hom,.teggojaag het, '.wet G. n1. g van nie. 11k "Tas f;okics d.our 1ie R'1ad. van die Bantoe-on:1.orwysers in 111elkorr dn.t el" moet al 1ie vcr aderings aangaanic skole by'\atoon, by 1ie skoolkomitee en 1io skoolraad moet ok by '~TGe"".

10 80. Ek is 1ie on:ler-voor sitter van :laar1io Raaj. Ons het toe vergaderings g~hou by die 13.erskole en jle ho ~rsk:)le. El" het. toe begin korrespondeer ioj'ant ek,you verder gaan met illy ge- leer11eid. vlat het 1i t nou met hierd.ie sf'.ak te 10en? --" El. mel j dit om die Ho.f te wys waar ek my ty1 :ieurgebring het. Gee jit d n net kort en saaklik? --- Etc ) et ver~.j.d.erinr.:s byge... loon en ek he J,: ook aangegclan met my stujie's, ek moet hierdie Nove1J10erIDaand my senior serti fika'lt ;eneem het, e k moes geskryf het. Goed, jy het nou vergaderinbs byge Toon en jy '1et 1)J~n geg.an met jou studies. Gaan aan Sk _.et nie tyd geh~d om my tyd te mors met die P n Africani st Con ressmt nie behulpsaam is nie vir eni~e goeie aanleiding gee nio. persoon, e 1 1 "Ett niemanj ook kan Mense van Harmony en ~ elo;:ly kan ook S8 :iat hulle my nooit nie in h'1.11e huise gosien nie, hulle 21et rry nooit nie in ander vergaderings esie~l nie, he- hal~ig by sport svergaderings. Di t is a1. Top Congress 1 )ar by ~lie verg1.-:iering he l';:om het, lt2..n ons be sig Tas, vias hy ge- 1rink. Dis jparo ::JP.t ek hom gekeer het om ni8 lie verga1ering by te ;roon ni:-. Hy' a ge1rink toe by :1,-"p,r ko!i1. Di t is '.ill'rom jat ek ho]11 ;ekeer het om nie jaar in te l-::olj nie. Ek j.s bc'kend in 1ie hele Gou:i7eld Tan jie VrystaRt en in Johannesburg by alle sportsverga1erin e. Ek is wei eken1 in Bloemfontein ook. Joe erken ook 1at ek In sportsman is. Hullo korr ook 1nar by my om my te r_a1ple~g a~nga~nje s orts. Die?an Africanist Congress, het ek niks :1aarmee te 10ene nie van ek hier was tot nou toe, ek 18et niks :iaarvan nie. En al 'lie beskuldigdos nou hier voor 1ie daf is nig rly portiore nj e. Hulle is almel jongcr as eke El: sien nie red.e oj'aarom ek myself mat jongmense moet gaqn ngng uie vi_ In ding l3.t my niks sal baat nie. JY IS rou besig om te rgumenteer. Gaan ~an mot jou

11 1. Be s l~ 1'T verkl~ring? --- ~k veet niks van die Pan Africanist Congress nie. Dit hot jy nou al Lla i e gese? --- Behal Je daar1l... ty1 :iie van Cooper. Het jy enigiets verder te S8? --- Aangaande ~iq Pan Africanist Con re ss hot c:k niks moe te joen ni8. ONDERVRAGrNG DEUR AT-'DER BESKULDI GDES:.D:3UR Nr. 3. Jy ken my not van sien, n.1o ",~nr?.. - Ja.. In verband "!let hierdie Pan Africnnist Congros"'9 '.':'.S oic en jy al ooi t saam op ' n plok gel'!ees? --- r.teo, behall.ro beskul.lig:i0 Nr. 2. G :;:~1: ITER DERE VRAE 0 DEUR :t-tr. 4 ~ Het Cooper jou enige iets van my ~.~crtol om trent Pan African Congress? --- Nee, e 1 -;: het niks van joll f,... oor nie. VRr... E. B:8S1'ULDIGDnS 5, 6 en 7~ GZE li - VRAE. K.l1UISr::RHOOR DEUR Dr",", STAATSAANKLA3R. KerL jy vir R2t.inald Nbenya? --- Ek ken hom. Is hy ' n Iii van die organis'1sie P.A. C.? --- E1-: Vleot nie. Ek at net gchoor dat hy gevnn is vir iie P. A.C. l~g.ar uit jon cie kennis,.,il E;k yteet of hy lid. is vnn d.ie orga.nisnsio? --- Nee, el~ jra geen l:ennis.lie. Jy onthou jnt jy voor 'n Iandjros v'3rsh-yn hut en _ r ncoek e:ioon het 1at hy gebring moet laforj om te t::ctuig vir jou? -- Ja, ok het. 3n toe jy aansoek ge10cn hot, het jy bgwget 1nt die ReginC'.ld op Robt:en-ei Ianj an.ngehou "JOrd? Ek h Jt ji t nio gewoat nio 9 maar jie veiiigheidspolisie het my gas. D3UR DIE HOF Maar h~t jy 1it g~root toe v.10 aansoek godoen het? Ja. Toe jy jou aansook ge10en.::t 9 ot.j T geyreet hy is on Ro')ben-oiland? --- Die veiligheiispolisie het my.f. G hy is

12 Besk. ~Tr. 1. gcvonnis? maar hulle het my nie gesr 111a8..r is hy5 in vatter tronk is hy nie. So jy het nie gevleet toe jy jou aansoel: gad.oen h')t hy is op Robben- eilan1 nie? --- ]k het nie ge\.;egt 1at hy in R)bbunoilanj is nie. Ek het net ge\veet :lat hy in :lie trof'.j: is. DEUR DIE AANKLAER (verv. ): Die lan11ros het wat jy g~so het too jy 1ie aansoek ge10en het? neergeskryf? ~-- Ji..:'. En ek lees 'n sinsne1e wat 1ie lan11ros neerggskr;lf '1et Ot'l ek l1il he jy moet beve stig of jy 1i t ge se het ~ "Dte getuie van Robben- ei lan1 is 'n lid. van 11e or gani sa sie. ti H,t jy iie woor1e gebruik aan 1ie lan1jros. Ek h&t :lie sin vir jou gelces en ek Tn vir jou of jy jie woorje gebruik het wat ek uitgelo6s het? --- Ek hat jie,voorje - 6obruik. Na 'vatter getuie het jy verwys toe jy hier:11e 1'lOor1e a2.n 1ie lan11ros gebruik het? --- Ek verstaan nie jie vr2' g r'ie - ell: volg nie. Jy het so pas erken jat jy hier:lie sin wat ek uitgeleos het aan 1ie lan111'os gebruik hot. ~k herhaal: "Die g(;tuie van Robben-eilan1 is 'n Ii j van Jie organisasie. Ii Non :110 vral'lg 1vat ek vir jou vra: Na 1N'atter getuie het jy vo1'uys too jy jit aan jie lanj1ros goso het? --- 8k - hul1e ~10t Gc:se ok moet een etuie kies 9 toe kios ek Reginal1 l1benya. DEUR DIE HOF~ Kyk9 jy moet net 1ie vraag antl",00r1. Dio vrq[',g is? toe jy gepraat het van ' n persoon 'ltlat j'7 "IiI he V2,11 Robben-ei land.? rie I' a s 1ie per soon wat jy nn vcr\tj~ het? --- Ek hot van Reginalj Mbenya gepraat. Van "rattor organisasie het jy gepr&at? Jy hgt 6eso hy is, ~ lij van 1ie organisasie. \ifatter organisasie? Antwoord die vraag kortliks? --- Hy 1:1as gevang om1at hy : n li3. ~ Pan ;""t'ricanist Congress. "ns van Die organisasie 'ltlat jy van praat jan.,as jie Par Lt."ricani t Congress? Kyk, dis baie 1ui1e1i1\:. Jy het iit pas gese. Jy het daar gepraat van ' n getuie wat in Robbetl-eilan1 aangehou

13 Besk. Nr. 1. \otori en jy het ge se hy is In 1i:1 van :lie organi asie. El vra maar net vir jou I'Tatter organisasie jy bejoe1? _.-_. Van "ie Pan.\fricanist Congress. D7JR DIE AL.JKLAER (vcrv. )= Jy het ver:1er gese, "0mlat hy In 1i:1 is, aanvaar 13k :1at hy kan S8 of ele In li:1 is van jie orc,anisasie"? --- Ek het :lit gese. J"j het du~ aan 'lie lan11ros gese dat Reginald Nbenya In li~ van die Pan Afri anist Con6ress is - het jy iit ~ese ja of nee? Ek het so geseo Was di tin 1euen of was :lit die \ltaar'1eid 7 vo 1CE:ns jou lee - nis? I' ee, sover 8k i'18.3t, ek het nie geweet jat hy In 1i1 ras van die Pan Africanist Congress nie. Dit het jy dan aan die lanj5ros ges sonder om Cb daarop to ee of 1it :lie waarheij is of nie? Om hy gavant; is, daarom dat ele aan 1ie land:lros gc111e1d het) 1alk is hy een van :lie "Pan ;.fricanist Congre ss. Jy het 6evTe~t dat Cooper, die ~etuie, In li:l van jie Fan Africanist. Congress "ras? --- Ja, hy net my -3it rese. ~y het dit vir jou gcse wanneer? In VTanneer in 1963? - -- J-Tet In paar dae voor hy gearresteer was nie. In Iv.aart 19')3? - -- Ek kannie S8 of iit v,aart of lprilrn'"'an'l DEUR DIE ROF ~ via s :lit l\1aart of April? - -- As e ~{ nie I I fout maak nie :lit kan Apri1~aan:l we0s. DEl~ DI~ Ai~~A~R (verv. ): Sn too het hy vir jol gevr om In li:1 to word? Hy 11e t gess hy sal bly Hees as ok In li:1. Hil weese En toe het jy vir hom gese, jy,il weet 1Ut :lie hon~titusio van die P. rt.c. is? Ek het gase ek wil die konstitusio En :lit het plaasgevind op In Sater:lag? --- Ja. Die vo1'onde :lag, :lie Sondag, het Cooner en Joe na jou huis too gok"om? Hul1e et g0ko. maar ok ras besi,; om t o nis

14 84. to spoel, ek het nie kans geha1 nie. Het hulle na jou huis too gekom? --- Hulle IlfJt voor r. huis oesit op 1ie gras on.1a 1ie tennisspelery 6ekyk. Bn t jy op :iaar1ie goleentheii met Cooner gesels oor F. LC.? Ek,., t nie met hom cepraat nie, ek ~ic:.s besig o"~ Hot jy gla1nie mot hom gepraa t n:i l:>? k het nie met hom jie Sonjag gepraat nie. :iet jy gesien Hat hy by hom c;cha1 het? --- (GO J ok '!S t; nie. Is jy sek~r? Ek het nie ~esi0n nie. 11 jou hoofgetuienis het jy ge~e 1aar1ie jag ~"l(>t.!:"q n1.!:.. die kon ti tusie by hom gehu1 nie? - na r;:y toe gekom nie en vir my ge S9 J - Ek het [,8 so', '1'" :1:' t :1io "Da3.r is -jie kon -t~tul:li0if. As ol\. so g se het soos 1ie Aanklaer :iit nou stel,,lad ~l~.:t r;lr I n f~ut gomaak. Het hy 1ie konstitusie aan jou ver1uiielik? _.. - Ek h""t 0.1 voorheen ge se 1ut hy het nie vir my vcr1u ~ ioliie aant;aa :;e jie i{onstitusic nio..,ant rlaar het 1ie 'TIen e gekom,!;=l.r. B o01"11fonte2.n Zk vra of hy 1it aan jou ver1ui:ielik het? --- Nee, hy hrt nie. By het nst ese hy sal bly ~'Tees as ek I n Iii l'ictn voes van 1io Pan Africanist Congress. Het jy ooit moeilikhei1 geha1 TY;ot Cooper? _.. - l ee. Sn met Joet"l --- Ja 9 ons het a 1 moeilh:heij behn'i. 1>laaroor?._ - Joe het een Son:ia;:: 1aar ~8kom by :ny hui.., terllyl ek besig ~.Tas om tennis te speel en hy h'?t jae..r 12n.gS r~t. vrou gaan sit in 1ie huis. Daar 'let blanke per sone roe ko'tl 0':' na my tuin te kofl'1 kyk en Joe lj.et honself voorgestel lut :1~ elra s. Is :iit :lie moeilikhei1 1.Tat jy met ~om 'sehe:i het? - '- tja~ 'ia~rom het ons moeilikhei1 ge1ad. JulIe 1VtlS toe kwaaivrien1e!".s... evolg iaarvan?. -- J.? el 1,lClS kymaivriend.e met hom G8\..,8es \-rant hy et homself VOCl"b.?r. <31 as myself en hy het 1ie blanke mense in my huis in~el cell i 1

15 Besk... -r. elke lmmer en hy et ulle alles ge n s asof 1it sy :1'.1 s.tas. 'lanneer het dit plaas"'evin1') --.- Dit,.ras Februc.rie Die kompetisie was net die ein1e van Januarie. En daarna het hy jou besoek, nadat jy ii..e "'oeilikhei-] gehad _ et mot hem - hy hot we8r by jou huis gekomt;' --- ~Iy het n_o meer na my toe bekor.: nie. He hy gladnie jeer naby jou huis sekom Die 3o:l~rt jj die moeilik.hei1 met hom goha1 1'1 -,t in Fobruarie ;e- 1ahV'0 1ie So n1ag \. at hulle op die gra s vaor my huis (;,'03i t ' Let 7 1y en Cooper. Ken jy -vir beskuldig1e fr. 7? --'- Ja? ek k\.:hl hoil. Vcrtol d10 Hof -;, rat hy jou vertel het van sy by\vc'~1';"ng T'llJ dio l{onferen::;ie te rlaseru? i1y hot my [esc ~1j- e:1 Cc opet' Has B::l soctoelan:l-toe. Hy h", t my gese dat tae hy dj. ~:..~ learn J "ras hy gedrink. Toe 1io vergadorins aangaan, u"'.s.. y vas Cl 1ie slaap. By _et niks gchoor wat iao:u aangaan nie. va tse verge iering? --- TOE: hy vir my ;;8 S0 het, '1(. t hy ges6 :lit was die er aderin van die P. A. C. Hot hy vir jou g2se,. i2 die v" r ",pderin3 tooggsprc k he t? Iiy het gese hy Has drank. Bulle het h0171 ~.Takker ge-naak. Hy -roct nio ljie daar gepraat h:t nie. Hy,.,eet nie,.rie daar gepraat het nif'? ---- By ~e lie' an,.va t ho'!l i. akker gemaak het is Leba 110 l11t:~r hy 11ct my ~l..; "y weot nie ie Lebal 0 is nie. Hot hy vir jou :.>ese imnneer hy saam met Cooper r soctoolan1-toc is? - -- ~Tec q hy het my t io ::;r1sg wani1~ "r nic. ::Ty iet geso Cooper het hom som""clr ski81ik genee"" "rant hy,, ras nie: v n voorncmens om soontoe to gaan nio Ta, luistc'!r asseblhd net na die vraa? Vlannoer h<"j t bcs 1m 1 il t rle Fr. 7 :li t vir,i ou verte l? -- irao"'" Cooper in he tenis g8necm is. vtannoer.j S 1i t, "ratter j.'lar? - -- In 19C 1'Janneer in 1963, Tatter maan1? ---.faart of ~.~)r:il

16 En.r S jy verbaas om to hoor van beskul::lig:1e Fr. 'i.~:'.;.1:;' na Basoetoeland toe gegaan hot om v~rgaiorings ::laar br to woon vun die P. A. C.? Ja, ek "las verbaas. ~Iockom? 1 /ant ek l1et nio 'GW'_vt nie w[~::>.r hulle::: hullo nou nie. \'lie... - Hy en Cooner. vergaiorin~s lou.tatter vcrgaiej'in~s het hy dan by~c roan - e~~ prna+ van beskuldiitdo 7'? --- '71r ',T_(.'t nie by ratter vergadoril [;swas hy nio. h 1...::I..::I ' P' C? 1:1 h t ' A,.:J J.. 1 Ll --~ ry ~ e my nle GOS:":.J.[tL. n.y \'1'..1.S Y l.j. van.j.le In lid "..las nie. Hy het net gese Coopor het skiolik sa' 1m :-.ot hom...;cloop. \'''''3 hy In vriend van jou, bcskuldigdo lh'. 7? --- r.ly is nie my vrien1 nie. IJou hoe het ii t Gekom jat hy jou vertel het van 1io vcrgadering in aseru? --- Hulle het na 1ie meisie toe gokom. I-Iy 100S ook daar1ie 1ng e;eirink. En beskuldig::le Fr. 2, jy ken hom ook boed? --.;:;::k ken hom van!prilmaan et hy 1ie P.'l. c. met jou bespreek? --- rty hot nie. Dink goe1-1ink I~ bietjie na. Het hy jie P. L.C. mot jou be spreek. Ek vra nie of hy lid 1,ras en of hy jou revra het om li1 te vor1 nio. Ek vr!j. net het hy 1io F. A. C. lnet jou bospreek? --- Hy het my nie iese nie, mnc.r hy het GeSe Coollcr het hom ampcr secr[emaak oor hier1ie 1ing en 81- het toe vir hom gese hicr1ie ding het amper baie mense serrgoj a;:t w~ttgr ding? --- Die P. A. C. Ont'1ou jy 'n Dinsdag by In busstop het jy vir beskt. Liibde Fr. 2 ontmoet - onthou j r dr:.ardio insident? En jy ) >t too vir h8m gevrcl "](lar hy 1ie vorige aan'1 ITaS, en hy het vir jo J. g s6 by,.,[0 s by 1io Star Diamonds? --- 1'ee, ek onthou i.i..t nie. Onthou jy dat julie 01, _elecnth ii ge1tlag het vir bto, Bantoe-mans om van Johannesburg af te korn? --- r;iee, e'r onthou

17 BGsI. Ir. 1. nie. Onthou.iY niks :la'lrvo.n nio?.. -- ::::kpnthon :lit nio. Ken jy vir Thomas Nxobo? --- Dk ken sy naaiil nn i'ly rrcstasie. l!:k '"eet nio ",aar hy 1,'lOon nie. J" het saam ge1,rcrk met die gctuie Congress? - -.Ja. ::.;n jy is e1<{l.j.s 1aarvan 'lat hy li 1 van P.A. C. 1.,a("~ Hoe, ok het nie gmlgct fl.io. fah'':l\~g speler is. Ret hy nie dio P.A.C. met joll besproek nie? --- lee ser oen dag nie. Is jy 0 ~ocio voet met ho~, is jy vrienie met om? --- Ons :.ot nodi t "11oeilikheld reh8.d nie. Is ::lrar enige re::le vir h8111 om valse? gpt'd8nis t0011 jou af to 18 - I met jy van crige re:le? --- Daar is 'n rede dat dalk 1,V'il hy :lie sku11 op my sit sodat hy kan 10 skorn. Ja, hoekom jan op jou en nie een ve.n:iie ander heskul jig1es nie - jy is 'n vriend van hom? --- Ja. Nou hoekom 1an op 'r vrienl en ~ie op een van jie a~1er -nam.. e mt nie 'n vriend is nie Ek het 1ie vrae aan hom hier gestel of 1ie veiligheijsbeamptes hoil ;evra het omcrent my naam. :Iy het sese ja,.luile het hom ~evra, dis d.ftarom r" ::lat hy my naam verstrek het. nit is nie my vraag nie. My vraag is, weet jy van eni~e rede lmarom hy sal vals oetuienis teen jou afle, jv ',Tat 'n vrien1 van hom is? --- Hy 1, ril losko'll. :Sn die vraab het ek opcevo 1(; 1eur vi,r jou te vra hod om dan teen jou as ' n vriend - '"eet jy van e nige red.e? As j~r nie \Teet nie, kan jy net se? --- Want my naam Wt:'l.S nan 001 bevra. te.ar is og iets 1,' at jy my Trloet vertel:. c_ko' het jy vir C~o)er gevra vir di e konsti tusie? -._- E!',. il GrJei2 getuienis g... "aal~ het teen hom by 1ie Kampongbestuur1er. TOU jy getuienis bemahk het teen '10m?.. _- Ja.

18 88. Besk. :.... vjatse r Jtuienis" --- Dat hier is In brie.!. ltat ek van Cooper ekry het. Het jy ooit aan die polisie vertel dat Cooger jou gen.uder het en gevra ~et 1at jy In li'i moet 1'lOr1 van F. _\. C.? Volgens 1ie Kamrong regulasies. El.nest, et iy aan die polisie vertel:iat Cooper jou "enader het en gevra het om In li:'l te 'lord van dj e P. A. C.? -.~- Voor ek gevang is of na ek gevanr:, is? E ' be stadium? --- ee, ok het nie jie polisie gese nie. Jy "eet goed dat 'iit 'iie polisie is,rat mense 3.rresteer en sal-e teen hulle maak en nie -jie Kampongbestuur:ier!'lli'f? -- Ek is bewus 'iaarvan. Het jy na'iat jy Gearresteer is, het 1ie pol!sip jou gevlaarsku? Go laarsku dat dit nie vir jou nodi; is oc! eni e verklaring te maak in verban1 met 1ie saak teen jou nie? TJee, :11e veilibhei1spolisie het 'Y'(1Y nie se,,,aarsku nie. Het hulle die aankla teen jou verd.ui:lelik?. -- Hulle llet gese hulle van my vir 'iie P.A.C. En het hulle jou ;eleentheid :.:ebee om iets te S8 in ver - ban'i T'10t 1io P.A. C.,,,at jy weet? --_. Bulle het my ni.8 1ie ;:-eleentheid et-,oe om te vnrdui1elik 11at ok \-70U gese Lei: nie.,tooit? -- Hulle het nie vir my 1ie geleentl1eii gebee om vir hulle to ver'iui'ielik nie. Hot j!, uit jou eie vrye, Til aan 'iie polisie we0t nih.s maar Cooper is jie man 1"at my pro beer 1,Terf hat "? Die veilighei1sbeamptas het my ese hulle weet ek is In li1 van die P. A. C. en ek het aanf',':>sluit ge1urenie Di t is nie In antwoor:l op my vraag nie. Ek sal my vraaf; Feer 1orhaal: Het jy uit jou eie vrye \vil on uit Gia vrye be~~jing aan 'iie poli ie vertol 'i[t Coo~er 'iie man is wat nrobcer hot om jou te Torf? -_.- Hulle hot my..,e.:, ~ 1at Cooper ~ot ~y gererf. Bk vra of jy :lit gese het? --- Bk het die nie so bese nie.

19 Besk. :rr. 1. Hot jy dit ontken too die pol~i, 1it vir jou s? To~ die polisi e vir jou se dat Cooper jou ewerf het, ' at jy 1it ontken? --- Ek het di t nie ontken nie maar ele het hulle \o[e1 esc dat Cooper het gepraat van die P. A.C. So jy het 1ie po lisie verte 1 van Cooper'? -'. - m~ het. Uit jou eie vrye Hil'? -- - Ja. Jy et so pas 1ie Hof vertol jat jy nits ~es5 ~ct uit jou eie vrye Hil omtrent Cooper nie. viii jy mislcicm se :Upolisie het jou ged'yling orr to vertol omtrent Coop~r'? Die polisic het eso ge1uren1e 1963 et Cooper my beferf 7ir 1i0 organisasie. nk het toe ~esg ek hot nie aant!9s1uit nie,,laqr Cooper het d.aarvan goprqat. ren jy die b8 skuldi,;de Fr. 3'? --- Van sien?,ja. l,lat is Sy naam? :2k ken sy naam nel. ons goarresteer is, dlt sy naam John i s. Voorheen het ek: hom nie ee1-<:on nlo. Is h familie van beskul d.i;de }\Tr. 2? Ek hoor at hulle broers is. Besku11igde ~]r. 4-,. ken jy hom? --- IJ: ken hom. vjat is sy naam? --- l1ichael Malofane. soon. ::::n is hy ' n vriend van jou? -'.- l ce, hy i s somr..~er 'n p ::rl'r. 5? ---.uk ken hom nio - ek ken hom net van sien. me kon nie sy naam nie. rr. 6 - ken jy hom? --- Ek ken hom ook nie. lr. 7 ken jy. Het jy vir enibe persoon behalwc die Kampongbestuurder vertel dat Coopor jou wil kry as '1 lij - dit is nou vir enige van 1ie besku11i[1es hier wat jy lccn? - Nee, e~{ nie. 10 nie dat ek ieman1 gese het van 1ie besku.ld.igd.es rta jou arrestasie was jy saam met enibe van hulle uangehou? --- Sk was aileen aangehou. Nooit saam met van die beskuld.ig'ies nie? lie~. Om terug te keer na jou huis die Sonja6, kan jy ver~el

20 90. De sk..\' "'. 1. hoe lank hulle 1aar ebly het? --- r;k karll1ie 80 vir 10e1.3.n1. het hulle daar gebly nio want ek ITa besit:; om tennis te spe-::.l. -eet jy 1at jie F.. C. In verb01e orbenisasie verklaa r is? - - Ja, ek is bewus :laarvan en e1-: viii nil<s -laar:l: '"'e te 10en h nie 'Tant ek is banb vir dit. 1;Tanneer is 1it verbode verklaar? Ernest? jy kan net 1ie vrila ~ a nti'toor 1 - \veet jy \;annocr di t verb01e verklaar is? --- Ek vteet nie wanneer '3i t as! n on rettige organi sa sie ver klaar is nie. ITou vil ek ook nog van jou 'veet, het jy aan 1i8 polisi 'n rapport gemaak 1at beskul:ligde TJr. 7 na Haseru ton ~eeaan bet vir ' n vergadering van die F. A. C.? --- El - het mnr. Chattcrton gese. Ret jy aan die polisie gese? --- Die veiligheij3polis~p? Aan enige polisie? Pee, ek het geen polisio :~arv~n ese nie. Waarom nie? --- Ek het nie 1ie polisie ni8 HUllt 0 ns Clost al1es by die ampongbcstuurder rapporteer. El{ sal 1i t aan jou stel jy het :lit nie gp 5e n28 om1at jy self lid van 1ie orgatlisasie wa~ en nie jie be1r~ Ti:he:le van :lie orf"anisasie aar~ jie polisic HOU openbaar nie? Ek h~t 1ie veilighei1spolisie gese maar nie aan le1e ~-an :lie ander polisie-departement nie. DETJR_PIE HOF~ '~anne8r het jy :lit gese? -_.. nat hy na Easoetoelan1-toe gef:aan het S00S hy my vertel het. lviaar 1'lanneer het jy jit vertel aan hulle? --- Na my arrestasie toe hulle my on1ervra het. p:;:;u:f{ DIE AA TlTKL1\.:;::;R (verv. ): Roekom het jy ilie in 1ie Hof in jou hoofs:;etuienis gese dn t Jy :1.i took aan die Kampongbestuur1er rapporteer het 1at beskulii 4e 't-t::-. 7 soontee ge- ';aan 1et nie? _._- Nee? e het 'n fout gemaak, maar e 1,;: sou 1i t A Bese het in 1ie Hof. Dis 1aarom 1 at ek mnr. C"atterton -ese het van 1ie Tsengani(?).

21 91. Besk. r. 1. DEUR DIr AANKLAER (verv. )~ Waar 'oon b8s1 1di Q do Nr. /? Dis laarom.at ek dit aan Congr ess gestel hot 1nt is JY be\arus van die fei t dat "nnr. Chatterton en Boetie n.i.c oorgenk0111 nie. DEUR DIE liof: Waar oon Nr. 7: By Nr. 3 Kam.iJong. Harmony? --- Harmony. 'RUISO~DERVRAGING A;GESLUIT. DEUR BESKULDIGDE Nr. 7 'Ont'10u jy baie goe:l :lat ek vir jou Gcse l1et jat ek na Ba soetoe1and toe gm.,rees het? - -- E c onthou ja, maar jy "as gedrink, soo s el' hier voor :lie Hof r'e-.. S8 het. Toe Cooper hier getuig het van hierdie bymekaarkomsj het jy eehoor dat hy ooit gese l1et - - dat ek Ba.soetoe1anj - too gewees het? (DI~.. 10F~ El het :lit ook nie gehoor nie. ) --- VERDERE VRAE /66. REGIl)\LD UBENYA, v. o. e. (deur jie tolk):- O.JDERVRAGING DEUR BESKULDIGDE Nr. L Ken jy my? Ja, ek l~en jou. Hoe ' n lang tyd ken jy my? --- Ek het iou vir d~.e eer ste aal gesien in 1959 tot Jy is ' n gevangene op die oomb1ik? Dit is rp.g. DEUB DIE HOF~ vaarvoor? --- Ek was meege1ee1 1at ek 'n lid van POqo is en daarv oor is ek gevonnis. 1I/atse straf het jy gekry? Sewe jaar. DEUR NR. 1 (verv. ): Toe jy my no 1 leer ken het? het j T my loer ken as hoe 'n soort persoon? --- Ek ken Ern8~t Tengeni as ' n bai8 goeie man. Ter'vy1 hy in Harmony,.,ras het ek vir hom dikvle1s by sy huis gaan ku' er e Voor jy gevang is en toe ok daar by Harmony ge, r:.es het, at jy gehoor dat my naam ooi t enoe111 is by,1ier1ie P. A. C.? _._-

22 92. Reginald Nbenya. Nee, ek het nie gehoor hulle praat van sy naam 1at hj.~ I n lid. van die P. A.C. is nie en ek is ook nie een nie, In lij von.. 1ie P.A.C. nie. Die ty1 toe jy gevang is saam iaar genoem ge,,,ees'? --- Nee. heidi et ander, vas my naam ooit Is jy se leer, kan jy ii t beve stib'? --- Ek praat :tie l.laar- VRAE DEUR DIE ANDER BESKULDIGDES:- Ir. 2: DELlR l~ ' DEUR Nr. 4: Geen vrae. Ke n jy my? Ken jy '1ly'? Ek ken jou nie. Ja? ek ken jou. Is jit re, toe jy gevan is het 1ie polisieman nan my Gese dat jy het gese 12t ek ook In lid is'? --- Ek het nie so... gese nie. Nrs. 5, 6 ~ Z~ Geen vrae. KRUISVERHOOR DEUR DIE AAFKLAER' Na jou arrestasie "ot jy In verklaring aan 1ie polisie gemaak in vcrbani m~t die Pan fricanist Congress het jy In verklaring gemaak'? -- JD. En het jy in die verklaring bese dat Cooper jol genajer het en gevra het om In li1 te '-Tori van P.A.C.? --- Ja. En het jy toe gese 1at jy nie aangesluit het n..i.'3?.)"0. En het jy toe gese iat Cooper gearresteer 1~Tas. - _.- J"8.. Het jy ook aan 1ie polisie gese dat Richard NS1inGa na jou toe gelcom het'? Ja, onder dtang. Onder dvtang het jy vat gemaak'? Potgieter hgt na my toe gekom en my gefor seer deur die naam van Ri chari r.~ shinga. die dl:rang. \frat het jy gedoen onder 1"rang'? --- Ek sal eers kom by at het jy gedoen onier dwang - di tis "Tat elc ltti 1 he en ok ~erhaal die vraag vir i~o der1e keer'? E {h et gese dat Richard het my geroep en vir my gesg e- moet een run 1ie Poqo weese W3.s 1i t In leuen'? - -- Di twas nie die ly'aarhci1 nie.

23 93. Roginald Mbenya. Het jy daardie leuen onder eed vertel? --- Ja, el~ het dit onder eed cese deur ':Ue dwang wat uitgeoefen '-TaS deur mnr. Pot{;ieter. HERO~IDERVRAG II G DEli"R BESK. l'tr. 1 ~ Geen vrae. DGUR DIE HOF. Wat se dvang is op jou uit eoefen? Mnr. Potgieter het my die Maandag 'gaan haal. Ek het d.ie hele Maan1ag die helo dab op my voste gestaan, 0 1 het nie leos go ry nie en die son het gesak jie Maand.:lg. Ek hot die hele daan1agaand op my voete gestaan, die lele ~a6 deur tot die volgende daa, tot Dinsdagoggend. Ek het no~ gestaan OD my voete. Die dag het aangegaan. Hy het t n b Gl~ van my gemaak en altyd gese, IIMbenya, do you thin\{ the day is still young?" Na die t eede dag - ek sal nou verdui'ielik vat hy aan my gese het, ek sal dit in Engels s ~,lidbenya, e have been so lenient to you. We are sick anj tire'i or you. 11e have got all the information,.,hich concorns Ri c lard. 1 v lshin a. Mshinga was your best friend and ue suspect or N'e have gathered information that the books 'Tere rend.ered to you. " He even quoted that Hshinga deserted t: 8 com~)ound. And then you told him that you ''lad been recruited by Mshinga? --- Mshin a never came to me. ~ut then you made a statement to Potgieter - did. you make a statement that Mshinga had come to you because of,, nat you 'lave just told me now? --- I said that I,.Tent to Mshinga rs house. You just told the Court vlhen the Prosecutor questioned you, t lat you did say Ll that statement that 14shinga had como to you an1 t 1 at he had told you that you must become a merober of Poqo? --- It ~ay have been misunderstodd by t~e investigating officer because I spoke in Xhosa sayi.n that I went to Mahin a rs house ~lere he told me do I not want to

24 94. Regin, 1-3 ~.fbenya. be a member of Poqo. ou say that you '!ere never a member of Poqo? No. ou were charged Hith being a member, not so? is correct. And you were convicted? --- I was convicted. ou maintain that you were \~ongly convicted? --- Yes, until I die I viii say so. And di'i you ta{e the case on appeal? --- Yes, in the early Sta68S I made the appeal. And hat happene:i to the appeal? I have not heard the result yet of the appeal. When did you make t he appeal? n the ~th of }\Tove-"1 ber of last year. "ell you should have known about t"le appeal lon b ago. cn \'Tere you convicted? I "rant you to be hone st '.ri th 1'l1(~ and tell me 'lhether you have heprd about it? --- I have hear M nothing about the appeal. Then your appeal could not have succeeded? --- I do not kn01'! but I am still expectine; the results. 11/hore ere you convicted? --- In th.is very Court I am in nqiij. Then in t his very book we Shou1:1 kno~,,,hat the result of your appeal is - whether you ever filed an appeal? --- 1~Jho Till tell me the rosul ts of the appeal? The baoler \lrill give you the result - where are you kept? - -- I am at Robben Island. You see this person, accused No. 1, askej you this quos, tion; which more or less suggests by im~ly.~ ~~~~~~~a~ruo~ a member of Poqo - he ellis you to come and tell th.is Court t 1at he is not a member of Poqo, and if you \<,ere not a me:nber of Poqo I can't see ho~ you can assist h~n. From the questions he put to you, he ~J g ests that you are a member and you cancome anj tell this Court that he is not a member. His

25 95. Regi nald. MbenYll. question to you as, "Have you ever heard y name mentione'l by the P. A. C.? " If you ere not closely associated with?a.c~ or 11 member of P. li.c. I d.o not know 'l:jhy he ' ould ask you thn.tl I a not ember of Poqo. I can't un':lerstand l.,hy he calls you. You I'Tere tried an:1 convicted and he probably had a 10tOf information aoain t you in any casco Apparently he also believes that you ~re ~~ember of Po qo and. that is the rea son l"hy he calls you? ~- p Can I c:tsl a que stion. No, you cannot ask questions? --- I :10 not knoll ilhy accused O. 1 called. me, but I am not a member of Poqo. You say you are not a 'Tle'nber of Poqo so therefore you cannot say whether he is a member. J:lTot being [1 menber, it is inc~nceivable that you could. have heard. his name ncntioued. I am only putting it to you bgclluse the mere fact t:lat he called. you and. the question he put to you su~'t;ests t,.,ftt you are a person,.,ho know all about Poqo and. you cr-r. come and. state t".at he is not a member. In ad.iition to this there is" ~'at you told. the inve stiga tinb offi.cer and you say y u.,ere forced to make t _at statement Even taktng into consi1errtion as true That you told. me about t e circumstances -- I till think you were not forced? How d.oes t~e Court Ki10 that I Ha not forced. to make the st.j.tement? - You told. me the circum tances, and. I say any normal pcrson in those circumstances, notylith<"'tand.in6 the fact til.at 1'10 - was tired., ' ould. tell a deliberate li8 against ~1imself? -- Ī am not ~iven a chance to reply., vjell, you have all t"e time nol'l to reply? --- Can I :ce ply? Well, reply? --- The Court has not allowed. me t.j t::oive t1e full circumstances why I say I was forced. You spoke t 1ere on your own ani you told me the 'Thole, full story and. I asked. you 9 1i1 you then make that statement,

26 96. Reginald l1benyn. and you said yes, except tr.at you sai-:l it Tas rather t'1c other way about, instea1 of your having said to th lnvestigating officer that Mshin a ha1 come to you, you saij thnt you called on him - t 1at,. as the only :iifference. rou 11.. d. ample opportunity, you tol:i me how fo~ days and days you ~too~ and you stood and eventually the investigating officer came out and. gave you informa'::;ion, ri go1.tly or 1rrongly, "11 ich he had in connection Tith Richar1, and you say you made a statement. '-Thich you You sai:1 tho sa -Tore the d.r cumstances un1er ere force1 to rrake a st2.tem_nt? --- I was not allowed to finish my story. You were allowed to finish your story. you you were allo"ltted to finish your story. I run telling Nm r, do you "'ish to add something, but you h8.j completed your story? --- I 'I"S assaulted. You see, now that is just an afterthought, isn ' t t~1at so? Nov that you have heard that I can't believe your story. That would have been raised and you "loul-:-l have sai'i to me, "l 'vas benten from time to time an.:l that is 'vhat hapyencd to o. Ii You told me how you stood and you lore not Given c"'.. ~ y foad ani then t~e investi,;ating officer came vii th the story that he had certain information about Richard. I have finished t"')w. MAY NTYIKDE, v. o.e. (deur die tolk)=- OrJDERVRAGING DEUR BESKULDIGDE r-tr. l ' Ken jy my? -_.- Ja. Vir hoe 'n lang tyd ken jy my? --- 'n Lang tyd., HOF: 1tJatse werk doen jy? Ek is In dominee. l~aar kom jy vandaan? --~ Virginia Lokasie. peur NR. 1 (verve): Is jy In skoolkorniteelicl. r'1c.ar by Melody lokasie? --- Dit is ko rek. Wat is jy na regte? --- Ek is die voorsitter van die skoolkomi t ee.

27 97. Da\lid Lebakc:ng. ( ~ie Hof v r a besku1digde I'r. 1 Hat sy 10e1 is me t die ~ui i ~ e getuie se getuienis. Die Staatsaank1aer berei1 om to er~8n 1at besku11igde r r. 1 I J1 1 i d it an 1 i e s ko 01 ko mi tee wa s. ) ITD:;;R BESIoTLDI GDES. Geen vrae. DEUR DIE STAATSAAJ'.TlfLAER - geen kruisverhoor. Die Hof vra beskuldi gde J'.Tr o 1 "Tatse getuienis hy van die volgen':ie eetuie verlang t hy lid DIE STAAT sal erken dat beskuldig1e Ir. 1 li1 was van die Public - Servants ' Club. DAWI D lebakeng, v. o. e. (in Afr1kaan s ):- DEUR DIE HOF: Ken jy besku1dig1e litr e I? --- Ja. Hy as ook 'n li1 van 1ie skoolkomitee? --- rrorrek. Vir Tatter area? Vir Virginia. l'tat is jou \o,erk? Leraar van die!.t.g. Sen-jin~kerl... En as sulks, is jy voorsitter of is jy ook verbon1e aan die skoo:"komitees? --- ::::;k is 1ie voorsitter van 1ie Skoolraa1. En bes~111igde, was hy In lid van die skoo1k0mitee of ook die Skoo1raad? --- Albei. Bes~lldig1e was ook li-j van 1ie Skoolraad? --- Ja. As sulks was hy jou behu1psaarn ge'l.vees - het by een of an1er amp bek1ee? Hy ',Tas vise-voorsitter van lie Skoolraad. DEUR BESKULDI GDE Nr. 1 : Met 1ie bymeka&r korn 'ran dio Skool raad, Has ek part ymaal afwesig, nie met baie eelee.1t:"'cde nie? of ek 9.f 1,TaS? --- 1'-1ie van '\vat ek wect nie. Dr::UR Dr::::; HOF' nie? -' - Nee. By '",as nie afhesig van -jie verga '12rin! s (an jy my S8 hoe dikl"els julie bymekaar gckom het? Dit hang af van die gevalle,,,at 1aar in 1ie skool ' as. I car gerni-jdeld, een of rnepr keer per maa.nd of per j a c1.r? Dit kan so ses keer per jaar,,,88s. Is -jit nou vir j ie Skoolraad? --- Die Shoolra ad.

28 98. Dawi d 1e b(1'{on b Besk. I r. 2.wn die skoolkomitee? --- By die skoolkomitee et ek nie lang gedien nie, ek het ii t bedank omdat ek voorsitter van iie Skoolraad was. is ale So iit is al inligting rat jy vir my kan verstrek? ---- D~t DBUR Nr. 1; Geen veriere vrae. DEUR AND3R BESYULDI}DES Geen vrae. DEUR DIE AAITK1AER. Ek neem aan dat nog jie Skoolra2.:.1. nog ie skoolkoi'!1itee het op In Sondag vergader? ttooit op I n Sondag nie. Op In Saterdag? --- Ook nie op 8aterdag nie. (Al die get uies \at Beskuldigde Nr. 1,il roep ) BeJLkuldigde Fr. 2~ Ek het geen get uies 0 to roep lie. El sal getuienis afle hel'try MONYAMENG, v. o. e (Ook bekend a~ Picrie) (ieur toll{ ) ~ In verband met hier1ie sake van P~. di~ getuienis Hat ek voor u vaniag sal afle sal :lie 1 raarheii ' ees In vrieni van my gei-jees. Ons het baie saam gegaan, by baie geleenthede. Cooper het by een geleentheid vir my gese) "Man, hoe lyk jit,.til jy nie In lii van P. A. C. "lord nie? 11 Ek het ge1 Teier. Ek het hom gese ek lees in die ~oerante dat iie P. A. C. '. lat hy van nraat het moeilikheid. Ek 1et ~10m gevra om aan my te ver1ui1elik 'VTaar 11y aan hierjie P. h. C. kom want ek oor die P. A. C. is daar van 1ie Transvaal af. Cooper het aan my gese, "Man, jy Teet niks. If HOF' ~R.g.) los nou eers In bietjie - jy kan later vir my 11'Jcer vertel. liet jy gehoor 1vat Congress hier gese het? --- Ja. Kyk jy se jy -Tas nie lid van die P. A. C. nie? --- Ek,. as nie In li1 nie en ek is nie In lid nie Kom ons gaan nou eers op 1ie feite in. Korn ons vat vir Congr ess. O~thou jy uat Con r ess gese het? -.- Ja. By hot in sy get uienis gese 1at op In sekere Sonrag

29 99. Besk. ire 2. is y na Tr. 1 toe. Hy het hom nie by sy huis gelcry nie en hy 1et hom toe gekry by jou huis, Is -:lit so? --- Hr ~et my f -:laar gekry. Op die Son-:lag? --- Ja En hy S8 -:lat toe hy -:laar gekom het, was daar oo~ teen-, oordig ge1ees fr o 1 en jou broer, Nr. 3? - - Ey ~et my ~e vin-:l ek Has net met l':r. 1 -:laar Net rret Tr. 1? ~n Alfred Soqo Dit -T"l S nie beshll1 iig-:le Fr. 3 nie? --- Di t l..;as nie y,.. Het jy ver-:ler ge:1.oor hy het gese hy hot :iaar gekoiti en hy hot gehoor julle praat? - -- :::;k het -lit gahoor. Hy at nie gehoor vtat jul1e,.. ese het nie maar toe het nij. Nr. 1 gese. "10enie bang uees vir -:lie man nie, ons is 1e10 var1-:lie P. A. C. Hy ""i1 ook Clclns1uit, II en later :1et hy sy e- tuienis gevjysig en ge S8 hy het reeds a.anges1ui t. vlat S0 jy :iaarvan. By se jy Tas toe -:lie man wat nie 1.vOU insterr. daarmee nie on jy het gese) "Hier-:lie man moenie hier wees rd.e ll? --- Dis nie so nie. Jy ontken die res ran sy getuienis? --- Ja, sy getuioi.lis is verkeerd. 1Irat se jy het gebeur. Kyk, jy erken ook die ~an het daar gekom. Jy S9 jy en besku1dig-:le Nr. 1 '\ as 1aar en nj.e be sku1dig-:le Nr. 3 nie, maar ' n man met :Ue naam van Alfre1. ou lat S8 jy was -:lie ge1eentheid? --- Ons het -:laar ~esit en bier -:lrink. Is 1it a1? --- Ja. En het ju11e hom t oege1aat om jaar by ju11e te b1y? - - I Ons 'let hom ontvang. Ons het ho. ook jrank gegee. Hy is nooi t '\ eggejang nie - niemanj het g0s9, IIJy n oet 100pll nie? --- Fee, hy vas nie vteggejaag nie. Is 1 ar enigiet anders at jy my ver1er il neejecl In verban:i met hier:iie geval? --- Ja -:laar i Ons moet nou eers hierdio insident klaarmaak. Ons noot

30 100. Desk.. Tr. 2. 1ie 1ing or1elik doen, on'" moenie nou ron1spring nie. Jy \Teet nou in verband met 'vatter insi1ent prart ek? --- Ja. Dit is Congress se geval? - - Toe Congress in 1iG huis inkom - ek uas beken1 aan besku11ig1c Jr. 1 en Congress :1et nie Jr. 1 geken nie. Toe het ek my vrou aan hom voorbestel. Aan Congress? --- Dit was 1ie eerste maal t~t ek Congress geken het die da My vrou hot ges6 aangesiun 1it In kuiorgas is, het sy In bot tel bier gebring en aan '10m beg':"\c. Kyl{, Congress het in 1ie verban1 gese toe jy hom i""1n:1er l{ruisverhoor Deneem het, 1at iit vas op In vorige eleent11ei1 ltat sy jou 1aar ontmoet het. :Iet het getui o dat toe hy vir jou en beskuldigde Nr. 3 gekry het '!as hy op r n ander eleenthei:1 by jou huis gel,rees? --- Hy H8 S net eenmaal by tly huts. Goe1, het jy nog iet.s om in hier1ie verbanj to vertel? Hier1ie P. A. C. saak., fag nou big t j ie man, ons gaan 1ie ding so stul{kie vir stukleie vat. Ons praat nou oor wat Congress hier gess het - jy verstaan? _._- Ja. Jy h"t gehoor "Tat ele vir~ou gese het 1at Congress gese het het gebeur en jy het.lit ontken en gese 1i t "ras anders. Bet ju11e op 1ie geleenthei1 enige P.A. C. sake bespreek? ee. Gocd, ",ril jy my irts ver1er S6 in verban1 met iie geloenthci1 'Jaar'llee ons nou han1el? --- TeI'lvyl Congress in my huis gesit het, het ons.gesit en gesels. Hy het toe aan my gcvra: Skoonplaas? II Hy hot langs my Gesit. 'Ivas jy al ooit bv :lie 10k2.sio op '" Ek het hom gese ek is nie bekenl met 1ie 10k2.sio van Skoonplaas nie, maar ek het a1 1aar gel JOp. Hy het busp ek sal :iit vlaar1eer as jy een1ag by my "uis D0'~ kan kom. Ter"FYl ons nou s'j gesels~ het ek vir Con :re s ;..::- s ek,,,as al saam met Cooper d..aar by SYoonplaas ~o nes - het al d..aar by huise ged..rink, ons het by verskeie. i.~e i.... gegaan en ge1rink. Ek het 1i t aan holl'} ge s6 omia t lw v~_r 1 y

31 Collection Number: AD1901 SOUTH AFRICAN INSTITUTE OF RACE RELATIONS, Security trials Court Records PUBLISHER: Publisher'- Historical Papers, University of the Witwatersrand Location:- Johannesburg 2012 LEGAL NOTICES: Copyright Notice: All materials on the Historical Papers website are protected by South African copyright law and may not be reproduced, distributed, transmitted, displayed, or otherwise published in any format, without the prior written permission of the copyright owner. Disclaimer and Terms of Use: Provided that you maintain all copyright and other notices contained therein, you may download material (one machine readable copy and one print copy per page) for your personal and/or educational non-commercial use only. People using these records relating to the archives of Historical Papers, The Library, University of the Witwatersrand, Johannesburg, are reminded that such records sometimes contain material which is uncorroborated, inaccurate, distorted or untrue. While these digital records are true facsimiles of the collection records and the information contained herein is obtained from sources believed to be accurate and reliable, Historical Papers, University of the Witwatersrand has not independently verified their content. Consequently, the University is not responsible for any errors or omissions and excludes any and all liability for any errors in or omissions from the information on the website or any related information on third party websites accessible from this website, This document is part of a private collection deposited with Historical Papers at The University of the Witwatersrand.

32 VOLID.'IE 2 (Bladsye ) DIE STiiAT tec!n 1. I, 2. lie Y 3. JOH 4. t\~icil~.l '5. SI1 N. 1I~ORZKI ~LI ~L F E 7. I 'THU T UOA.,