NKR Standaard: 3. ES No:8970. Naam:... Maatskappy:... Kommoditeit:... Datum:...

Transcription

1 NKR Standaard: 3 ES No:8970 Leerdergids Primêre Landbou Kommunikasie Naam: Maatskappy: Kommoditeit: Datum: Die beskikbaarheid van hierdie produk is toe te skryf aan die finansiële ondersteuning van die Nasionale Departement van Landbou en AgriSETA. Bepalinge en Voorwaardes van toepassing

2 2 Voordat ons begin Geagte leerder Hierdie leerdergids bevat al die informasie om die kennis en vaardigheid te verkry wat sal lei tot die volgende eenheidstandaard: Titel: Skryf van tekste vir `n verskeidenheid van kommunikasie kontekste. ES No: 8970 NKR Standaard: 3 Krediete: 5 `n Volledige eenheidstandaard sal deur die fasiliteerder aan jou oorhandig word. Lees asseblief die eenheidstandaard in jou eie tyd deur. Terwyl jy deur die eenheidstandaard lees, maak `n lys van al jou vrae en aspekte wat jy nie verstaan nie en bespreek dit met jou fasiliteerder. Hierdie eenheidstandaard is een van die boublokke in die kwalifikasies wat hieronder aangedui word. Merk asseblief die kwalifikasie waarmee jy tans besig is. Titel ID Nommer NKF Standaard Krediete Nationale Sertifikaat in Diereproduksie Nationale Sertifikaat in Plantproduksie Punte Merk asseblief die leerderprogram waarvoor jy ingeskryf is: Jou fasiliteerder moet bg konsepte aan jou verduidelik Is jy ingeskryf vir: J N Leerlingskap? Vaardigheidsprogram? Kort kursus? Hierdie Leerdergids bevat al die informasie, en meer, sowel as die aktiwiteite wat van jou verwag sal word deur die loop van jou studies. Hou asseblief al die aktiwiteite wat jy voltooi het en plaas dit in jou Assesseringsportefeulje. Jou portefeulje is nodig vir jou laaste assessering. Waaroor gaan die assessering? Jy sal ge-assesseer word gedurende die verloop van jou studies. Dit word formatiewe assessering genoem. Jy sal ook ge-assesseer word met die voltooiing van hierdie eenheidstandaard. Dit word summatiewe assessering genoem. Voor jou assesering sal jou assessor die eenheidstandaard met jou bespreek. Assessering vind plaas met gereelde intervalle tydens die leerproses en dit sluit verskeie aktiwiteite in. Sommige aktiwiteite vind plaas voordat die program begin, ander vind plaas tydens die program en sekere aktiwiteite vind plaas nadat die program voltooi is.

3 3 Die assesseringservaring moet gebruikersvriendelik, deursigtig en regverdig wees. Sou jy voel dat jy onregverdig behandel is, het jy die reg om te appelleer. Vra asseblief jou fasiliteerder uit oor die appelleringsproses en maak jou eie lys. Jou aktiwiteite moet gereeld ingehandig word op versoek van die fasiliteerder vir die volgende redes: Die aktiwiteite wat volg is ontwikkel sodat dit jou kan help om vaardighede te verwerf asook kennis en die regte ingesteldheid te verkry sodat jy meer bevoeg kan word in hierdie module. Dit is belangrik dat jy al die aktiwiteite voltooi soos aangedui in die leerdergids en op die tye wat deur die fasiliteerder aangewys word. Dit is belangrik dat jy vrae vra en so veel as moontlik deelneem sodat jy `n aktiewe rol kan speel om groter bevoegdheid te bereik. As jy al die aktiwiteite voltooi het, handig dit in by die assessor wat dit sal merk en vir jou rigting sal gee in die leerareas waaraan jy meer aandag moet gee. Jy moet nie aanbeweeg na die volgende stap in die assesseringsproses voordat die vorige stap nie afgehandel, gemerk en terugvoer deur die assessor gegee is nie. Bronne van informasie om hierdie aktiwiteite suksesvol af te handel moet deur die fasiliteerder geïdentifiseer word. Neem kennis, alle voltooide aktiwiteite, take en ander bydraes waarop jy geassesseer is moet behou word en in jou finale assesseringsportefeulje kom. Geniet die leerondervinding!

4 4 Hoe om hierdie gids te gebruik Jy sal deurgaans in die gids by herhalende raampies of blokkies kom wat sekere aspekte van die leerproses verteenwoordig, informasie bevat of jou help om die aspekte of informasie te verstaan en te identifiseer. Die volgende is `n lys van die rame of blokkies en wat dit verteenwoordig: Wat beteken dit? Elke studieveld word gekenmerk deur unieke terme en definisies dit is belangrik om hierdie definisies en terme korrek te gebruik. Die definisies en terme word gewoonlik in swartgedrukte letters aangedui. Jy sal gevra word om aktiwiteite te voltooi wat of in groepsverband of idiwidueel kan wees. Onthou dat hierdie aktiwiteite klaargemaak moet word sodat jou fasiliteerder dit in jou portefeulje kan plaas as bewys dat jy dit wel gedoen het. Aktiwiteite (groep of indiwidueel) sal in so `n raam of blokkie beskryf word. Voorbeelde van sekere konsepte en beginsels wat jou sal help om dit in konteks te plaas, sal in hierdie blokkies verskyn. Die volgende raampie dui `n opsomming van die konsepte wat alreeds gedek is, aan, en bied aan jou die geleentheid om die fasiliteerder vrae te vra as jy onseker is oor die konsepte. My Notas Jy kan hierdie blokkie gebruik om vrae neer te skryf wat jy mag hê, woorde wat jy nie verstaan nie, instruksies wat jy by die fasiliteerder gekry het of enige ander opmerkings wat nodig is om die werk beter te verstaan

5 5 Wat gaan ons leer? Wat sal ek kan doen?... 6 Leeruitkomste. 6 Wat behoort ek te weet? Sessie 1 Skriftelike kommunikasie.. 7 Sessie 2 Die gebruik van taalstrukture Sessie 3 Skryf en redigering van n konsep Is ek gereed vir my toets? Kontrolelys vir praktiese assessering Papierwerk wat gedoen moet word Bepalings en voorwaardes.. 54 Erkenning SAQA Eenheidstandaard... 57

6 6 Wat sal ek kan doen? Wanneer jy hierdie eenheidstandaard suksesvol voltooi het, sal jy: Op hierdie vlak skryf komplekse tekste met gevorderde onderwerpe en kan die behoefte insien van formele taalkonstruksie. Instaat wees om tekstipe, onderwerp en taal te kies om toepaslik te wees vir `n bepaalde gehoor en doel. Taalstrukture en kenmerke gebruik om die lesers te beïnvloed. Eie tekste redigeer en verskillende tekstipes hanteer. Taal gebruik wat toepaslike vir die sosio-kulturele, leer- of werkplek of tegniese omgewing is. Leeruitkomste Aan die einde van hierdie leermodule moet jy `n basiese kennis en begrip hê van: Skryf vir `n spesifiek gehoor en doel. Gebruik taalstrukture en kenmerke. Skryf en beplan `n konsep voorbeeld sodat die duidelikheid en korrektheid van die geskrewe stuk verbeter kan word. Vir `n spesifieke doel en gehoor skryf Taalstruktuur en kenmerke gebruik om `n wye verskeidenheid van tekste te skep wat samehangend is Kan `n konsep beplan,skryf en redigeer om korrektheid en duidelikheid te verseker. Wat behoort ek te weet? Dit word verwag van die leerder om sy bevoegdheid teen die eenheidstandaard te meet: US: FET-C/03 Write for a defined context

7 7 Sessie 1 Skriftelike kommunikasie Na die voltooiing van hierdie sessie, behoort jy te kan: SU 1: Skryf vir `n spesifiek gehoor en doel. In hierdie sessie sal ons die volgende konsepte ondersoek: 1.1 Inleiding Hierdie afdeling sal spesifiek kyk na hoe om te skryf vir `n spesifieke gehoor en doel. Dit sluit die volgende in: Doel,gehoor en konteks Keuse van toepaslike teks Keuse van toepaslike taal Gestruktureerde skryfwerk In hierdie afdeling sal ons aandagtig kyk na Spesifieke Uitkoms Een en die Assesseringskriteria wat verband hou hiermee. Ons sal spesifiek kyk na hoekom ons iets moet skryf, wat die die geskrewe stuk wil sê en hoe is die beste manier om dit te sê. In die proses sal ons werk met voorbeelde van basiese geskrewe teks, ons vaardigheid verbeter om inligting in te samel en te organiseer en om `n effektiewe geskrewe stuk te produseer. 1.2 Doel, gehoor en konteks Baie mense voel geintimideer om `n stuk skryfwerk te produseer en jy mag een van hulle wees. Ons mag gemaklik voel daarmee om met mense te praat, maar sodra ons `n stuk moet skryf voel dit heeltemal anders. Dit is omdat ons meer gewoond daaraan is om te praat as om te skryf. Daar mag egter geleenthede in ons lewens wees waar ons iets moet doen in geskrewe formaat. Ons mag selfs voel dat ons wil skryf. Wat `n mens ingedagte moet hou is dat `n geskrewe stuk eintlik `n gesproke stuk is wat neergeskryf is. Net soos wanneer jy praat is daar `n konteks as jy praat sê jy iets vir iemand. So skryf jy ook vir `n leser of `n gehoor en met `n bepaalde doel. Die voordeel met skryf is dat jy dit reg kan doen. Jy kan jou konsep dokument beplan en redigeer(regmaak). Jy kan eksperimenteer wat is die beste manier waarop jy `n ding kan stel en die beste stuk skryf wat jy moontlik kan. In hierdie afdeling sal ons die proses begin om van jou `n effektiewe skrywer te maak.

8 8 Ons sal die woord teks gebruik om na `n geskrewe stuk te verwys. Dit sluit `n geskrewe stuk van enige lengte in (van `n enkele letter of `n woord tot `n boek). Oor die algemeen word die woord teks gebruik om te verwys na enige produk wat gelees, gedekodeer of ge-analiseer kan word. Al gaan ons nou net werk met geskrewe tekste kry jy ander tekste soos bv. `n mondelinge teks, films,kunswerke en selfs lekkergoedpapier. 1.3 Keuse van toepaslike teks Kyk na die volgende e-pos: Hallo Ma Ek skryf om te vertel van my laaste ongeluk. Ek lê in die bed met `n vrek seer enkel! Arme ek ek wens Ma was hier om by te bederf met lekker kos en `n beker koffie. Ek het die vervlakste ding geswik terwyl ek plantmonsters saam met Freek en Jan ingesamel het en nou is ek in groot moeilikheid. Ek moet twee yslike take inhandig wat ek met hierdie drama glad nie klaar gekry het nie en nou moet ek maar vir die dosente notas skryf en die hele ou hartseer verhaal vertel. Dit kon seker erger gewees het onthou Ma toe ek my arm gebreek het toe ek nog net `n kind was? Liefde Roberto NS. Stuur asseblief `n paar koeksisters om die enkel so gou as moontlik gesond te kry!! Vergelyk dit nou met die nota aan die dosent. Geagte Me Adams, Harfield Huis Koshuis Leliefontein Straat Worcester 25 April 2005 Sal u my verskoon van die lesings vir die volgende twee dae. Kan u my ook asseblief twee dae uitstel gee op my projekte oor die Fynbos en Overbergstreek. Ek het my enkel beseer met gister se prakties en kan nie by die Biblioteek uitkom nie. Ek het `n doktersertifikaat en sal dit vir u bring as ek terugkeer na die lesings op die 2 e Mei. Die uwe, Roberto Jones Beide die tekste is deur dieselfde persoon geskryf oor dieselfde gebeurtenis, maar wat is verskillend aan die twee tekste? Daar is verskille in styl: die e-pos is informeel en geselserig in algemene spreektaal. Die brief aan die dosent is formeel, ernstig en afsydig.

9 9 Daar is ook verskille aan die vorm: die e-pos het geen adres nie en daar is nie veel aandag gegee aan leestekens nie. Die brief is gestruktureerd met leestekens en het `n aanhef en `n slot. Kom ons kyk nou hoekom is die style so verskillend. Dink aan die konteks, gehoor en doel van elke teks en dink hoe hierdie faktore beïnvloed wat geskryf word en hoe dit uitgedruk word. Konteks verwys na die omstandighede, die omgewing waarin `n teks geskep en gelees word. Dit kan ook verwys na die tyd waarin of waaroor geskryf word (historiese periode), die plek (die fisiese ruimte of geografiese omgewing) asook die sosiale en kulturele omgewing waarin die teks afspeel. Die konteks kan `n belangrike invloed hê op die manier waarop die teks geskryf word asook op die lees van die teks. Gehoor verwys na die leser of die verbruiker van die teks. Die term verwys gewoonlik na die teiken gehoor wat beplan is vir die bepaalde teks. Dit mag `n spesifieke persoon wees of `n groter gehoor soos `n teks wat beplan word vir publikasie. Doel: dit is wat die skep van die teks motiveer. Ons sal in die eerste plek kyk na die konteks van elke stuk. As mens die stuk met aandag lees kan `n mens baie aflei van die konteks waarin dit geskep is. Die konteks van die e-pos is `n seun wat vir sy ma skryf. Hy vertel haar van die ongeluk. Hy skryf ook vanuit die perspektief van `n seun wat die versorging van sy ouerhuis mis. Die konteks van die brief is `n student wat uitstel vra vir sy projekte en vrystelling van die bywoning van lesings. Onthou as jy `n teks skryf kan jou leser `n verskeiedenheid van afleidings maak t.o.v die konteks waarin die teks geskryf is. Jy moet dus altyd bewus wees van die implikasies van die konteks (opsetlik of onopsetlik) van `n geskrewe stuk. Wat van die gehoor en doel? Hoe beïnvloed dit die inhoud van die teks en hoe die teks aangebied word? Die gehoor in die eerste stuk die e-pos is die ma, duidelik iemand wat die seun intiem ken. Hy skryf oor die detail van sy ongeluk en hoe hy daaroor voel sowel as sy verlange huistoe. Sy e-pos is informeel en herhinner aan gesproke taal. Die teks kan amper `n gesprek met sy ma wees. Wat is die doel? Deels gaan dit daaroor dat hy sy ma wil inlig oor wat met hom gebeur het maar ook gaan dit oor `n versoek vir eetgoed en waarskynlik `n bietjie simpatie. Die gehoor van die tweede teks is die dosent. Die persoon kan Roberto verskoon van die lesings en aan hom uitstel gee vir sy projekte. Hieruit kan ons aflei dat die skrywer die vorm teks gebruik het wat die mees toepaslik is vir die doel waarvoor die teks is.

10 Keuse van toepaslike taal Die gebruik van toepaslike taal is van kritiese belang in die skryf van `n teks. Daar is alreeds aandag gegee aan sake soos rassisme, ouderdom en seksisme. Jy behoort bewus te wees van die feit dat die keuse van taal sensitief moet wees vir die genoemde konteks en dat dit ook toepaslike moet wees vir sosio-kulturele konteks. Soortgelyk is die vorm van die spesifieke teks van kritiese belang t.o.v die boodskap wat oorgedra word. Deur `n ontoepaslike vorm te gebruik kan die teks`n effek veroorsaak wat geheel onbedoeld was. Wat gebeur as `n ontoepaslike teks-tipe, styl of register gebruik word? Ons kan die effek meet deur elk van Roberto se tekste in verskillende vorms te skryf. Kom ons kyk hoe elke voorbeeld werk (of nie werk nie!) Dink in die eerste plek aan Roberto se brief aan sy ma. Sy ma is die eienaar van `n kleinerig besigheid. Kom ons kyk hoe toepaslik sal dit wees as Roberto vir sy ma `n brief skryf in die vorm van `n e-pos:- Die Direkteur Ajax Supplies Posbus 455 Kaapstad 8000 Geagte Me Jones Inligting t.o.v tydelike ongeskiktheid U is bewus van die feit dat ek besig is om plant produksie te studeer aan die Boland Kollege. Dit beteken dat ons soms praktiese uitstappies in die veld moet onderneem. Tydens een van hierdie uitstappies het ek `n ongeluk gehad wat minimale skade aan my enkel veroorsaak het. Die gevolg daarvan was dat ek nie my lesings kon bywoon nie en twee projekte nie kon klaarkry nie. Die ongeluk het my laat onthou hoe u in die verlede, onder soortgelyke omstandighede, tog simpatiek teenoor my opgetree het. Ek sal dieselfde soort simpatie in my huidige omstandighede waardeer. Ek onthou ook `n insident uit my kinderdae toe ek my arm gebreek het. `n Laaste versoek is dat ek koeksisters by u wil bestel wat so gou as moontlik afgelewer moet word. Die Uwe (Mnr) R Jones Dit is heeltemal toepaslik vir `n besigheidsbrief maar is dit in die korrekte vorm en toepaslik vir hierdie konteks? Roberto se e-pos is ontoepaslik vir die volgend redes:-

11 11 Die vorm van die teks is formeel (alhoewel daar nie detail van sy adres is nie omdat dit in `n e-pos formaat is). Die inhoud laat sekere detail weg wat relevant sou wees vir `n ma. Die styl is formeel: woordeskat (u, huidig, versoek ens.) en sintaks (U is bewus...,`n Laaste versoek...) Hierdie brief is totaal ontoepaslik vir die konteks, die gehoor (sy ma en nie sy ma as besigheidsvrou nie) en die doel (om sy gevoelens te deel en `n behoefte aan versorging uit te spreek nie om `n besigheidsvoorstel te maak nie). Dit is natuurlik onwaarskynlik dat so iets sal gebeur. Maar kom ons kyk na Roberto se brief aan sy dosent. Die konteks hoef natuurlik nie so eenvoudig te wees as wat ons aanvanklik gedink het nie. Kom ons veronderstel daar is `n ander kant aan Roberto se verhouding met sy dosent. Kom ons veronderstel Roberto en sy dosent is in dieselfde kerk en hulle ken mekaar goed. Veronderstel dat hulle in die gemeente vir twee jaar op dieselfde jeugkomitee gedien het. Hoe kan dit Roberto se brief aan sy dosent beïnvloed? Leer Taak Veronderstel Roberto het die volgende brief geskryf: Hallo Annie Luister ek het my enkel gister beseer en moet in die bed bly vir twee dae. Dit beteken ek kan nie by die klas uitkom vir twee dae en sal ook nie my projekte betyds kan indien nie jammer! Sien jou Sondag by die byeenkoms. Ek weet nie wat gaan ons doen met die situasie nie jy weet waarvan ek praat! Groetnis Roberto Dink jy hierdie brief is toepaslik? Voordat jy die vraag beantwoord moet jy goed daaroor dink. Gestel briewe wat te doen het met vrystelling van lesings en uitstel van projekte word deur die administratiewe personeel van die departement gelees en dan na die akademiese komitee gestuur. Die briewe word moontlik deur drie personeellede gelees. Maak nou `n lys van alles in die brief wat jy as ontoepaslik beskou. Jy kan die volgende kategoriëe gebruik: Formaat (vorm),styl en toon. Hier is sekere punte wat jy mag agterkom: Vorm: Te gemaklik, geen adres word gegee Styl: Te informeel, persoonlik en intiem Toon: Ontoepaslik te familiêr en indiskreet. In die bg. voorbeeld mag Roberto die dosent persoonlik ken, maar in sy brief skryf hy nog steeds aan die dosent in haar professionele hoedanigheid as dosent. In hierdie geval is dit dus ontoepaslik van hom om te verwys na hulle konneksie by die kerk en behoort sy brief nog steeds formeel te wees.

12 12 Onthou in amptelike kommunikasie is persoonlike verhoudinge nog steeds irrelevant en enige verwysing daarna is onsensitief teenoor die leser. Die verkeerde keuse van styl kan die integriteit van beide die skrywer en die leser ondermyn. In die voorbeelde het ons gekyk hoe dieselfde gebeurtenis totaal verskillend aangebied kan word. In beide gevalle is verskillende tekstipes gebruik. Die keuse van tekstipe hang af van die gehoor waarvoor daar geskryf word en doel van die skrywe. Maak seker dat die taalgebruik sensitief en toepaslik is vir die ontvanger. Daarna het ons gekyk na die konsekwensies vir die keuse van `n ontoepaslike teksvorm en taalgebruik. Kom ons gee aandag aan die tipe tekste. Ons het sover gekyk na `n vriendskaplike e-pos en `n amptelike brief. Ons sal nou die tipes tekste uitbrei na meer tipes genres as net briewe. Genre Genre is `n vorm of kategorie van geskrewe teks. Voorbeelde van genres: Narratiewe: Dit vertel `n storie wat uit `n aantal samehangende gebeurtenisse bestaan. Die narratief mag fiksie wees (`n totale verbeeldingsvlug) of nie-fiksie (bv. die werklikheid soos `n geskiedenis teks)of die twee kan vermeng word waar `n storie vertel word wat ook karakters bevat wat werklike mense is. Die gebeure in die storie word volgens opeenvolgende orde gerangskik die plot. Die plot mag die gebeure kronologies weergee (soos die gebeure opeenvolgend gebeur het) of dit mag die gebeure vermeng om `n meer komplekse plot te skep (soos byvoorbeeld `n teruggryp na die verlede). `n Narratief kan enige lengte hê (`n grappie wat uit drie reëls bestaan of `n vollengte roman) en dit word tradisioneel in die teenwoordige tyd vertel. In Engels word `n narratief tradisioneel in die verlede tyd geskryf. Diskoers: Diskoers bied `n bespreking aan van `n kontroversiele onderwerp waar beide kante van die argument behandel word. Die diskussie behou die balans tussen beide kante van die argument en gebruik bewyse om enige punt te staaf. `n Konklusie word bereik nadat beide kante teen mekaar opgeweeg word. Dit is gewoonlik in die teenwoordige tyd alhoewel gebeure wat in die verlede afgespeel het tog in die verlede tyd aangebied kan word. Reflektief:

13 13 Reflektief bied die skrywer se gedagtes en bepeinsinge aan. Dit is soos `n terugblik op `n gebeurtenis, proses,ervaring persoon, `n herhinnering ens. Alhoewel dit menings mag bevat gaan dit eintlik verder as dit. Argumentering(beredeneerd): Dit is `n stelling of `n standpunt wat iets voorstaan of daarteen is. Die skrywer het `n standpunt wat op `n duidelike beredeneerde basis berus. Die diskussie word dan konsekwent vanuit daardie standpunt beredeneer. Die skrywer mag sy standpunt staaf deur die gebruik van bewyse uit eie ondervinding of wat op navorsing gebaseer is. Beskrywend: `n Onderwerp byvoorbeeld `n persoon, `n objek, `n gebeurtenis ens. word deur die skrywer beskryf. Dit word gewoonlik in die teenwoordige tyd gedoen en die skrywer kan figuurlike taal (vergelykings en metafore) gebruik. Verduidelikend: Dis `n verduideliking van hoe iets werk. Die onderwerp mag `n objek,`n proses of `n sisteem wees en die doel van die teks is letterlik om aan die leser te verduidelik hoe die ding werk. Transaksioneel: Dit verwys na tekste wat `n funksionele aard het. Dit mag vir persoonlike redes wees (bv. `n dagboek, joernaal `n vriendskaplike brief) of vir besigheidsredes (besigheidsbriewe,advertensies ens.) Besigheidsbriewe Besigheidsbriewe het `n spesifieke formaat en konvensie. Advertensies Advertensies kan in die vorm wees van brosjures, tydkskrifadvertensies, pamflette, televisie advertensies ens. Elektroniese tekste Elektroniese tekste soos bv. e-pos en sms boodskappe. Multi-media aanbiedinge Multi-media aanbiedinge soos bv. powerpoint of video.

14 14 Voltooi asseblief aktiwiteit 1: Tipes skriftelike kommunikasie (indiwidueel/groep beoordeling) Vir hierdie aktiwiteit het jy `n pen en papier nodig. Kyk na die beskrywing van verskillende tekste wat in die lys aangedui is met letters. Kyk dan na die verskillende genres op die lys wat numeries aangedui is. Pas die regte beskrywing by die regte genre. Skryf net die nommer teenoor die korrekte letter. Tekste: A. n Roman wat in Maleisië afspeel oor die lewe van `n teeplanter. B. `n Teks wat geskryf is deur opgeleide mediese personeel oor die toepassing al dan nie van genadedood. C. `n Artikel wat die genetiese modifikasie van plante bevorder asof dit voordelig vir almal sou wees. D. `n Brosjure wat `n vakansieoord in die Maldives beskryf. E. `n Pamflet wat aanwysings gee vir die gebruik van `n digitale kamera. F. `n Inskrywing in `n dagboek wat reflekteer oor die dood van `n geliefde vriend. G. `n Brief aan `n wynplaas se bestuurder wat aansoek doen vir vakansie werk. Genres: 1) Diskoers 2) Beskrywend 3) Narratief 4) Reflektief 5) Argumentering 6) Transaksioneel 7) Verduidelikend 1.5 Strukturering van skriftelike kommunikasie Ons gaan nou kortliks kyk na die strukturering van skrywes sodat `n boodskap duidelik oorgedra kan word. Lees die volgende voorbeeld. `n Mediese fonds het `n nuwe lidmaatskapkaart aan elke lid gepos saam met `n plastiek omhulsel wat kan plak. Die volgende instruksies het saam met die mediese kaart gekom: Gebruik asseblief die ingeslote plastiek omhulsel om oor u mediese fondskaart te plak. Sny die kaart uit op die lyn. Maak seker dat u dit eers teken voordat u dit sny en met die plastiek omhulsel toeplak. Die kaart is bewys van lidmaatskap. As u handtekening nie met plastiek toegeplak is nie, is die kaart nie geldig nie. Is die instruksies duidelik? As jy dit stap vir stap volg sal jy eindig met wat jy nodig het?

15 15 Let op dat die heel eerste instruksie aandui dat die mediese kaart met `n plastiek omhulsel toegeplak moet word. Dan kom die instruksie dat die kaart eers uitgesny moet word. Die volgende instruksie is om die kaart uit te sny en heel aan die einde eers word jy ingelig dat die kaart eers geteken moet wees voordat jy dit kan toeplak. Jy het waarskynlik teen dié tyd die lidmaatskapkaart met plastiek toegeplak voordat jy dit geteken het. Natuurlik is dit belangrik om instruksies eers volledig deur te lees voordat jy dit begin doen. Maar dit is ewe belangrik dat instruksies stap vir stap en in die regte volgorde aandui hoe die taak uitgevoer moet word. As jy die instruksies uitgevoer het volgens die gegewe volgorde het jy met `n plastiek kaart sonder handtekening gesit dus met `n ongeldige kaart! Watter genre van skriftelike kommunikasie is dit? Hierdie is `n verduidelikende teks omdat dit instruksies bevat t.o.v die hantering van jou nuwe mediesefondskaart. Leer Taak Die volgende skrywe druk die skrywer se mening t.o.v die Lotto uit. Hoekom gooi mense week na week geld weg? Hulle behoort te weet dat geld geleidelik groei. Instede daarvan lyk dit asof mense eerder sal leef saam met die waarskynlikheid dat hulle hulle geld moet groet week na week. Die kanse om die Lotto te wen is baie skraal. As hulle hulle geld in die bank sit kan hulle op een ding wed en dit is die sekerheid. Dit is verwarrend om te lees want die sinne is nie logies en georden nie. Die skrywer het net `n klomp gedagtes neergeskryf maar dit nie ordentlik beplan nie. Skryf die stuk oor en verander die orde van die sinne en die bewoording (net klein veranderinge sonder om radikale veranderinge aan die sinne te maak.) Wat is die genre van die teks Die kanse om die Lotto te wen is baie skraal. Waarom gooi mense week na week hulle geld weg? As hulle eerder hulle geld in die bank sit kan hulle op een ding wed met sekerheid. Hulle sal weet dat hulle geld geleidelik sal groei. In teenstelling met die sekerheid lyk die eerder asof mense met die groter waarskynlikheid saamleef, die moontlikheid om hulle geldjies te groet week na week. Genre - Argumenterend My Notas

16 16 Voltooi asseblief aktiwiteit 2 Skommeling van sinne (Pare) Vir hierdie aktiwiteit sal jy pen en papier benodig. In die volgende stuk is die sinne deurmekaar. Herrangskik die sinne om dit duideliker vir die leser te maak. (Maak kleinerige aanpassings aan die bewoording, maar moenie die sinne in sy geheel verander nie.) Identifiseer die genre van elke teks. VOORBEELD A Hy ondersteun natuurlike metodes van plantproduksie. Hy verseker dat die 1,200 hektaar landgoed by Highgrove in Gloucestershire organiese landboumetodes navolg. Een van sy belangstellings is organiese landboumetodes. Hy is aktief en gebruik sy posisie om uitsprake te lewer oor sake van nasionale belang. In 1999 is hy gekritiseer omdat hy die delikate balans tussen die monargie en partypolitiek in die weegskaal geplaas het. Hy het vrae gevra oor die genetiese modifikasie van voedsel. Prins Charles is die troonopvolger van Brittanje. VOORBEELD B Hierdie verskynsel word basterkrag (heterose) genoem. Ongeveer al die mielies wat tans in die VSA en Europa geplant word, kom van bastersaad. Die gebruik van basterrmielie het uitgebrei in die laaste paar jaar. Die baster variëteite het byvoorbeeld bygedra daartoe dat die VSA se mielie oes verdubbel het sedert Baster variëteite is algemeen in graanoeste (mielies en sorgum), groente (kool,tamaties,pampoene) en baie blomspesies. Bastersade mag selfs meer gesond wees as enige van die oorspronklike saad. Dit word wyd gebruik om die opbrengs te verbeter. Ons het dit al genoem hoe belangrik dit is vir `n paragraaf om goed gestruktureerd te wees om `n duidelike boodskap oor te dra aan die leser. Ons kan nou aan `n langer teks werk en dit so struktureer dat die boodskap nog steeds duidelik bly vir die leser. Ons het al daarna gekyk hoe om `n mondelinge aanbieding effektief te beplan en te struktuur. Dieselfde beginsel geld vir `n skriftelike aanbieding. Wanneer jy `n teks skryf moet dit goed beplan word deur soortgelyke tegnieke te gebruik: dinkskrum, uitlig van die hoogtepunte en breinkaarte. Ons gaan nou hierdie tegnieke gebruik om `n brief aan die gemeenskapspublikasie te skryf. Jou gemeenskapskoerant het `n gereelde kolom oor die VIGS-epidemie. In `n artikel is daar `n nuwe program geloods wat getrouheid, onthouding en die gebruik van kondome aanmoedig. ( ABC program: Abstain, Be faithful, Condomise) Nadat jy die artikel gelees het voel jy alhoewel daar waarde in die program is, is dit nie voldoende reaksie op die VIGS epidemie nie. Jy besluit om `n brief te skryf om jou standpunt te stel.

17 17 Hoe beplan jy die brief? Ons sal drie basiese stappe gebruik om die brief te beplan: dinkskrum - om nuwe idees te mobiliseer. identifiseer hoogtepunte om die idees te sif en te sorteer breinkaart om die brief te beplan. Stap 1: Dinkskrum Skryf jou gedagtes neer oor die onderwerp. Onthou die volgende: Gaan terug na die oorspronklike artikel om jou geheue op te skerp. Skuif die artikel opsy en laat jou eie idees vorm aanneem. Beknopte aantekeninge is balangrik, net trefwoorde of afkortings. Skryf idees neer soos dit kom. Moet jouself nie sensor nie, skryf enige idee neer (jy kan later wat ontoepaslik is uithaal). `n Voorbeeld van die dinkskrum kan so lyk: ABC wat beteken dit? Idiwidualisties Simplisties Realiteit Tempo van infeksie - syfers Vriend Toetsing Verkragting Anti Retrovirale medisyne Skaal van die epidemie Holistiese oplossings? Werkplek Mate van kennisname Berading Openbaarmaking Vooroordeel Verwerping Vrees Normale siekte Jeug Onkunde Opvoeding Versperrings/Steurnisse Babas Ingesteldheid

18 18 As die dinkskrum verby is kan jy eers deur al jou idees sif en meer krities daarna kyk. Stap 2: Lig jou hoofgedagtes/hoogtepunte uit en bondel die ander idees saam. Sorteer die sleutelgedagtes uit al die lukraak idees wat jy neergeskryf het, Byvoorbeeld, uit bg. dinkskrum, wil ons die die volgende gedagtes uitlig: Realiteit Versperrings/Steurnisse Holistiese oplossings Kies `n idee vir jou inleiding, onthou dit moet verband hou met die onderwerp: vb. ABC wat? Lig enige gedagte uit wat toepaslik is vir jou slot: vb. Simplisties Bondel al die ander gedagtes saam onder die hoof idees. As iets vir jou ontoepaslik lyk, haal dit uit. Jou dinkskrum mag asvolg lyk: ABC betekenis? Inleiding Indiwidualisties Inleiding Simplisties Konklusie Realiteit * Hoof gedagte Tempo van infeksie Realiteit Toetsing Oplossing Verkragting Realiteit Anti Retrovirale medisyne Oplossing Omvang van epidemie Realiteit Holistiese Oplossings * Hoof gedagte Werkplek Oplossing Mate van kennisname Oplossing Berading Oplossing Openbaarmaking Steurnisse Vooroordeel Steurnisse Verwerping Steurnisse Vrees Steurnisse Normale siekte Konklusie Jeug Realiteit Onkunde Steurnisse Opvoeding Oplossing Weeskinders Realiteit Steurnisse * Hoof gedagte Ingesteldheid Konklusie

19 19 Stap 3: Breinkaart Hierdie is die fase wat ons die vorm van ons argument begin beplan. Die punte wat ons in die dinkskrum ge-identifiseer het is die materiaal waarmee ons gaan werk. Hoe ons hierdie gedagtes saamgroepeer is net so belangrik as die idees self. Ons kan die volgende stappe volg: In die middel van die breinkaart is die onderwerp. Hoekom? Omdat alles wat jy skryf verwant is aan die onderwerp, jy moet bly by die hoofgedagte. Die hoofpunte wat jy uitgelig het is die hoofgedagtes en dit moet met die onderwerp verband hou. Dit is belangrik om die hoofgedagtes in logiese volgorde te hou, bv. jy kan begin met die Bekendstelling aan die Realiteit, dan na Steurnisse gevolg deur Oplossings en eindig met die Konklusie. In so `n geval sal die liggaam van die brief kyk na twee hoofpunte: Realiteit en Steurnisse voordat die Oplossings aangespreek word. Hoe kies ons die hoofgedagtes uit die lys? `n Hoofgedagte moet ander idees insluit. Sekere punte is breër kategoriëe ander is voorbeelde wat in `n bepaalde kategorie sal val. Holistiese oplossings is bv. `n kategorie wat voorbeelde soos opvoeding, berading, toetsing sal omvat. Ander gedagtes van die dinkskrum word ondersoek en kyk of dit `n bydrae kan lewer tot die hoofgedagte. As dit `n relevante idee is word dit gegroepeer onder die toepaslike hoofgedagte. Enige idee wat nie relevant is nie, word weggelaat. Op die manier sif jy deur jou lys van idees en klassifiseer jou materiaal gelyktydig. Kyk na die voorbeeld om jou te help. INDLEIDING - ABC Vorige artikel. Betekenis van ABC Indiwidueel Die breinkaart is dan die plan van jou brief. As die beplanning eers uitgewerk is volgens die breinkaart, kan dit volledig uitgeskryf word. Elke hoofgedagte sal `n paragraaf wees en die punte sal in vol sinne uitgeskryf word.

20 20 Vanaf die breinkaart kan ons die volgende beplanning doen: Inleiding- ABC Vorige artikel Betekenis van ABC Indiwidueel Daar was in die afgelope tyd `n artikel in u koerant oor die ABC program as `n reaksie op die VIGS epidemie. Die program moedig mense aan om hulle seksuele praktyke aan te pas deur: A onthouding, B te hou by een maat en C deur die gebruik van kondome aan te moedig vir elke seksuele ontmoeting. Alhoewel ek saamstem daarmee dat mense aangemoedig moet word om verantwoordelik op te tree, is dit vir my `n baie indiwidualistiese benadering. Neem nou die hoof idee van Realiteit van die breinkaart en skryf dit uit in vol sinne. Jou paragraaf sal nie dieselfde wees as die voorbeeld nie, maar dit moet al die punte insluit wat in die breinkaart gebruik is en dit moet logies en duidelik wees. Die realiteit is baie meer gekompliseerd. Ons het `n groot epidemie en mense raak geinfekteer teen `n onrusbarende tempo. Die hoogste voorkoms van infeksie is onder die jong mense en die boodskap van die ABC program faal jammerlik in die opsig. Ongelukkig is die statistiek van verkragting in ons gemeenskap ook baie hoog onder klein kindertjies en ook babas. Dit is duidelik dat die infeksie nie altyd in `n omgewing plaasvind wat die indiwidu toelaat om die ABC keuse te maak nie. Nog `n strategie vir beplanning is die spinnekopdiagram wat soortelyk is aan die breinkaarte. Hier is die sentrale gedagte (onderwerp) die liggaam van die spinnekop en uit die liggaam spruit die 8 pote voort (dit hoef natuurlik nie 8 gedagtes wees nie, die gedagte is dat elke been van die spinnekop `n afsonderlike idee verteenwoordig.) My Notas

21 21 Leer Taak Verbeel jou julle het `n dinkskrum gehad oor kwekerye. Julle het `n spinnekopdiagram geteken waarvan die lyf genoem word: kwekerye. Jy het agt bene wat asvolg lyk:- Kommersiële kwekerye; Voorbeelde van suksesvolle kwekerye; Tipe kwekerye; Basiese vereistes om `n kwekery te begin; Die pad vorentoe vir kwekerye; Aankoop van plante vir kwekerye; Redes waarom kwekerye ontstaan; Navorsingskwekerye; Kommersiële kwekerye. Elke afsonderlike gedagte moet jou lei om `n paragraaf te skryf. Hoe gaan jy die bene orden sodat daar `n logiese progressie in die paragrawe volg? Die mees logiese orde vir die paragrawe:- Redes waarom kwekerye ontstaan; Basiese vereistes om `n kwekery te begin; Aankoop van plante vir kwekerye; Voorbeelde van suksesvolle kwekerye; Tipe kwekerye Navorsingskwekerye; Kommersiële kwekerye; Die pad vorentoe vir kwekerye. Jou finale diagram kan asvolg lyk: Pad vorentoe vir kwekerye Redes vir stigting Basiese vereistes om te begin Kommersiële kwekery KWEKERYE Aankoop van plante Navorsingskweker Soorte kwekerye Suksesvolle kwekerye Stem jy saam met die antwoorde? Dink aan redes hoekom jy sou verskil. Voltooi asseblief aktiwiteit 3 Skep van paragrawe (Indiwidueel) Vir hierdie aktiwiteit het jy `n pen en papier nodig. Deur gebruik te maak van die breinkaart en die voorbeeld hierbo, skep `n paragraaf vir elk van die hoofgedagtes, naamlik Steurnisse, Oplossings en Konklusies. Hieruit sal jy jou eerste konsep brief saamstel en jou finale konsep redigeer voordat jy die finale brief na die redakteur van die koerant stuur.

22 22 Voltooi asseblief aktiwiteit 4 Beplanning van die geskrewe stuk (Pare en klein groepies) Vir hierdie aktiwiwteit het jy toegang nodig na die internet, biblioteek, tydskrifte, koerante, pen en papier. Onthou dat jou beplanning en jou lysie ingehandig moet word. In hierdie aktiwiteit gaan jy beplan om `n stuk te skryf wat ten minste 250 woorde lank is. Kies een van die volgende opsies: `n Brief aan die koerant wat jou opinie oor indringerplante stel. `n Artikel aan jou kollege koerant oor enige saak wat jy dink jou medestudente sal interesseer. `n Storie vir `n agtjarige wat sukkel met `n langtermyn siekte. Watter opsie jy ookal kies, besluit op `n fokuspunt vir jou stuk, Dit mag `n mening wees (vir die brief), `n eis (vir die artikel) of `n tema (vir die storie).wat ookal jou onderwerp is dink daaraan in terme van jou gehoor, doel en konteks. Sorg dat jy oor genoeg informasie beskik voordat jy jou beplanning begin. Gebruik ten minste twee verskillende bronne om jou onderwerp te ondersoek: boeke, koerante, tydskrifte, die internet, `n kenner op die gebied van jou onderwerp. Vir die brief aan die koerant of die artikel moet jy bronne kry vir die onderwerp wat jy gekies het. Vir die kinderstorie moet jy bronne vind oor die toestand van `n langtermyn siekte by kinders en oor die sake waarmee so `n kind gekonfronteer sal word. Vra jouself af of die informasie relevant is, waar is of geldig is. Deur terug te verwys na jou proses om `n breinkaart op te trek moet jy nou `n stuk skryfwerk beplan volgens die onderwerp wat jy gekies het Neem kennis: vir hierdie aktiwiteit moet jy: `n Dinkskrum hê rondom jou idees. Jou idees uitlig en groepeer. `n Breinkaart optrek. Gebruik die volgende lys om jou dinkskrum te assesseer: Ek het besluit op `n enkele onderwerp. Ek het `n duidelike standpunt oor die onderwerp. Ek het gebruik gemaak van navorsing om idees in die hande te kry. Ek het my eie idees oor die onderwerp. Ek het ten minste 15 idees oor die onderwerp neergeskryf. Gebruik die volgende lys om die hoogtepunte en groepering van idees te assesseer: Ek het my idees gesif. Ek het nie minder as 3 en nie meer as 5 hoofgedagtes uit gelig nie. Vir my hoofgedagtes het ek algemene kategorieë gekies. Ek het net die relevante idees wat verband hou met my hoofgedagte behou. Al my gegroepeerde idees hou verband met my hoofgedagte. Alle ontoepaslike idees is uitgegooi. Gebruik die volgende lys om jou breinkaart te assesseer: Ek het my inleiding beplan. Ek het my hoofgedagtes in logiese volgorde beplan. Ek het my konklusie beplan. Elke idee hou direk verband met die hoofgedage of indirek met die onderwerp. Ons het nou die basiese beplanning vir `n stuk skryfwerk gedoen. Nou moet ons die beplanning gebruik om `n geskrewe teks te skep.

23 23 Voltooi asseblief aktiwiteit 5 Skryf van `n Teks (Pare of klein groepies) Vir hierdie aktiwiteit benodig jy pen en papier. Jy gaan nou jou breinkaart van Aktiwiteit 4 gebruik om `n teks van ten minste 250 woorde te skryf. Jy het alreeds besluit op die tipe teks, die onderwerp en die fokus van jou stuk. Maak gebruik van jou breinkaart en skryf die paragrawe volledig uit. Verwys terug na jou werk oor die brief aan die redakteur oor VIGS. Maak seker dat elke paragraaf by die punt bly. Gebruik die volgende lys om jou storie/artikel/brief te assesseer: Ek het my breinkaart gebruik en al my beplande punte gebruik. Ek het gebruik gemaak van informasie uit twee bronne. Die inleiding oriënteer die leser ten opsigte van die onderwerp. Elke paragraaf het sy eie fokus. Die konklusie rond die teks af. Konsep (SU 1) Die doel van die geskrewe teks, die teiken gehoor en die konteks is duidelik t.o.v die leerder taak of aktiwiteit. Die tekstipe,styl en gekose register is toepaslik vir die gehoor, doel en konteks. Die gekose taal is toepaslik en sensitief vir die sosio-kulturele konteks sonder om die eiewaarde of argumente op te offer. Die geskrewe teks is goed gestruktureer en die boodskap is duidelik. Kritiese denke word as strategie in die beplanning gebruik. Argumente is deurdag en word ondersteun deur feite,die geskrewe kommunikasie reflekteer `n duidelike standpunt en reflekteer `n logiese ontwikkeling na `n duidelike veronderstelling. Navorsingsvaardigheid is duidelik in die manier waarop data en informasie as relevant vir die konteks ge-identifiseer, bepaal en geselekteer word om in die finale teks ingesluit te word. Ek verstaan die konsep Vrae wat ek nog wil vra

24 24 Sessie 2 Die gebruik van taalstrukture Na die voltooiing van hierdie sessie, behoort jy te kan: SU 2: Gebruik taalstrukture en kenmerke. In hierdie sessie sal ons die volgende konsepte ondersoek: 2.1 Inleiding Hierdie afdeling sal in die besonder kyk daarna hoe taalstruktuur en kenmerke gebruik kan word om samehangende tekste te skep. Dit sluit in: Samehangende skryfwerk. Sinne:- Lengte, Tipes en Kompleksiteite. Paragrawe. Langer tekste: Inleiding en Konklusie. In Afdeling 2 sal ons kyk hoe om taalstukture en kenmerke te gebruik om samehangende tekste te skryf. Ons sal na verskillende kontekste kyk. Daar sal ook gefokus word op sinlengtes, sintipes en kompleksiteite. Daarna sal ons kyk na die gebruik van paragrawe. Uiteindelik sal ons na die geheel kyk van die teks met spesifieke aandag aan die konklusie. In hierdie afdeling is daar min teorie, maar daar sal van jou verwag word om baie op jou eie te skryf. 2.2 Samehangende skryfwerk Ons weet dat tekste in `n verskeidenheid van style en genres geskryf word. Ons het ook al reeds aandag gegee aan hoe die gehoor en konteks die styl van die skryfwerk beïnvloed. Ons sal nou na die kenmerke en struktuur van taal van naderby kyk. Dit is egter belangrik om eers aandag daaraan te gee om tekste te skryf wat samehangend en logies is. Samehamgende teks `n Samehangende teks is `n teks wat logies en konsekwent aangebied word. Die afsonderlike dele moet saamgevoeg word sodat die geheel vloeiend en geloofbaar oorkom; bv. Al was haar argumente in die verslag baie gekompliseerd was daar `n onderlinge verband tussen die gegewens al die argumente het mekaar logies op gevolg.

25 25 Kohesie Daar moet ook `n kohesie wees in die geheelbeeld van die teks. Dit beteken daar moet `n hegteid wees in die teks as geheel. Die kompleksiteit van die data oor VIGS was op so `n manier aangebied dat die geheel `n hegte eenheid gevorm het. Hoe verseker `n mens dat jou teks altyd samehangend en logies is? Dit hang ten nouste saam met die manier waarop jy jou idees uitdruk en hoe die idees aanmekaar gebind word. Jy kan `n verskeiedenheid van sinne gebruik en tog `n verband tussen al die afsonderlike dele behou. Sinne is die basiese boublokke van `n geskrewe teks. Sinne, soos alle ander aspekte van taal, het `n bepaalde struktuur en bepaalde kenmerke. Kenmerke Wat bedoel ons as ons praat van die kenmerke en struktuur van `n taal? `n Kenmerk onderskei verskillende aspekte van mekaar. Dit kan ook verwys na die voorkoms van iets: Dit is kenmerkend van haar om lang sinne te gebruik in tekste. Struktuur Struktuur soos dit hier gebruik word verwys na die manier waarop die verskillende dele van iets aanmekaar gelas word. Bv. Hy gebruik gekompliseerde sinstrukture; haar sinne is lank maar goed gestruktureer. 2.3 Sinne Lengte, tipes & kompleksiteit As skrywers is daar `n verskeidenheid van maniere wat sinne gestruktureer kan word. Kom ons kyk na kort eenvoudige sinne. Eenvoudige sin Elke sin het `n werkwoord nodig... `n Eenvoudige sin het `n enkele werkwoord nodig. (woord wat aksie beteken). `n Eenvoudige sin is ook gewoonlik kort bv.: Nelson Mandela word wêreldwyd bewonder. Hy reis gereeld. Saamgestelde sin `n Saamgestelde sin is wanneer twee kort sinne saamgevoeg word deur `n voegwoord soos en of maar. Nelson Mandela word wêreldwyd bewonder en hy reis gereeld. Die woord kompleks verwys natuurlik na langer en meer gekompliseerde sinne: Nelson Mandela, wat wêreldwyd bewonder word, vind nog tyd in sy besige skedule om gereeld te reis.

26 26 Leer Taak Lees die aanhaling oor sekere aspekte van die genetiese modifikasie van voedsel. Daar is `n wydverspreide voedseltekorte in Suidelike Afrika. Dit het gelei tot die huidige dreigende hongersnood. Ten spyte hiervan het verskeie lande geweier om geneties gemanilupeerde mielies te aanvaar om die voedseltekorte aan te vul. Dit gaan in die eerste plek oor die vrese wat verband hou met die omgewingsimpak. Dit gaan ook oor die veiligheid van die verbruikers. Die meeste mense in hierdie lande eet groot hoeveelhede mielies. Hulle is dus groot verbruikers van mielies. Hulle is bereid om geneties gemanipuleerde mielies te aanvaar wat gemaal is, maar wil nie die onverwerkte produk hê nie. Het jy agtergekom dat die meeste van die sinne kort en bondig is? Verbeel jou jy moet `n artikel vir die plaaslike koerant skryf oor `n nuwe oesplan vir jou omgewing. Jou lesers is die algemene publiek en jy moet die ontwikkeling in eenvoudige terme beskryf. Skryf nou `n stuk tussen woorde vir die koerant. Hou jou sinne so kort en eenvoudig as moontlik. As jy seker is dat jy kort eenvoudige sinne kan skryf vir die algemene publiek het jy hierdie taak suksesvol afgehandel. Ons gaan nou kyk na meer komplekse sinne. As jy vir `n gehoor skryf wat taalkundig goed onderlê is, is dit toepaslik om meer komplekse sinne te gebruik. Die uitdaging hier is om meer komplekse en langer sinne te gebruik sonder om die samehang en verband van die onderlinge sinne in die geskrewe teks te verloor. Leer Taak Lees deur die volgende teks. Die teikengehoor is `n redelike geletterde leser met `n belangstelling in gesondheid en voedselnavorsing. Neem kennis van die lengte van die sinne soos jy deur die teks lees. Voedseletikette is `n metode om die verbruiker in te lig oor die aard van die inhoud van die voedsel wat te koop aangebied word, hoeveel die pakkie bevat, hoe dit voorberei en opgedien moet word en watter bestanddele en byvoegings in die voedsel is. Voedseletikette bied ook informasie aan oor die voedingswaarde van die voedsel wat die verbruiker die geleentheid bied om die toepaslike keuses uit te oefen vir `n gesonde gebalanseerde dieet. Bykomend moet ook die naam en adres van die vervaardiger op die etiket verskyn asook die winkelgroep waarvoor die voedsel vervaardig is. Groeiende kommer in die laat 1990`s rondom geneties gemanipuleerde produkte het die vrywillige aanbring van informasie t.o.v die mate van volledige of gedeeltelike geneties gemanipuleerde inhoud tot gevolg gehad. Daar is toenemend druk om hierdie soort van etiketering verpligtend te maak; `n sekere hoeveelheid vervaardigers is alreeds daarop ingestel om dit duidelik te maak dat die inhoud van hulle produkte geen geneties gemanipuleerde bestanddele bevat nie. Die beskrywing van die inhoud (en illustrasies) moet eerlik, akkuraat en nie misleidend wees nie dit is die basis vir goeie voedselbeherende wetgewing. Alle ander aansprake wat op die etikette gemaak word, word ook deur wetgewing beheer. Die gewig en volume moet korrek aangedui wees binne die parameters van bepaalde gekontroleerde afwykings; baie vervaardigers dui die gewig van die inhoud aan met en sonder die stroop. Binne die Europese Unie (EU) word gestandardiseerde verpakkings aan die

27 27 regulerende gesagstrukture verklaar en sodanige verpakkings het die letter E langs die gewig of volume. Alle bestanddele moet gelys word in die orde van die afnemende hoeveelheid van elke afsonderlike bestanddeel en sedert Februarie 2000 vereis EU wetgewing dat daar ook `n kwantitatiewe verklaring sal wees wat die persentasie van elke bestanddeel aan dui. Byvoegings moet ook op die etiket aangebring word. In die EU moet dit by name gelys word of numeries aangedui word volgens die lys van toegelate byvoegings (die E nommers). Jy sal oplet dat die sinne redelik lank is. Ten spyte daarvan het die skrywer tog die samehang en kohesie in die teks behou. Selfs al sou jy nie gewoond wees aan hierdie soort van teks nie, en al sou jy sommige woorde nie verstaan nie, het jy tog hopelike die meeste hiervan verstaan. Julle kan waarskynlik almal kort sinne skryf sonder veel moeite. Ons sal nou aanbeweeg na `n aktiwiteit waar ons die kort eenvoudige sinne kombineer in langer meer komplekse sinne. Dit is om jou voor te berei om `n teks te skryf wat lang komplekse sinne bevat sonder om die samehang en kohesie van die teks prys te gee. Voltooi asseblief aktiwiteit 6. Kombinering van Sinne Vir hierdie aktiwiteit het jy `n pen en papier nodig. Lees die volgende kort eenvoudige sinne en kombineer dit dan in langer komplekse sinne. Gebruik die woorde in hakies om die sinne te kombineer. Onthou as jy sinne saamvoeg kan jy woorde in die sinne weglaat. 1. Om duidelik te skryf is `n uitdaging. Jy kan altyd leer om te verbeter.(alhoewel) 2. Plant produksie is `n interessante veld. Daar is verskeie spesialiteite. (waarin) 3. Nelson Mandela is `n buitengewone man. Hy het in die afgelope tyd sy 86e verjaarsdag gevier. Hy het dit in Qunu gevier. Qunu is sy geboorteplek. (wat) 4. VIGS is a verskriklike pandemie. Miljoene is alreeds dood. Ons kan dit stop. (alhoewel; waaraan) 5. Rassistiese taalgebruik is beledigend. Rassistiese taalgebruik kom vanweë vrees. Dit kom ook as gevolg van stereotipering. (wat; en) 6. Daar is altyd teen vroue gediskrimineer. Vroue het nou gelyke regte geëis. Vroue is bereid om te veg vir hulle regte. (alhoewel; en) 7. Professionaliteit is belangrik. Professionaliteit waarborg respek in die werkplek. Almal behoort so op te tree. (omdat; en daarom) Op hierdie stadium in die Afdeling behoort jy te kan aflei hoe sinne kan verskil in kompleksiteit en lengte. Die doel, konteks en gehoor bepaal die lengte van jou sinne. As jy nie presies weet wie jou gehoor is nie, is korter sinne beter. As jy seker is jou gehoor is baie taalvaardig kan jou sinne langer wees. Die belangrike ding om altyd te onthou is dat jou teks samehangend bly en dat die sinne `n logiese verband met mekaar het (kohesie). Jy gaan nou `n aktiwiteit doen waar jy gaan eksperimenteer met `n verskeidenheid van sinlengtes.

28 28 Voltooi asseblief aktiwiteit 7. Skryf van Sinne Vir hierdie aktiwiteit benodig jy pen en papier. Hierdie Aktiwiteit vereis dat jy verskillende sinne met verskillende lengtes sal skryf. Ons het voorstelle vir jou in hakies geplaas. Jy moet `n objektiewe leser vra om jou teks deur te lees en seker te maak dit is samehangend en logies voordat jy dit inhandig. 1. Skryf `n e-pos aan `n mede student waarin jy vir hom/haar meer informasie vra oor `n projek wat jy moet inhandig. (Kort sinne) 2. Skryf `n gedeelte van `n teks (150 woorde) vir `n kort praatjie wat jy moet hou vir `n groep opkomende boere oor die onderwerp Hoe om die gesaaides effektief te roteer (Kort eenvoudige sinne) 3. Skryf `n kort verslag ( woorde) oor `n insident waarin jy voel daar is teen jou gediskrimineer. Die verslag is vir jou dosent wat beteken dat jy kan verwag dat die leser taalvaardig is. (Komplekse sinne) 4. Doen navorsing oor `n plek wat jy nog altyd wou besoek. Skryf `n kort opstel ( woorde) vir `n kompetisie waarin jy `n reis na jou droom bestemming kan wen. (Komplekse sinne, volledige beskrywings, aanvaar goeie taalvaardigheid van die leser) 2.4 Paragrawe Ons gaan nou kyk na die gebruik van paragrawe. Jy het alreeds in jou dinkskrum gebruik gemaak van paragrawe, maar ons gaan nou kyk na die konvensies van paragrawe. Die beginsel van samehang en kohesie geld ook vir die skryf van paragrawe. `n Paragraaf is `n afdeling van `n teks wat uit `n aantal sinne bestaan; dit begin op `n nuwe lyn en bevat `n duidelik onderskeibare gedagte of die woorde van `n spreker; bv. Die opstel oor dwelm misbruik bestaan uit agt paragrawe. Paragrawe word gebruik om logiese ontwikkeling in `n teks aan te dui. Dit kan ook gebruik word om oorsaak en gevolg aan te dui asook kontraste. Die vorige voorbeelde in die Afdeling oor sinne het duidelik aangetoon dat `n teks opgedeel word in paragrawe. Neem kennis daarvan voordat jy deur die volgende voorbeelde lees.

29 29 Lees deur die volgende teks en neem kennis van waar elke nuwe paragraaf begin. Waarnemingsteurnisse: Waarneming verwys na hoe ons situasies en mense sien as uitkoms van ons eie persoonlike waardes, behoeftes en standpunte. Waarnemingsteurnisse verwys na omstandighede waar mense nie goed kommunikeer nie op grond van hierdie verskille. Wanneer ons dus met mekaar kommunikeer moet ons in gedagte hou hoe belangrike rol verskillende persepsies speel in die manier waarop ons `n boodskap ontvang. Verskillende mense interpreteer dieselfde boodskap op verskillende maniere. In die werkplek deel almal nie dieselfde persepsies nie en sal dus verskil oor hoe `n taak gedoen moet word. Hierdie verskille kom vanuit `n wye verskeidenheid van faktore wat `n invloed het op hoe ons ons leefwêreld sien en interpreteer. Sommige van ons persepsies kan rassisties, seksisties of elitisties wees. Byvoorbeeld, `n junior assistent kan `n baie kreatiewe idee uitdink wat radikaal verskil van die manier van doen in die maatskappy. Die bestuurder wat vasgevang is in sy/haar manier van doen, mag die idee ignoreer omdat die assistent min ondervinding het, van `n ander geslag is of uit `n ander kulturele agtergrond kom. Indien hulle egter idees en gedagtes begin uitruil, mag hulle dalk by `n praktiese oplossing uitkom wat die nuwe idees kombineer met die ondervinding van die bestuurder en sodoende die effektiwiteit van die maatskappy verhoog. Verdraagsaamheid en sensitiwiteit is nodig wanneer mense van jou verskil. Jy moet tot die insig kom dat jou idees nie noodwendig die enigste of die beste idees is nie. Jy moet goeie luister- en onderhandelingsvaardighede aanleer sodat jy mense met verskillende persepsies kan akkomodeer. Kan jy sien dat elke paragraaf een enkele hoofidee bevat? Paragraaf 1 defineer wat bedoel word met waarneming; Paragraaf 2 verduidelik die verskille in waarnemings; Paragraaf 3 gee voorbeelde oor hoe steurnisse in waarneming mag ontstaan; Paragraaf 4 gee moontlike oplossings oor hoe die steurnisse verminder kan word; Paragraaf 5 gee `n kort algemene oorsig oor hoe die steurnisse vermy kan word. Hoe kan ons seker maak dat paragrawe logies ontwikkel en samehang en kohesie behou? In die volgende voorbeelde gaan ons kyk na maniere hoe om paragrawe logies te rangskik. Voorbeelde van logiese opeenvolging van paragrawe. Ons sal weer gebruikmaak van spinnekopdiagramme.

30 30 Leer Taak Stel jou voor jy het `n dinkskrum gehad oor die onderwerp kommunikasie. Jy het `n spinnekopdiagram gemaak waarvan die lyf kommunikasie genoem word. Jy het agt bene asvolg: Mondelinge kommunikasie; Wie is die kommunikeerder? Wie is die gehoor, die ontvanger van die kommunikasie? `n Definisie van kommunikasie; Die konklusie of afleiding ; Hoekom kommunikeer ons? Verskillende vorme van kommunikasie; Geskrewe kommunikasie; Mondelings Konklusie Hoekom kommunikeer Kommunika sie Kommunikeer der Gehoor Definisie Verskillende Vorme Jy moet elke punt gebruik om jou te lei met die skryf van jou paragrawe. Hoe sal jy die bene van jou diagram orden sodat daar `n logiese vordering in die paragrawe is? Die mees logiese orde van die paragrawe sal asvolg wees: `n Definisie van kommunikasie. Waarom kommunikeer ons? Wie is die kommunikeerder? Wie is die gehoor? Verskillende vorme van kommunikasie. Mondelinge kommunikasie. Geskrewe kommunikasie. Konklusie:- waarom is duidelike kommunikasie belangrik? Stem jy saam met die antwoord? Dink aan redes hoekom jou antwoord verskil. Ons kan ook paragrawe gebruik om kontrasterende idees te beklemtoon. Kyk na die volgende voorbeeld.

31 31 Leer Taak Jy moet `n kort artikel vir die kollege tydskrif skryf oor die kontraste in die natuur. Jy besluit om `n artikel te skryf oor die kleur van blare. Jy gebruik groen en herfsblare as voorbeelde. Jy skryf `n kort beskrywing daaroor. Jy kontrasteer dan al die tipes wat jy gebruik het. Jou volledige teks kan so lyk:- Kleur is `n belangrike deel van ons lewens. Dink daaraan hoe vervelig dit sou wees om in `n grys wêreld te leef met net `n verskil in skakerings. Verskillende kleure verteenwoordig verskillende gemoedstoestande. Kleure in die natuur is van die helderste blomkleure tot die subtiele skakerings van blare. Ons sal na twee voorbeelde van die blare kyk. Die eerste voorbeeld is die uiters algemene kleur groen van `n blaar. Natuurlik weet ons almal dat die groen in blare deur chlorofil veroorsaak word, wat verantwoordelik is vir die vervaardiging van glukose uit water en koolstofdioksied, deur die proses van fotosintese. Nie alle blare is groen nie, sommiges bevat bykomende pigmente wat ander kleure as groen produseer, ten spyte van die aanwesigheid van chlorofil, en sommiges het n tekort aan chlorofil in n gedeelte van of in die hele plant. Die helder herfskleure, tipies aan die blare van baie plante, kom voor as gevolg van bykomende pigmente wat die blaar ondersteun in die absorbering van stralingsenergie gedurende fotosintese. Hierdie pigmente word sigbaar wanneer die blare doodgaan in die herfs. Wat is jou gunsteling blaarkleur? Is dit die helder groen wat ons met somer assosieer of die sagter kleure van die lente of selfs die verskillende skakerings van kleur wat ons in die herfs kry? Of hang dit af van jou gemoedstoestand? Het jy sommige dae wanneer alles doodgewoon grys vertoon? Hopelik nie. Gaan uit en geniet jou reënboogwêreld! Kan jy sien dat elke paragraaf gebruik word om kontras aan te dui? Voltooi asseblief aktiwiteit 8. Paragrawe (Indiwidueel) Jy gaan nou `n teks skryf wat bewys dat jy logies en samehangend kan skryf en dat jou paragrawe onderling verbind is en `n eenheid vorm. Stel jou voor die kollege tydskrif het jou gevra om `n artikel te skryf oor die onderwerp: Leer mekaar ken. Jy gaan `n teks skryf waarin jy `n kort outobiografie gaan skryf (lewensverhaal). Begin met `n dinkskrum oor die onderwerp en gebruik die woorde My lewe as jou sentrale tema. Teken `n breinkaart of `n spinnekop diagram om jou hulp te verleen met die beplanning. Sommige van die bene van die diagram kan wees:- Waar ek groot geword het; My familie; My opleiding; My belangstellings; My drome vir die toekoms. Jou teks moet ten minste 5 paragrawe wees en woorde hê.

32 Langer tekste: Inleiding en konklusie Ons het daarna gekyk om paragrawe en sinne te skryf. Kom ons gaan `n stap verder en kyk na `n hele teks. Die teks moet uit `n aantal paragrawe bestaan en die stuk in sy geheel moet samehangend wees en `n boodskap aan die leser oordra. Leer Taak Lees die volgende teks: As ek my lewe kan oorhê sal ek meer foute maak. Ek sal probeer om minder perfek te wees. Ek sal meer ontspan en meer oefen, ek sal meer laf wees. Ek sal meer gek dinge doen en minder konsentreer op higiëne. Ek sal meer reis en meer kanse vat. Ek sal meer berge klim en deur meer riviere swem, meer na die sonsondergang kyk,meer roomys eet en minder boontjies. Ek sal meer werklike probleme hê en minder verbeelde probleme. Jy sien ek was een van daardie verantwoordelike mense wat verstandig geleef het, uur na uur, dag na dag. Dit beteken nie ek het nie goeie momente gehad nie ek sal net meer goeie momente wil hê en minder verstandiges. Ek was een van daardie mense wat nêrens gegaan het sonder `n tandeborsel, `n reënjas of `n valskerm nie. As ek alles moet oordoen sal ek heelwat ligter reis. As ek weer oor moet lewe, Geskryf deur `n 88jarige man wat gehoor het hy gaan binnekort sterf. Wat is die boodskap wat die skrywer wil oordra? Hoe het hy sy teks gestruktureer om sy boodskap duideliker oor te dra? Die skrywer het `n terugblik op sy lewe en hy reflekteer op sy lewenshouding en hoe hy dinge anders kon gedoen het. Kom ons kyk hoe hy sy idees orden paragraaf vir paragraaf. Hy begin met As ek my lewe kon oor hê en daarmee skep hy die konteks: iemand wat alreeds sy lewe agter die rug het en tog spyt is oor sekere dinge. In die tweede helfte van die sin gee hy die sleutelgedagte vir die paragraaf: ek sal meer foute maak. Dit is `n buitengewone ding om te berou, die meeste mense wens hulle het minder foute gemaak. Daarna volg hy om te verduidelik hoekom hy so sê. Sy versigtige houding het hom waarskynlik van heelwat vreugde ontneem. Die tweede paragraaf verduidelik hoe sy sin vir verantwoordelikheid hom eintlik geïnhibeer het en verhoed het dat hy `n vol lewe kan lei. Die derde paragraaf is `n kort paragraaf om eintlik sy hoofgedagte te beklemtoon. Dit som sy kerngedagte op. Hy begin in die derde paragraaf met dieselfde woorde as die eerste paragraaf. Die herhaling rond die teks af, dit begin en eindig met dieselfde gedagte. Hy gebruik `n metafoor ( ligter reis ) om sy lewenshouding te beskryf en in die konteks verstaan ons waarna hy verwys.

33 33 Laat ons na nog `n voorbeeld kyk voordat jy jou eie konklusie in inleiding skryf. Leer Taak Kyk na die volgende artikel in `n gemeenskapskoerant: TRACKWAY "Passasiers wat per trein reis kla dikwels dat die treine gekanselleer word. Volgens die bestuur van Trackway word baie van hierdie vertragings veroorsaak deur diefstal van koperdrade langs spoorlyne en hulle doen glo alles in hulle vermoë om die diefstal te voorkom. Reis op die Trackway lyne kan ernstige risiko`s inhou vir passasiers;gereelde diefstalle,aanvalle en selfs verkragtings en messteke is al aangemeld op treine. In een geval het die die passasiers gedreig om die maatskappy te vervolg waarna Trackway die hoeveelheid wagte op die ergste geteisterde spoorlyne vermeerder het. Baie treintrokke is in `n baie slegte toestand, die bekleedsel is geskeur, die vensters is stukkend en die trokke is baie vuil. Trackway het aangekondig dat 200 splinternuwe trokke bestel is en dat die trokke binnekort in gebruik geneem sal word. Wat is verkeerd met hierdie verslag? Elke paragraaf maak sin op sy eie maar die geheel sê niks en getuig van `n gebrek aan samehang. `n Mens wil jouself amper afvra; wat is die doel van die artikel? Lees die paragrawe weer en kyk of jy `n patroon in die paragrawe kan raaksien. Tel die sinne in elke paragraaf en kyk of jy `n patroon kan sien. Wat dink jy is die bedoeling van die artikel? om die gewoontes van pendelaars te beskryf? om die probleme van pendelaars op treine te beskryf? om Trackway aan die publiek bekend te stel? om die vooruitgang van Trackway te beskryf? Elke paragraaf het `n sin wat die probleme van die maatskappy beskryf en elke paragraaf lewer kommentaar oor hoe om die probleem op te los. Die artikel verbind nie die paragrawe met mekaar nie. Daar is geen samehang nie. Dit benodig die volgende: `n eksplisiete hoofopskrif om die leser te oriënteer t.o.v die onderwerp. `n inleiding - om die res wat volg aan te dui. `n konklusie wat die artikel opsom. TRACKWAY ANTWOORD SY KRITICI "Onlangse opnames het `n ongelooflike negatiwiteit van die publiek teenoor Trackway, die maatskappy wat die voorstedelike treine in stede bestuur, openbaar. Die maatskappy het vervolgens `n verklaring uitgereik om sy pogings tot beter dienslewering te verdedig. Passasiers wat van treine gebruik maak om te reis kla dat die treine gereeld gekanselleer word. Volgens die bestuur van Trackway word baie van hierdie vertragings veroorsaak deur die diefstal van koperdraad langs die spoorlyne en hulle doen wat hulle kan om die soort diefstal te bekamp.

34 34 Deur gebruik te maak van Trackway spoorlyne plaas pendelaars hulleself in omstandighede wat ernstige risiko`s kan inhou. Gereelde diefstalle, aanvalle en selfs verkragtings en messteke is al aangemeld op die treine. In een geval het Trackway hulle sekuriteitswagte op bepaalde ernstig geteisterde lyne verhoog nadat `n pendelaar gedreig het om die maatskappy te vervolg. Baie van die treintrokke is in `n uiterse slegte toestand; die bekleedsel is gehawend, die vensters is stukkend en die trokke is vuil. Trackway het aangekondig dat hulle binnekort 200 nuwe luukse treintrokke in gebruik gaan neem. Trackway erken dat die maatskappy met ernstige probleme te kampe het, maar het bygevoeg dat hulle alles in hulle vermoë doen om hierdie probleme aan te spreek. Is hierdie voorbeeld meer logies en samehanged? Die volgende aktiwiteit spruit voort uit bg. voorbeelde. Voltooi asseblief aktiwiteit 9. Inleiding en konklusie (pare) Die volgende brief is aan `n redakteur geskryf. Lees die artikel deur en verander dit dan om dit meer duidelik vir die leser te maak: kies `n toepaslike opskrif; skryf `n inleidende paragraaf; skryf `n konklusie. Geagte Meneer Organiese boerdery, waaroor daar al baie besprekings was, verwys na produksiesisteme wat grootliks die gebruik van sintetiese kunsmis, gifstowwe, groeihormone en voedsel byvoegings uitsluit. Sover as moontlik word die rotasie van gesaaides, dieremis, peule en groen bemesting,organiese oorblyfsels en aspekte van biologiese plaagbeheer gebruik om die bewerking en grondproduksie te verbeter en om insekte, onkruid en ander peste te beheer. Dit is al in baie ontwikkelende lande suksesvol toegepas juis as gevog van ekonomiese oorwegings en tegnologiese beperkings. Dit word ook toenemend in die ontwikkelde lande gebruik waar dit onder `n verskeidenheid name bekendstaan, onder ander biodinamiese boerdery. Die uwe Kies `n toepaslike opskrif: Biodinamies die rigting vir die toekoms. Organiese boerdery in die ontwikkelende wêreld. Voordele van die rotasie van gesaaides. Ondersteun konvensionele boerdery. Organiese boerdery - `n perspektief. Skryf nou `n kort relevante inleiding en konklusie.

35 35 Konsep (SU 2) Betekenis word uitgedruk deur die lengte van sinne, tipe sinne en die kompleksiteit van sinne. Ek verstaan die konsep Vrae wat ek nog wil vra Die gebruik van paragrawe insluitend die verbintenis tussen paragrawe in tekste verbeter samehang. Daar moet `n logiese volgorde in paragrawe wees, oorsaak en gevolg, asook kontras. Die geheelstruktuur van `n geskrewe stuk is gekontroleerd en die konklusie is duidelik geformuleer.

36 36 Sessie 3 Skryf en redigering van `n konsep Na die voltooiing van hierdie sessie, behoort jy te kan: SU 3: Skryf en beplan `n konsep voorbeeld sodat die duidelikheid en korrektheid van die geskrewe stuk verbeter kan word. In hierdie sessie sal ons die volgende konsepte ondersoek: 3.1 Inleiding Hierdie afdeling sal spesifiek kyk na die skryf van `n konsep en die redigering vir groter duidelikheid en korrektheid. Dit sluit die volgende in: Skryfwerk:- Doel, konteks en gehoor Taalkenmerke Konsekwentheid Logiese eenheid Redigering van foute Verwydering van beledigende taal Uitleg en aanbieding In Afdeling 3 gaan ons in die besonder kyk na die opstel en redigering van `n konsep sodat jy jou skryfwerk kan verbeter. Jy moet te alle tye onthou dat die doel van jou skryfwerk en jou leser/gehoor van uiterste belang is. Wat bedoel ons by `n konsep? Jou konsep is jou aanvanklike beplanning van jou opstel,toespraak of verslag. Met ander woorde jy skryf die teks eers in rof voordat jy by die finale teks kom. Om die teks te redigeer beteken om al die foute in die teks reg te maak om te verseker dat die teks duidelik en akkuraat is. 3.2 Skryf: Doel, konteks en gehoor Voordat jy jou eie skryfwerk oefen kan ons eers na voorbeelde van tekste kyk en probeer oordeel of die tekste toepaslik is in terme van die doel van die teks en die gehoor waarvoor die teks geskryf is.

37 37 Leer Taak Die volgende tekste is benoem met `n letter en voor elke teks word die doel en die gehoor/leser aangedui. Lees elkeen sorgvuldig deur en besluit watter van die twee tekste is beter vir die doel en die gehoor waarvoor dit geskryf is. Verwys terug na Afdeling 1 as jy nie seker is nie. 1. `n E-pos aan `n vriend om hom/haar te vertel van `n partytjie waarby jy was. Jou doel is om te vertel van die partytjie en om te sê dat jy jammer is jou vriend het die partytjie gemis. A) Hoesit Buks! Jis, ek wens jy was by Brendan se plek gisteraand dit was ongelooflik. Almal wat iets is was daar. Die vibe was lekker cool en Brenden het `n goddelose DJ daar gehad, sy was fantasties! Natuurlik het ons jou almal gemis en het terstond op jou gedrink, op alle pêlle in hulle afwesigheid (as jy weet wat ek bedoel!) Nouja ou, dis al nuus wat ek vir jou het. Check jou, Abbie. B) Buks, ons almal het jou ten seerste gemis by Brendan se woning gisteraand, die 18e Junie Daar was baie mense en jou afwesigheid is opgemerk. Ons het `n heildronk gedrink op al die vriende wat nie daar was nie. `n Buitengewone talentvolle platejoggie het interessante musiek gespeel en die atmosfeer was aangenaam. Dit is die enigste nuus wat ek vir jou het my vriend. Die uwe, Abbie 2. Jy werk as `n deeltydse kelner terwyl jy studeer. Skryf nou `n verslag aan jou bestuurder by die werk. Die doel van die verslag is om aan hom/haar te verduidelik dat jy en `n kliënt in `n argument betrokke was die vorige dag. A) Ek moet vir jou sê die ou teef wat gister met my baklei het kan dankbaar wees ek het nie nog harder op haar geskree nie. Ek het absoluut niks gedoen nie. Ek het net vir die ouma gevra wat wil sy chow toe raak sy agressief en skree my kop af en vertel my ek is astrant en te jonk om te weet wat aangaan. Soos in ja ouma`tjie kry `n bietjie van `n houvas ek doen net my werk. En skielik word sy stiller en sê sy is jammer en so aan. Ek kan jou dit sê, sy het verseker aan die verkeerde kant van die bed uitgeklim. B) Verslag oor die insident op 31 Mei 2006 Ek wou gister `n ouer dame van hulp wees om haar middagete te bestel. Ek moes geregte aan haar verduidelik wat nie op die spyskaart was nie. Sy het kwaad geword daaroor en gesê ek was astrant en te jonk om my werk na behore te doen. Ongelukkig het ek ongeduldig geraak en effens harder gepraat. Gelukkig het sy haar gesindheid verander, verskoning gevra en die insident was verby. Antwoorde In vraag 1 is A) die mees toepaslike teks in terme van die doel en gehoor. Dit is `n gemaklike teks met bewoording wat toepaslik is vir `n gesprek tussen jong vriende wat mekaar goed ken. 2) is te formeel vir `n vriendskaplike e-pos dit klink meer na `n verslag as na `n vriendskaplike kommunikasie tussen vriende. In vraag 2, is B) die korrekte teks in terme van die doel (om die insident te beskryf) en gehoor (`n bestuurder). Dit is `n formele toon en onemosioneel. Dit konstateer die feite en die skrywer neem verantwoordelikheid vir sy/haar aandeel aan die insident. A) is heeltemal te gemaklik. Dit gebruik ontoepaslike beledigende groepstaal en onsensitiewe beskrywings en is dus glad nie geskik vir die aanbieding van `n formele verslag nie. Uit die voorbeelde kan daar afgelei word dat dit baie belangrik is om die konteks, gehoor/leser en doel in gedagte te hou by die skryf van `n teks.

38 38 In die volgende Aktiwiteit gaan ons die geskrewe teks redigeer sodat die finale teks `n verbetering is op die oorspronklike teks. Voltooi asseblief aktiwiteit 10: Redigering van `n brief (Indiwidueel) Lees die volgende brief wat aan `n dosent geskryf is deur Tania waar sy verduidelik hoekom sy vir twee dae nie by die klas was nie: Geagte Esmerelda Potgieter Ek is jammer ek het so verdwyn ek is ontvoer net `n grappie! Eintlik was ek by die koshuis want ek het so siek soos `n hond gevoel. Ek het die hele nag deur opgegooi en ek was net te moeg om myself uit die bed te sleep vir twee dae. So, jammer dat ek jou so rondgooi. Liefde Tania Skryf die brief oor sodat dit in meer toepaslike taal is vir die konteks, doel en gehoor. As jy klaar is lees weer deur die oorspronklike een en die een wat jy geredigeer het. Is jou weergawe meer toepaslik? Maak enige verbetering wat jy kan. As jou weergawe meer formeel is, geen grappies of groepstaal bevat nie en toepaslik eindig dan het jy hierdie aktiwiteit suksesvol afgehande 3.3 Grammatika Kom ons gaan nou verder en kyk of ons die teks kan skryf op so `n hoë standaard as moontlik. Daar is sekere sleutel begrippe waarvan ons moet kennis neem by die skryf van `n teks soos: taal, woordeskat, sintaks (sinstruktuur) en paragraafstruktuur. Kom ons kyk na elkeen van hierdie elemente. Grammatika verwys na `n sisteem van reëls waardeur woorde gevorm word en saamgevoeg word om sinne te maak. Dit is ontsaglik irriterend om dokumente te lees wat grammatikaal inkorrek is. Ons kan wegkom met die maak van taalfoute as ons praat maar dit is onaanvaarbaar om grammatikaal inkorrek te skryf. As jy onseker is of jou taal korrek is, druk jouself dan eerder meer eenvoudig uit as om taalfoute te begaan.

39 39 Kyk na die volgende memo en let op na die taalfoute. Julle mag telefone oormatig nie gebruik. Dit koste van die maatskappy kan verhoog en dan bonus aan die einde van die jaar nie uitbetaal. Dit behoort so te lees: "Julle mag nie die telefone oormatig gebruik nie. Dit kan die uitgawes van die maatskappy sodanig verhoog dat geen bonusse aan die einde van die jaar sal uitbetaal nie. Hoeveel foute het jy raakgesien? As jy nie die foute raakgesien het nie, lees die teks hardop. Kyk of jy dan die foute makliker kan hoor. Die tweede paragraaf behoort beter te klink. Die grammatika van taal kan baie moeilik wees. As jy nie seker is oor die korrekte gebruik van taal nie probeer die volgende:- Vra iemand wat goed in die taal is om die foute aan jou uit te wys. Probeer om self die foute reg te maak wat aan jou uitgewys is. Lees soveel as moontlik. Fokus daarop om kort artikels in koerante en tydskrifte te lees. Kies onderwerpe wat jou sal interesseer. As jy lees let op na die taalgebruik. Maak vir jouself `n nota in jou kop oor die manier waarop jy jouself uitdruk. As jou rekenaar `n spel- en taaltoetser het, gebruik dit. Probeer die redes verstaan hoekom die rekenaar die foute onderstreep. Gebruik die speltoetser, `n dokument vol spelfoute skep `n baie swak indruk. As jy nie `n rekenaar gebruik nie, belê in `n goeie woordeboek en gebruik dit as jy twyfel oor die spelling van `n bepaalde woord. Jy sal jou verbaas hoeveel hierdie eenvoudige voorstelle jou taalvaardigheid kan verbeter (en ook jou kommunikasie vaardighede!) 3.4 Konsekwentheid Kom ons kyk hoe sin- en paragraaf strukture konsekwent moet bly. Konsekwentheid beteken die vermoë om `n bepaalde standaard te behou of the herhaal. Hoe hou dit verband met sinne of paragrawe? Dink aan die lengte of toon van sinne. As die doel van `n teks is om `n storie te vertel (narratiewe teks) dan is dit waarskynlik toepaslik om lang sinne te gebruik. Dit sal ook geld vir beskrywende

40 40 tekste. Die oomblik as sinne inkonsekwent gebruik word in terme van lengte en toon, kan dit verwarrend raak. Kyk na die onderstaande voorbeeld. Leer Taak Kyk na die volgende voorbeeld van `n teks oor die verskeidenheid van flora in die Weskaap. Elke sin is genommer. Soos jy lees onthou om op te let of die sinne konsekwent is in terme van toon en lengte. 1. Die afwisselende landskap van die Weskaap is `n vreugde om te sien. 2. Dit is `n asemrowende omgewing met `n ongelooflike variasie van flora. 3. Daar is uitgebreide wingerde. 4. Die wingerde is bak. 5. Die flora van die Weskaap spog met die grootste verskeideheid van inheemse plante in Afrika. 6. Jy wil jouself bederf. 7. Gaan na die Weskaap. 8. Dit is die moeite werd. Identifiseer watter sinne is te kort vir die konteks. Identifiseer watter sinne is konsekwent met die beskrywende aard van die inhoud. Identifiseer twee sinne wat inkonsekwent is in terme van die toon van `n ernstige teks. Kombineer 6,7 & 8 om `n meer toepaslike sin te vorm. Kyk nou na die antwoorde: Sinne 3, 4, 6, 7 & 8 is te kort vir die konteks. Sinne 1, 2 & 5 is konsekwent vir `n beskrywende teks van hierdie aard. Die toon van sinne 4, 6 & 8 is te gemaklik. As jy jouself wil bederf is `n besoek aan die Weskaap die moeite werd. Stem jy saam met die antwoorde. Kan jy die logika van die antwoorde insien? As jy nie heeltemaal seker is nie, lees die voorbeeld weer totdat jy verstaan wat bedoel word met konsekwentheid. Hersien Afdeling 1 & 2. Maak seker dat jy verstaan wat bedoel word met die skryf van paragrawe en die gebruik van hoofgedagtes. As jy genoeg selfvertroue het dat jy die werk verstaan doen dan die volgende Aktiwiteit. My Notas

41 41 Voltooi asseblief aktiwiteit 11: Redigering van `n teks (pare) Vir hierdie aktiwiteit benodig jy pen en papier. Stel jou voor jy is die redakteur van `n nuuspamflet wat gaan oor genetiese modifikasie. Een van jou skrywers gee vir jou die teks vir publikasie. Jy dink die inhoud is goed en toepaslik maar jy is nie seker dat die struktuur samehangend genoeg is nie. Hoe gaan jy dit redigeer om die duidelikheid en die konsekwentheid van die teks te verseker. Deel die stuk in paragrawe en gee redes oor hoekom jy elke spesifieke stuk kies vir `n volgende paragraaf. Genetiese Modifikasie van voedsel verwys na die verandering van die genoom van plante om spesifieke gewasse te produseer met spesifieke voordele soos `n verbeterde opbreng of `n weerstandigheid teen insekte en onkruid. Genetiese Modifikasie van gewasse vind al plaas sedert die begin van die mens as verbouer van gewasse deur byvoorbeeld saadseleksie vir beter opbrengs en later kruisbestuiwing vir die uitkoms wat begeer word. Die verskil van die moderne genetiese modifikasie is dat daar nou `n spesifieke geen vir `n spesifieke doel geïdentifiseer kan word; nie alleenlik van `n ander variëteit van dieselfde plant nie maar ook van `n totaal ander plant spesie. Daar is potensiële voordele vir geneties gemodifiseerde voedsel vir drie groepe: (i)die verbouers wat voordeel sal trek uit die weerstandigheid teen insekte en onkruid; die bekendstelling van natuurlike plaagbeheer die vermindering van die gebruik van chemiese middels; die bespuiting van gesaaides met plaagbeheermiddels sonder om die gesaaides te benadeel wat minder werk en onkostes tot gevolg sal hê, beter weerstandigheid teen koue of droogte, beter opbrengste en die verbouing van gewasse in areas waar die natuurlike omstandighede nie noodwendig voordeling vir gesaaides was nie. (ii) Voedselvervaardigers sal voordeel trek uit voedselsoorte wat `n langer raklewe het en beter eienskappe vir prossesering en vervaardiging. (iii) Verbruikers sal goedkoper en meer beskikbare voedsel hê as gevolg van die voordeel vir die verbouer en vervaardiger. Voedsel sal beter geur en tekstuur hê, meer voedingswaarde en ander gesondheidsvoordele. GM variëteite van canola olie is so ontwikkel om die proporsies van die verskillende poli-onversadigde vette so te verander dat dit beter voedingswaarde het. Daar is besorgdheid oor die die besigheidsetiek wat die aanwending van die nuwe tegnologie mag dryf omdat dit meestal te doen het met stapelvoedsel en dus met `n produk wat baie valuta genereer. Mense is ook ongelukkig dat dieselfde maatskappy wat onkruiddoders vervaardig betrokke kan wees by die genetiese modifikasie wat plante meer onkruid bestand sal maak. Dit skep `n etiese vraagstuk oor waar die maatskappy se fokus sal lê:- by sy eie maatskappy of by die verbruiker? Op hierdie stadium moet jy al bewus wees van die feit dat `n teks die toepaslike gehoor, doel en konteks moet hê. Jy moet ook al genoeg maniere hê om te verseker dat daar toepaslike veranderinge en verbeteringe aan die teks aangebring kan word sodat die oorspronklike konsep duideliker en beter is na die redigering. Ons het ook gekyk na `n paar grammatikale strukture soos sinne en paragrawe en om seker te maak dat die inhoud van die teks konsekwent bly. Jy het die proses van redigering begin.

42 Logika en eenheid Kom ons kyk hoe die logiese opeenvolging en eenheid van `n teks verkry kan word deur die konsep oor te skryf. Wat bedoel ons met logiese opeenvolging? Dit verwys na hoe die idees mekaar logies opvolg en bymekaar aansluit sodat die teks sin maak vir die leser. Soms kan `n skrywer baie goeie idees hê maar as die idees mekaar nie logies en sinvol opvolg nie kan dit heeltemal verlore gaan. Dit is baie belangrik dat die hoofidees in `n sinvolle logiese manier gerangskik word. As jy byvoorbeeld vir iemand wil verduidelik hoe `n bedlampie werk is dit logies om te begin om te verduidelik dat die lamp by die elektriese punt ingeprop moet wees. Dieselfde beginsel geld as jy `n lang teks skryf die idees moet mekaar logies opvolg. Leer Taak Verbeel jou julle het `n dinkskrum gehad oor die onderwerp Seksuele teistering. Jy het jou idees neergeskryf net soos dit in jou kop opgekom het. Jy finale teks mag so lyk: Dit is ontwrigtend in die werk- en studieplek. Ons moet almal saamwerk om ontslae te raak van die probleem. Mans kan ook die slagoffers wees van seksuele teistering. Vrouens is die hoof slagoffers van seksuele teistering. Seksuele teistering kan gedefinieer word as `n opmerking of aksie van seksuele aard wat die ontvanger ongemaklik laat voel. Mense erken dat dit `n toenemende probleem in die werk en studie omgewing word. Dit is onwettig en die slagoffers moet aksie neem daarteen. Maak seker dat jy nie jouself skuldig maak aan seksuele teistering sonder dat jy dit bedoel nie. As jy klaar is met jou dinkskrum kyk na die punte wat jy neergeskryf het. Onthou bogenoemde is net `n voorbeeld. A) Plaas die sinne van die voorbeeld in logiese volgorde. B) Plaas nou jou eie idees in logiese volgorde. A) Seksuele teistering kan gedefinieer word as `n opmerking of aksie van seksuele aard wat die ontvanger ongemaklik laat voel. Mense erken dat dit toenemend `n probleem in die werk en studie omgewing word. Dit is omdat dit geweldig ontwrigtend is. Vrouens is die hoof slagoffers van seksuele teistering. Mans kan egter ook die slagoffers wees. Dit is vervolgbaar deur die wet en slagoffers word aangemoedig om aksie te neem teen die oortreders. Ons moet almal saamwerk om ontslae te raak van die probleem. Wees altyd daarop bedag dat jy jou nie onwetend skuldig maak aan seksuele teistering nie. B) Daar is nie `n antwoord vir vraag 2 nie. Jy moet net seker maak dat jou tweede poging meer logies neergeskryf word as jou eerste een.

43 Redigering van jou foute Dit raak tyd om aan te beweeg en jou eie werk oor te skryf. Voltooi asseblief aktiwiteit 12: Eerste konsep (Pare) Vir hierdie aktiwiteit benodig jy viltpenne en papier. 1) Kies een van die volgende onderwerpe: Moontlike oplossings vir die VIGS pandemie. Argumente vir of teen genetiese modifikasie van voedsel. Hoe ons alkohol misbruik onder plaaswerkers kan bekamp. Die redes vir swart bemagtiging en regstellende aksie. Grond hervorming. 2) Dinkskrum vir idees. 3) Skep `n breinkaart. 4) Groepeer en orden idees. 5) Skryf nou jou eerste konsep vir hierdie teks. 6) Lees wat jy geskryf het en herskryf jou teks om seker te maak dat jou idees logies op mekaar volg. 7) Kyk dat die geheel van die konsep `n vloeiende samehang vorm. 8) As jy seker is dat jy al die nodige veranderinge aangebring het vra dan vir jou mede leerders om die teks deur te lees en terugvoer te gee in terme van die logiese opeenvolging van die geheel. Ons gaan weer skryf en herskryf. Hierdie keer sal die fokus wees op die redigering van grammatika en taal foute. Ons gaan weereens `n voorbeeld gee om mee te oefen en dan gaan jy jou eie stuk skryf. Leer Taak Lees deur die voorbeeld en kyk hoeveel taal en spelfoute kan jy raaksien. Dit is `n aanhaling uit `n kort storie waarin die hoofkarakter bekryf word. Mister September word vroeg waker elke ogend. Hy moet aantrek vir werk al is hy nie lus. Sy klere is `n beperkte keuse hy moet kies tusen swart en blou broeke. Daarna moet hy die bus vang. Hy wonder of wat hy moet plant in die bokantste veld vandag. Hy hoop nie hy moet soontoe gaan nie, dis `n styl klim. Hy weet hy moet maar sy werk doen en geduldig wees. Want hy kan dinge vir hom interressant maak. Dis maar die lewe van `n plaas werker. Meneer September word elke oggend vroeg wakker. Hy moet aantrek vir werk al is hy nie lus nie. Hy het `n beperkte keuse van klere hy moet kies tussen `n swart of `n blou broek. Daarna moet hy die bus haal. Hy wonder of hy vandag in die bokantste veld moet plant. Hy hoop nie hy moet soontoe gaan nie want dit is `n steil klim. Hy weet hy moet sy werk doen en geduldig wees en dinge vir homself interessant maak. Dit is maar die lewe van `n plaaswerker.

44 44 Hopelik het jy al die foute raakgesien. Lees deur altwee die voorbeelde en maak seker dat jy saamstem met die redigering. Ons gaan nou daarop fokus om die ergste grammatika en taalfoute in `n konsep te redigeer. Voltooi asseblief Aktiwiteit 13: Redigering van `n teks (Indiwidueel) Vir hierdie aktiwiteit benodig jy `n pen, papier, `n teks en `n redakteur. Hierdie aktiwiteit sal `n formatiewe assessering en evaluasie verskaf vir die volgende assesseringkriteria: SU3 - AK 1, 2, 3, 4 Vir hierdie Aktiwiteit het jy `n vriend, `n mede student of `n familielid nodig om jou te assisteer. Kies iemand wat `n goeie taalvaardigheid het. Verbeel jou jy is deel van `n span wat gekies is om `n verslag saam te stel oor die huidige stand van plantproduksie in terme van die Suid Afrikaanse voedsel behoeftes. Jou deel van die taak is om te beskryf wat jy sien as jou rol in die toekoms. Dit moet `n uitgebreide verslag wees van tussen woorde. Doen eers navorsing oor die onderwerp. Hou `n dinkskrum oor die onderwerp. Skryf al die punte neer wat julle gedek het in die dinkskrum. Orden die punte in sinne. Skryf jou sinne neer in paragrawe maak seker dat jou sinne konsekwent bly. Kyk na jou konsep en maak seker dat jy dit redigeer en alle foute uithaal. Lees weer deur die konsep en kyk na die taalstruktuur. Kies `n redakteur en gee vir hom/haar die werk om deur te lees. Vra vir hom/haar om nog foute te identifiseer en uit te haal. Skryf die finale teks. Lees deur die finale teks is dit `n verbetering op die eerste konsep? Tot dusver het ons op die struktuur van wat jy skryf gelet. Ons het ook probeer om die grammatika waar nodig te redigeer. Die doel hiervan is dat jy gekontroleerd oor `n verskeidenheid van onderwerpe kan skryf. In alle gevalle moet jy die gehoor, doel en konteks in gedagte hou. 3.7 Verwyder beledigende taal Ons gaan nou daarna kyk dat jy nie beledigende of ontoepaslike taal gebruik wanneer jy skryf nie. Dit is belangrik om toepaslike taal te gebruik wat nie aanstoot sal gee nie. Dit is natuurlik veral balangrik wanneer jy skryf vir mense wat in `n gesagsposisie teenoor jou staan of by formele omstandighede. Vriende mag aanstootlike taal vergewe maar vreemdelinge of jou baas mag dalk nie dieselfde voel nie! Wat bedoel ons by beledigende of aanstootlike taal?

45 45 Beledigende taal Beledigende taal is taal wat aanstoot gee of irriterend is; dit is taal wat afkeur of woede teen `n bepaalde groep mense openbaar of wat moreel beledigend is bv. : My ouers vind kras taal op televisie aanstootlik ; Aneesa vind mense wat die draak steek met die Islam geloof as moreel beledigend. In een van die vorige Eenhede het ons gekyk na voorbeelde van rassisme, seksisme vooroordele teen ouderdom en ander stereotipes. Alle taal wat `n negatiewe vooroordeel teenoor `n bepaalde groep mense openbaar is beledigend en dus ontoepaslik. Jy moet sulke soort taal vermy wanneer jy `n teks skryf. Sulke taalgebruik kan neerkom op haatspraak en is vervolgbaar. Hoe kan ons verseker dat ons nie sulke soort taal gebruik nie? Een manier is om te dink hoe jy daaroor sou gevoel het as daar met jou op dieselfde manier gepraat sou word veral ten opsigte van jou kultuur, jou ekonomiese stand, kerkverband ens. Jy sou waarskynlik ook ontsteld en moontlik selfs kwaad gewees het daaroor. Kom ons kyk na beledigende manier van skryf. Leer Taak Kyk na die uittreksels uit verskeie tekste: "Hi ou pêl, hoesit vandag?" (`n werker teenoor sy besturende direkteur,) "Die man is onbeskaamd `n moffie." (aanhaling uit `n verslag van `n hulpbron bestuurder) "Me Garrett, verteenwoordiger van die swakker geslag, het aangemeld vir kraamverlof.." (aanhaling uit die notules van `n vergadering). "Mnr Monwabisi, wat stinkryk is, het vir hom nog `n plaas gekoop." (aanhaling van `n memo van een student aan `n ander.) 1. Kyk na die redes hoekom die woorde as beledigend beskou kan word. Plaas elkeen by die toepaslike rede. (Redes is aangetoon deur letters van die alfabet.) A) Beledigend t.o.v seksuele oriëntasie. B) Seksistiese taal. C) Beledigend t.o.v ekonomiese stand. D) Ontoepaslik t.o.v. die rang van die aangesprokene. 2. Plaas die beledigende taal teenoor die korrekte letters. Antwoorde: 1=D; 2=A; 3=B; 4=C Maak seker jy verstaan die redes waarom die taal beledigend is. Onthou te alle tye dat beledigende taal potensiëel destruktief is. Vermy in jou skryfwerk enige terminologie of stereotipering wat aanstootlik kan wees. (Rassistiese, seksistiese of enige kommentaar wat op `n negatiewe manier verwys na ouderdom, seksuele oriëntasie, etnisiteit ens. kan beskou word as aanstootlik.) Dit kan erstige steurnisse in die kommunikasieproses veroorsaak wat en alle koste vermy moet word.

46 46 Verduistering of die gebruik van wartaal is ontoepaslike taal om te gebruik in geskrewe tekste, dit kan ook onsensitief wees. Dit is Verduistering verwarrend Verduistering verwys daana as iets so moeilik en omslagtig geskryf is dat dit betekenis van die teks heeltemal verduister. Byvoorbeeld: Die aanwysings na die partytjie was so gekompliseerd dat ons heeltemal verdwaal het. Leer Taak Voorbeelde van verduistering. Skryf dit oor sodat dit meer verstaanbaar is. "Gaan langs die Grootpad wat gemerk is met `n groen bord as Voortrekkerweg. Moenie by die Caltex garage draai nie hou reguit aan na Durbanville. Gaan verby Loerie straat aan jou linkerkant maar moet nie daar afdraai nie. Ry verby `n klomp huise wat in verskillende kleure geverf is tot jy by `n T-aansluiting kom. Die T- aansluiting is by Bowa aan die linkerkant en Mesa straat aan die regterkant. Draai links, nie regs nie en gaan na nommer 56 wat `n groot huis is met `n beige kleur en `n groen dak en groen geute (aanhaling uit `n faks met die titel Aanwysings na konferensie.) "Wanneer jy jou CD speler by die huis het gaan jy dit waarskynlik aanmekaar wil sit. Maak eers die verpakking oop, jy kan beide hande gebruik of dalk `n mes as jy wil dit maak nie saak wat jy gebruik nie. Kyk nou na die wit polistireen verpakkingsmateriaal. Jy gaan dit glad nie gebruik nie so gooi dit maar weg. Haal dan al die dele uit die boks. Kyk nou of die elektriese prop in die muur naby genoeg is. As dit nie is nie het jy `n probleem. Soek dan die pamflet met die instruksies en sit die speler so aanmekaar dat dit kan speel. (aanhaling uit die instruksies van `n CD speler) As jy die stuk oorgeskryf het kan dit so iets lyk:- Ry in Voortrekkerweg, dit is duidelik gemerk. Ry verby die Caltex garage in die rigting van Durbanville. Gaan verby Loerie straat aan jou en linkerkant en ry deur die residensiële area. Hou aan tot by die T-aansluiting. Draai links in Bowa straat. Gaan na nommer 56 wat `n groot beige huis is. Om jou CD-speler aanmekaar te sit moet jy eers die boks oopmaak en die polistireen verpakking verwyder. Haal die afsonderlike dele van die speler uit die boks en toets die posisie van jou kragprop. Lees die instruksies in jou brosjure sorgvuldig en sit dan die speler aanmekaar. Jy sou nie noodwendig die stuk identies oorgeskryf het nie, maar jou aanwysings moet korter en duideliker wees. Kom ons kyk hoe die onnodige gebruik van vakterminologie ontoepaslike skryfwerk tot gevolg kan hê. Vakterminologie Vakterminologie verwys na die spesialistaal wat deur `n spesifieke groep, professie of kultuur gebruik word op so `n wyse dat niemand dit verstaan nie; bv. Die dokter het soveel vakterminologie gebruik dat niemand kon verstaan wat sy sê nie.

47 47 Die gebruik van vakterminologie word glad nie aanbeveel as daar met die breë publiek onderhandel word nie. Daar is `n groot verskil om `n artikel vol vakterminologie vir `n skaatsplank tydskrif te skryf en om `n artikel vir die kampus koerant te skryf oor skaatsplanke vir die algemene student wat niks van die sport af weet nie. Stel jou voor jy is `n towenaar in jou vrye tyd. Jy word gevra om vir `n tydskrif iets te skryf oor toorkunsies, jy word ook gevra om `n artikel te skryf oor jou stokperdjies vir die studente tydskrif. In die eerste voorbeeld is dit heeltemal toepalik om vir `n gespesialiseerde tydksrif in die vakterminologie van die bepaalde profesie te skryf. Jy sal vir mense skryf wat heeltemal vertroud is met die terminologie van die bepaalde spesialisveld. In die tweede voorbeeld sal jy skryf sodat die algemene publiek verstaan waaroor dit gaan. Jy moet hoofsaaklik hou by leketaal oor die onderwerp sodat die meeste mense kan verstaan waaroor jy skryf. Vir die kampustydskrif is jou leser die gemiddelde publiek wat nie die terminologie van die omgewing van die toorkunsies sal ken nie. Voltooi asseblief aktiwiteit 14: Beledigende taal (Indiwidueel) Vir hierdie aktiwiteit benodig jy `n bandspeler, pen en papier. Baie lirieke van moderne liedjies is potensiëel aanstootlik vir sekere luisteraars. 1. Vind een voorbeeld van so `n lied. 2. Neem dit op band op. 3. Skryf die lirieke neer. 4. Identifiseer die beledigende dele. 5. Dui aan watter groepe aanstoot sal neem en gee redes waarom. 6. Skryf die lirieke oor met minder beledigende woorde. 3.8 Uitleg en aanbiedingsmoontlikhede Kom ons eksperimenteer met verskillende maniere van uitleg en opsies vir aanbiedinge. Hierdie opsies moet toepaslik wees vir die doel en aard van die taak. Met woord proseseerders het ons `n wye verskeidenheid van formate beskikbaar as ons geskrewe tekste moet aanbied. Eksperimenteer met verskillende fonttipes, groottes, kursief gedrukte woorde ens. Onthou net om die doel en gehoor te alle tye in gedagte te hou.

48 48 Kyk na die uitleg van die voorbeelde. Elkeen het `n A en `n B afdeling. Besluit in elke geval watter aanbieding is die mees toepaslike. Kampus e-pos:- A) Haai almal, net `n vinnige e-pos om almal te laat weet dat ek terug is van `n fantastiese vankansie. Zanzibar is `n fassinerende plek met wonderlike eksotiese kos. Die see is amper turkoois blou. Dit was regtig wonderlik. Totsiens vir eers. Groete. Pieter. B) Haai alma! `n Vinnige e-pos om almal te laat weet dat ek terug is van `n fantastiese vakansie. Zanzibar is `n fassinerende plek met wonderlike kos (so eksoties) en die see is regtig `n diep turkoois blou regtig wonderlik!! Totsiens vir nou! Vriendelike groete Pieter `n Faks aan `n verskaffer van wie jy saailinge bestel het: A) Faks aan: Mr Abrahams Faks van: Zelda Dlamini Datum: 0 e Junie 2006 Onderwerpt: Detail Kan julle asseblief julle bank besonderhede aan my verskaf sodat ek `n deposito in julle rekening kan maak. Ek benodig die volgende:- Naam van die Bank:- Naam van Tak :- Takkode:- Rekeningnaam:- Rekeningnommer:- Rekeningtipe:- [Spaar/Lopend/Transmissie/Kredietkaart] Faks asseblief die besonderhede na my so gou as moontlik by (028) By voorbaat dank. Zelda Dlamini Boland Kollege Telefoon: (028) B) Faks aan:mnr Abrahams Faks van: Me Dlamini Datum: 20e Junie 2006 Onderwerp: Bankbesonderhede Kan u my asseblief voorsien van julle bankbesonderhede. Ek het dit nodig sodat ek `n deposito in julle rekening kan doen. Wat ek benodig is die volgende:- Naam van die Bank, Naam van die tak, Takkode, Rekeningnommer en Rekeningtipe, Spaar, Lopend,Transmissie, Kredietkaart. Faks dit asseblief so gou as moontlik na

49 49 By voorbaat dank. Zelda Dlamini Boland Kollege Telefoon: In die eerste voorbeeld is B waarskynlik die mees toepaslike. Die e-pos is beter uiteengesit en dra die entoesiasme oor deur die gebruik van leesstekens en kursief of vet gedrukte woorde. Stem jy saam? Gee redes vir jou antwoord. In die tweede voorbeeld is A die mees toepaslike in terme van aanbieding. Dit is duidelik uiteengesit; Die font is toepaslik vir formele geskrewe kommunikasie; Die vetgedrukte woorde beklemtoon die belangrike punte; Die gebruik van hakies by die faks en telefoonnommers gee groter duidelikheid; Die font grootte kan maklik via faks gestuur word. Voorbeeld B is nie ideaal vir die stuur van `n formele faks nie:_ Die font is moeilik om te lees en onduidelik en sal nie duidelik op `n faks deurkom nie. Die informasie wat aangevra word is nie duidelik uiteengesit nie. Die foon en faksnommers is nie duidelik om te lees nie. Eksperimenteer nog meer maar hou altyd die volgende ingedagte:- Wat is die konteks van die aanbieding? Wie is die gehoor? Wat is die doel van die kommunikasie? Moet die aanbieding duideliker wees? Skryf `n aanbiedingstyl vir elk van die volgende:- E-pos aan vriende; E-pos aan kollegas; E-pos of briewe aan dosente; Besigheidsbriewe; Fakse aan vriende; Fakse vir besigheidsdoeleindes; Verslae vir akademiese doeleindes; Enige ander vorm van aanbieding soos opstelle wat jy gereeld doen.

50 50 Voltooi asseblief aktiwiteit 15: Aanbiedingstyle (Indiwidueel) Vir hierdie aktiwiteit benodig jy `n rekenaar en `n drukker. Skryf `n memo aan `n persoon met wie jy `n besigheidsverhouding het en vra vir hulle persoonlike besonderhede soos byvoorbeeld geboortedatum, van;voornaam;profesie;adres;kontakbesonderhede ens. Doen die eerste konsep sonder om die font of formatering te verander. Lees dan weer deur die konsep en verander die volgende:- Kies verskillende font tipes; Kies verskillende font groottes; Gebruik vetgedrukte woorde of frases; Eksperimentering deur woorde te onderstreep; Druk sommige woorde in kursief; Gebruik spasies en kolomme. Vergelyk die twee tekste. Van watter teks hou jy die meeste en gee redes vir jou antwoorde. Wys van jou eksperimente vir jou medestudente en vra hulle opinie oor jou werk. Konsep (SU 3) Die geskrewe stuk is toepaslik vir die gehoor,doel en konteks. Korrigering i s `n verbetering op die oorspronklike. Die taalgebruik, sinne en paragraafstruktuur word nagesien en konsekwent toegepas. Logiese opeenvolging van idees en samehang van die geheel word deur herskryf en nasien van die konsep bewerkstellig. Daar is duidelike bewyse dat grammatikale en taalfoute gekorrigeer is in die hergeskrewe stuk. Ontoepaslike en potensieël beledigende taal word geidentifiseer, aangepas of verwyder. Eksperimentering met die uitleg en verskillende opsies vir die aanbieding is toepaslik vir die konteks en doel van die taak. Ek verstaan die konsep Vrae wat ek nog wil vra

51 51 Is ek gereed vir my toets? Beplan sodat jy betyds voorberei. Jy moet deur `n gekwalifiseerde assessor as bevoeg verklaar word. Lig jou assessor betyds in (voor die datum waarop daar ooreengekom is) as jy spesiale behoeftes of vereistes het. Jy mag byvoorbeeld `n tolk nodig hê om die vrae in jou moedertaal te interpreteer of jy mag verkies om die assessering mondelings i.p.v skriftelik te doen. Gebruik hierdie werkkaart om jou te help voorberei vir die toets. Hierdie is voorbeelde van moontlike vrae wat jy mag kry in die toets. Al die informasie wat jy nodig het is in die klaskamer en in die leerdergids vir jou gegee. 1. Ek is seker hiervan en ek verstaan dit goed 2. Ek is onseker hiervan en moet die fasiliteerder of assessor vra om te verduidelik wat dit beteken. Vrae 1. Wat bedoel ons met teikengehoor? 1. Ek is seker 2. Ek is onseker 2. Definieer konteks. 3. Gee `n voorbeeld van `n teks in die narratiewe genre. 4. Noem drie soorte genres. 5. Wat word die basiese beginpunt van `n argument genoem? 6. Wat word bedoel met sosio-kulturele sensitiwiteit? Gee twee voorbeelde. 7. As jy `n lys maak van basiese idees vir die beplanning, wat sal jy dit noem? 8. Wat is `n spinnekopdiagram? 9. Wat word bedoel met geldigheid? 10. Noem 3 bronne wat jy kan gebruik vir navorsing oor jou onderwerp. 11. Wat bedoel ons by die struktuur en kenmerke van taal?

52 Wat word bedoel met die samehang van `n teks? 13. Wat is die tegniese definisie van `n eenvoudige sin? 14. Wat is `n komplekse sin? 15. Definieer paragraaf? 16. Hoekom bevat elke paragraaf `n afsonderlike idee? 17. Hoe kan ons paragrawe gebruik vir kontrasterende idees? Jy mag `n voorbeeld gebruik om jou antwoord te illustreer. 18. Waarom is `n konklusie so belangrik? 19. Verduidelik wat word bedoel met `n konsep teks. 20. Verduidelik wat gebeur met die proses van redigering. 21. Wat bedoel ons as ons sê dat `n teks konsekwent moet wees? 22. Gee `n definisie vir grammatika. 23. Wat bedoel ons moet logiese opeenvolging? 24. Wat is `n ander term vir linguistiese foute? 25. Hoekom is oormatige gebruik van vakterminologie ontoepaslik? 26. Wat word bedoel met beledigende taal? 27. Wat bedoel ons met die woord register met verwysing na geskrewe tekste? 28. Noem drie funksies op die rekenaar wat die voorkoms van `n geskrewe dokument kan verander.

53 53 Kontrolelys vir praktiese assessering Gebruik die kontrolelys hieronder om jou te help voorberei vir die deel van die praktiese assessering waar jy waargeneem word op grond van jou eienskappe en houding wat jy nodig het om bevoeg te wees in hierdie module. Observasie Antwoord Ja of Nee Motiveer jou antwoord (Gee voorbeelde, redes ens.) Kan jy probleme en tekortkominge identifiseer? Kan jy in `n span werk? Werk jy ge-organiseerd en sistematies wanneer jy jou take en toetse doen? Is jy in staat om die korrekte en toepaslike informasie en/of voorbeelde te gebruik op grond van die onderrig en prosedures wat wat aan jou oorgedra is? Kan jy mondelings en skriftelik inligting so kommunikeer dat die kennis wat jy verwerf het duidelik sigbaar is? Kan jy jou take en antwoorde op die wetenskaplike kennis wat jy geleer het baseer? Is jy in staat om die vereiste take op die korrekte manier aan te bied en uit te voer? Kan jy die kennis, vaardighede en houdings wat jy geleer het in hierdie leermodule toepas in jou omgewing waar jy bly? Die assessor sal die kontrolelys voltooi en die detail gee van die spesifieke punte wat ge-assesseer is. Die assessor sal kommentaar skryf en terugvoer gee van die kontrolelys en dit met jou bespreek. Jy sal gevra word om jou eie terugvoer te gee en om die dokument te teken. Dit sal saam met hierdie voltooide gids in `n lêer geplaas word as deel van jou portefeulje. Die assessor sal jou terugvoer gee oor die toets en jou leiding gee in die areas waar jy nog moet ontwikkel.

54 54 Papierwerk wat gedoen moet word Help asseblief die assessor deur hierdie vorm in te vul en te teken. Eenheidstandaard 8970 Leerder Informasievorm Programdatum(s) Assesserinsdatum (s) Van Eerste Naam Leerder ID / SETA Registrasie Nommer Pos / Rol Titel Huistaal Geslag: Manlik: Vroulik: Ras: Swart: Kleurling: Swart: Kleurling: Betrekking: Permanent: Tydelik: Invalide Ja: Nee: Geboortedatum ID Nommer Kontak telefoonnommers E-pos adres Posadres Handtekening:

55 55 Bepalings en voorwaardes Erkenning Hierdie materiaal is ontwikkel met publieke befondsing en is daarom kosteloos beskikbaar van die AgriSETA webwerf ( Gebruikers is vry om hierdie materiaal te gebruik en aan te pas tot die optimale voordeel van die leerder. Geen gebruiker mag hierdie materiaal verkoop nie. Projekbestuur: M H Chalken Consulting IMPETUS Consulting and Skills Development Skenkers: Boland College Vertaling: Ms P Le Grange Akkreditering: Mr D N Cronje Tegniese redigering: Ms P Le Grange UGO formatering: Ms P Prinsloo Ontwerp: Didacsa Design SA (Pty) Ltd Uitleg: Ms A du Plessis

56 All qualifications and unit standards registered on the National Qualifications Framework are public property. Thus the only payment that can be made for them is for service and reproduction. It is illegal to sell this material for profit. If the material is reproduced or quoted, the South African Qualifications Authority (SAQA) should be acknowledged as the source. SOUTH AFRICAN QUALIFICATIONS AUTHORITY REGISTERED UNIT STANDARD: SAQA US ID Write texts for a range of communicative contexts UNIT STANDARD TITLE 8970 Write texts for a range of communicative contexts SGB NAME NSB PROVIDER NAME SGB GET/FET Language and Communication FIELD Communication Studies and Language NSB 04-Communication Studies and Language SUBFIELD Language ABET BAND UNIT STANDARD TYPE NQF LEVEL CREDITS Undefined Regular-Fundamental Level 3 5 REGISTRATION STATUS REGISTRATION START DATE REGISTRATION END DATE SAQA DECISION NUMBER Reregistered SAQA 0356/04 PURPOSE OF THE UNIT STANDARD Learners at this level write texts with complex subject matter and a need for various levels of formality in language and construction. They select text type, subject matter and language to suit specific audiences and purposes. Writers can use linguistic structures and features to influence readers. They edit own writing to meet the demands of a range of text-types. They use language appropriate to the socio-cultural, learning or workplace/technical environment as required. Learners credited with this unit standard are able to: write for a specified audience and purpose use language structures and features to produce coherent and cohesive texts for a wide range of contexts draft own writing and edit to improve clarity and correctness LEARNING ASSUMED TO BE IN PLACE AND RECOGNITION OF PRIOR LEARNING The credit calculation is based on the assumption that learners are already competent in terms of the following outcomes or areas of learning when starting to learn towards this unit standard: NQF Level 2 Unit Standard. US: FET-C/03 Write for a defined context UNIT STANDARD RANGE Controls language patterns and structures and engages with context, purpose and audience. Specific range statements are provided in the body of the unit standard where they apply to particular specific outcomes or assessment criteria. Specific Outcomes and Assessment Criteria: