Originalûs moksliniai darbai. Miego sutrikimai Parkinsono ligos metu. R. Kaladytë-Lokominienë* E. Audronytë** V. Budrys*

Transcription

1 Originalûs moksliniai darbai Miego sutrikimai Parkinsono ligos metu R. Kaladytë-Lokominienë* E. Audronytë** V. Budrys* *Vilniaus universiteto Medicinos fakulteto Neurologijos ir neurochirurgijos klinika; Vilniaus universiteto ligoninës Santariðkiø klinikø Neurologijos centras **Vilniaus universiteto Medicinos fakulteto Neurologijos ir neurochirurgijos klinika Santrauka. Ávadas. Miego sutrikimai yra vieni daþniausiø ir labiausiai gyvenimo kokybæ vei kian èiø ne motoriniø Parkinsono ligos (PL) simptomø, taèiau tikslûs jø iðsivystymo me - cha niz mai vis dar neþinomi. Daugelis faktoriø (motoriniø simptomø sunkumas, depresija, ne ri mas, ðla pi ni mo si su tri ki mai, skaus mai, do pa mi ner gi niø vais tø po vei kis) ga li mai blo gi na PL ser gan èiø mie go ko ky bæ, ta èiau në ra vi sið kai aið ku, ku rie ið jø yra svar biau si ir ko kià áta kà ðiø veiks niø ko rekcija galëtø turëti. Pa cien tai ir ty ri mo me to dai. Ty ri mas at lik tas Vil niaus uni ver si te to li go ni nës San ta rið kiø kli ni kø Neu ro logijos centro konsultacijø poliklinikoje ir Neurologijos skyriuje. Tyrime da - ly va vo 60 pa cientø, kuriems diagnozuota PL, taèiau nenustatyta kognityviniø sutrikimø, ki - tos CNS pa to lo gijos ir sunkiø gretutiniø ligø. Kontrolinæ grupæ sudarë 20 pagal amþiø ir lytá at rink tø as me nø, ne ser gan èiø PL. Vi siems ti ria mie siems áver tin ta mie go ko ky bë (PL mie go ska lë, Par kin son s disease sleep scale, PDSS), mie guis tu mas die nà (Ep wort h o mie guis tu - mo ska lë), dep re si ja ir ne ri mas (li go ni nës ne ri mo ir dep re si jos ska lë, Hos pi tal Anx i ety and de pres sion scale, HADS), kognityvinë bûklë (trumpas protinës bûklës tyrimas), gyvenimo ko ky bë (PL gy venimo kokybës klausimynas, Par kin son s dis ease qual ity of life ques tion - naire 39, PDQ-39), nuo var gis (PL nuo var gio ska lë, Parkinson s disease fatigue scale, PDFS). PL ser ganèiøjø simptomai ávertinti naudojant unifikuotà Parkinsono ligos vertinimo ska læ (UPLVS), nustatyta PL stadija pagal Hoehn-Yahr (HY) skalæ. Re zul ta tai. Pacientø miego kokybë buvo reikðmingai prastesnë nei kontrolinës grupës ti - ria mø jø (PDSS ba lai ati tin ka mai 104,32 ± 26,71 ir 124,8 ± 12,2; p < 0,001). Sa vo mie go ko - ky bæ pa ti ki mai blogiau nei kontrolinës grupës tiriamieji vertino jau lengva PL sergantieji (PDSS ba lai ati tin ka mai 124,8 ± 12,2 ir 110,77 ± 26,17; p = 0,013). Nu sta ty ta ko re lia ci ja tarp PDSS re zul ta tø ir PL sta di jos pa gal HY (R = -0,303; p = 0,019). Ri gi dið ku mas su mie go ko - ky be ko re lia vo sil pnai (R = -0,275; p = 0,03), o tre mo ras su mie go su tri ki mais pa ti ki mo ry ðio ne tu rë jo (R = -0,121; p = 0,36). Mie go su tri ki mai bu vo su si jæ su dep re si ja (HADS-D ba lais: R = -0,673; p < 0,001) ir ne ri mu (HADS-A ba lais: R = -0,722; p < 0,001). Var to jan èiø le vo - do pà mie go ko ky bë bu vo pra stes në nei ne var to jan èiø (PDSS re zul ta tai ati tin ka mai 98,4 ± 23,5 ir 112,6 ± 27,6; p = 0,036). PDSS ba lai ko re lia vo su ek vi va len ti niu le vo do pos do - zës in dek su (R = -0,338; p = 0,009). Ras tas mie go ko ky bës ry ðys su ben dru PDQ-39 re zul ta tu (R = -0,661; p < 0,001) ir kon kre èiø po ska liø re zul ta tais. Tik 8 pa cien tai (13,33 %) nu ro dë, kad var to ja vaistus miego sutrikimø korekcijai. Ið va dos. Serganèiøjø PL miego kokybë blogesnë nei PL neserganèiø, prastëja PL progre - suo jant, ta èiau su tri ki mai ryð kûs jau pir mo sio se li gos sta di jo se. Mie go su tri ki mai su mo to ri - niø simp to mø iðreikðtumu susijæ silpnai. Rigidiðkumas su blogesne miego kokybe susijæs stip riau nei tre moras. Miego kokybë susijusi su depresija ir nerimu, taèiau jie iki galo nepa - aið ki na mie go sutrikimø atsiradimo. Blogesnë miego kokybë, sergant PL, susijusi su bloges - ne gy ve ni mo kokybe. Miego sutrikimai PL metu nëra gerai gydomi. Rak ta þo dþiai: Par kin so no li ga, ne mo to ri niai simp to mai, mie go su tri ki mai. Neurologijos seminarai 2012; 16(54): ÁVADAS Adresas: Rûta Kaladytë-Lokominienë VUL Santariðkiø klinikø Neurologijos centras Santariðkiø g. 2, LT Vilnius Tel. (8 5) , el. paðtas rutakaladyte@ya hoo.co.uk Ne mo to ri niai Par kin so no li gos simp to mai Tra di cið kai dau giau sia dë me sio Par kin so no li gos (PL) at - ve ju ski ria ma mo to ri niams simp to mams bra di ki ne zi jai, ri gi dið ku mui, tre mo rui, po stu ra li niam ne sta bi lu mui. Bû - tent motoriniais simptomais grindþiama klinikinë PL diag- 311

2 R. Kaladytë-Lokominienë, E. Audronytë, V. Budrys no zë, jie bu vo anks èiau siai at pa þin ti, pla èiau siai nag ri në ti, jiems gy dy ti su kur ti ir var to ja mi pa þan gûs vais tai [1, 2]. Vis dël to pas ta ruo ju me tu pri pa þin ta, kad PL me tu pa - þeidþiama daugelis tiek centrinës, tiek ir periferinës nervø sistemos srièiø, stebimi ne tik motoriniai, bet ir platus spek tras ne mo to ri niø simp to mø [3]. Pas ta ruo ju me tu juos vis pla èiau ir ap ta ri në ja. To kio su si do më ji mo prie þas èiø yra keletas. Visø pirma, nemotoriniai simptomai PL metu la bai daþ ni: jie var gi na iki 98,4 99,6 % pa cien tø [4]. Be to, pa si reið kia daþ niau siai ne po vie nà. Ty ri mø me tu vie nam pa cien tui vi du ti nið kai nu sta to ma iki 9 12 ne mo to ri niø simp to mø [5 8]. Ki ta pa di dë ju sio dë me sio prie þas tis di - de lë ne mo to ri niø simp to mø áta ka pa cien tø gy ve ni mo ko - ky bei. Re mian tis kai ku riø au to riø duo me ni mis, ne mo to ri - niai simp to mai gy ve ni mo ko ky bæ le mia net la biau nei mo - to ri niai [9 14]. Ne gy do mi jie di di na hos pi ta li za ci jø daþ ná ir ti ki my bæ pa tek ti á slau gos na mus, taip dar la biau ap sun - kin da mi eko no mi næ PL nað tà (pa cien to svei ka tos prie þiû - rai skiriamos iðlaidos gali padidëti net iki 4 kartø). Nemotoriniai simptomai taip pat yra susijæ ir su mirtingumo rizi - kos pa di dë ji mu [2, 15, 16]. Ta èiau, ne pai sant sa vo svar bos ir vis di dë jan èio dë me - sio mokslinëje literatûroje, klinikinëje praktikoje nemotoriniai simptomai vis dar sunkiai atpaþástami ir daþnai nepa - kan ka mai gy do mi. Iki % ne mo to ri niø simp to mø, ypaè ðla pi ni mo si ar ly ti nës funk ci jos su tri ki mø, dël ávai riø prie þas èiø (pa cien tø ne þi no ji mo, kad simp to mas ga li bû ti su si jæs su PL, gë dos ir ne no ro kal bë ti apie tam tik rus simp - to mus ar tie siog lai ko sto kos kon sul ta ci jos me tu) lie ka net ne ið sa ky ti gy dy to jams [2, 6, 15, 17 19]. Tai gi ne mo to ri niai PL simp to mai daþ na ir ak tu a li pro ble ma, pel ny tai su lau kian ti vis dau giau, ta èiau, de ja, vis dar ne pa kan ka mai, dë me sio. Mie go su tri ki mø no zo lo gi ja Par kin so no li gos me tu 1817 m. J. Par kin son sa vo esë The Sha k ing Pal sy nu ro - dë, kad tre mo ras trik do mie gà, o vë ly vo se li gos sta di jo se ypaè daþ nas nuo la ti nis mie guis tu mas. Nuo to lai ko pra ëjo 195 m., ir ðian dien mie go su tri ki mai lai ko mi vie nais daþ - niau siø ne mo to ri niø PL simp to mø. Pa pras tai jie at si ran da jau pra di në se PL sta di jo se ir pro gre suo ja li gos ei go je, pa si - reikð da mi % pa cien tø. Apie 40 % ser gan èiø jø PL pri rei kia ir mie go su tri ki mø gy dy mo vais tais [9, 20 22]. Miego sutrikimai minimi tarp labiausiai varginanèiø PL simptomø. Jie gali lemti dëmesio ir atminties sutriki - mus, re ak ci jos lai ko pail gë ji mà, su ma þë ju sá dar bin gu mà ir yra su si jæ su gy ve ni mo ko ky bës pa blo gë ji mu [1, 23 27]. Tai ávai ria ly pë pro ble ma. Mie go su tri ki mø spek tras PL me tu la bai pla tus (1 len te lë), o jø prie þas tys iki ðiol në ra ga lu ti nai aið kios. Ma no ma, kad áta kos tu ri pa èios PL su kel - ti patologiniai procesai CNS, taip pat amþiaus pokyèiai. Ið - si aið kin ta, kad mie go ko ky bë ga lë tø bû ti su si ju si su mo to - ri niø simp to mø ið reikð tu mu: svar bûs nak ti niai mo to ri niai simptomai, tokie kaip naktinë akinezija, distonijos, taèiau ran da mos ko re lia ci jos ir su bra di ki ne zi ja bei ri gi dið ku mu apskritai. Miego sutrikimai susijæ ir su kitais nemotoriniais PL simptomais (depresija, nerimu, ðlapinimosi sutriki - mais, skaus mais). Ga li mas ir ne igia mas do pa mi ner gi niø vais tø po vei kis mie go ko ky bei [1, 3, 28 31]. Tai gi mie go su tri ki mai PL me tu su dë tin ga ir vis dar ne ma þai ne aið kiø as pek tø tu rin ti te ma. Eg zis tuo ja daug jø pa to ge ne zës te ori jø, ta èiau në ra vi sið kai aið ku, ku rie veiks - niai la biau siai su si jæ su blo gë jan èia mie go ko ky be, taip pat ko kià áta kà ðiø veiks niø ko rek ci ja ga lë tø tu rë ti. DARBO TIKSLAS Áver tin ti ser gan èiø jø PL mie go ko ky bæ: Pa ly gin ti PL ser gan èiø pa cien tø ir kon tro li niø ti ria - mø jø mie go ko ky bæ. Nu sta ty ti veiks nius, tu rin èius áta kos mie go ko ky bei PL me tu. TIRIAMIEJI IR TYRIMO METODAI Ty ri mas bu vo at lik tas Vil niaus uni ver si te to li go ni nës San - ta rið kiø kli ni kø kon sul ta ci jø po li kli ni ko je ir Neu ro lo gi jos sky riu je. Ty ri me da ly va vo 60 pa cien tø, ku riems diag no - zuo ta PL, ir 20 pa gal am þiø bei ly tá at rink tø kon tro li niø ti - ria mø jø (ti ria mo sios ir kon tro li nës gru piø de mo gra finës charakteristikos pateiktos 2 lentelëje). Atmetimo kriterijai: leng vas kog ni ty vi nis su tri ki mas ir de men ci ja (MMSE 27 b.); ki tos CNS li gos (ið sky rus Par kin so no li gà): na vi ki - niai procesai, kraujotakos sutrikimai anamnezëje, demielini zuo jan èios li gos, neu ro de ge ne ra ci nës li gos, trau mos; sun kios ki tø or ga niz mo sis te mø gre tu ti nës li gos, ga - lin èios su kel ti mie go su tri ki mus: vi du ti nis ir sun kus ðir - dies, inks tø, ke pe nø, kvë pa vi mo ne pa kan ka mu mas, psi - chozës. Ska lës Visiems tiriamiesiems ávertinta: mie go ko ky bë (PL mie go ska lë, Par kin son s dis ease sleep scale, PDSS), mie guis tu mas die nà (Ep wort h o mie guis tu mo ska lë, Epworth Sleep i ness Scale, ESS); dep re si ja ir ne ri mas (li go ni nës ne ri mo ir dep re si jos skalë, Hos pi tal Anx i ety and de pres sion scale, HADS); kog ni ty vi në bûk lë (pro ti nës bûk lës mi ni ty ri mas, Mini Mental State Examination, MMSE); gy ve ni mo ko ky bë (Par kin so no li gos gy ve ni mo ko - ky bës klau si my nas, Par kin son s Dis ease Qual ity of Life Ques tion naire 39, PQL-39); nuo var gis (Par kin so no li gos nuo var gio ska lë, Par - kin son s Dis ease Fa tigue Scale, PDFS). PL sergantiesiems ávertinti PL simptomai naudojant Unifikuotà PL vertinimo skalæ (UPLVS) ir PL stadija pa - gal Ho ehn-yahr ska læ, jie ap klaus ti dël var to ja mø vais tø Par kin so no li gai, mie go su tri ki mams ir gre tu ti nëms li goms gy dy ti. 312

3 Miego sutrikimai Parkinsono ligos metu 1 len te lë. Mie go su tri ki mai PL me tu Ne mi ga Daþnis: % pa cien tø. Kli ni ka: bû din gi ir mie go ini cia ci jos, ir mie go pa lai ky mo sutrikimai (daþnesni miego palaikymo) [15, 22, 23]. Pa to ge ne zë: CNS po ky èiai: cho li ner gi niø neu ro nø de ge ne ra ci ja pamato branduoliuose ir smegenø kamiene sutrikdo REM miegà, serotoniner - gi niø neu ro nø de ge ne ra ci ja siû lës bran duo liuo se su kelia lëtøjø bangø miego pakitimus [9, 15, 30]. Antrinës prieþastys: uþmigimà sutrikdyti gali nerimas, depresija. Daþnus atsibudimus kartais lemia naktinë akinezija, distonijos, nikturija, periodiniai galûniø judesiai, nenuspëjami motoriniai ir nemotoriniai OFF epizodai, panikos priepuoliai ir kt. [15, 22, 23, 32] Pa ra dok si nio mie go el ge sio su tri ki mas (REM behaviour disorder, RBD) Daþnis: % pa cien tø. Pa pras tai, ti riant klau si my nais, nustatomas maþesnis RBD paplitimas, nei polisomnografijà naudojan - èio se stu di jo se. Taip yra to dël, kad daþ nai pa cien tai sa vo sapnø neatsimena, o elgesys miego metu gali likti nepastebëtas dël ne visa - da stip raus ið reikð tu mo, taip pat ir dël to, kad ju de siai ga li bû ti su pai nio ti su pe ri odi niais ga lû niø ju de siais ar mo to ri niais PL simp to - mais [9, 33 36] % pa cien tø, ku riems nu sta to mas idiopatinis RBD, ilgainiui suserga alfa-sinukleinopatija (PL, Lewy kûneliø de men ci ja, mul ti sis te mi ne at ro fi ja). Nuo RBD pra dþios iki PL ar kitø parkinsonizmo sindromø pradþios gali praeiti m. Kli ni ka: el ge sio re ak ci ja á gy vy bin gus ir daþ niau siai gàs dinanèius sapnus, pasireiðkianti kalbëjimu, juoku, riksmais, gestais, spardy - mu si ir pa na ðiais veiks mais mie go me tu [3, 9]. Pa to ge ne zë: ato ni jos ne bu vi mas REM mie go fa zë je [3, 9]. Manoma, kad RBD patogenezë PL metu susijusi su ankstyvais paþeidi - mais pa ra dok si ná mie gà re gu liuo jan èio se apa ti nës smegenø kamieno dalies struktûrose, tokiose kaip nucleus reticularis nucleus gigan to cel lu la ris, lo cus ce ru leus [3, 15, 30] Padidëjæs mieguistumas dienà Daþnis: % pa cien tø [9, 30, 37]. Kli ni ka: kai ku riems pa cien tams pa si tai ko ne tik pa di dë jæs mieguistumas, bet ir staigaus uþmigimo priepuoliai (daþnis svyruoja nuo 3,8 iki 22,8 %), ku rie ypaè pa vo jin gi vai ruo jan tiems ar dirbantiems specializuotà darbà su besisukanèiais mechanizmais, ties atvira ug ni mi ar van dens tel ki niais, aukð ty je [3, 38, 39]. Pa to ge ne zë: CNS po ky èiai: ma no ma, kad PL me tu ið si vys to cen tri niai uþ miego-budrumo ciklà atsakingø srièiø paþeidimai, kuriø patofiziolo - gi ja ar ti ma nar ko lep si jai [3, 9, 30]. Ant ri nës prie þas tys: pa di dë ju sio mie guis tu mo die nà ri zi kos veiks niams pri ski ria ma dep re si ja, de men ci ja, or tos ta ti në hi po ten zi ja, vy res nis am þius, vy rið ka ly tis, do pa mi ner gi nis gy dy mas (ypaè dopamino agonistai) ir didelis komorbidiðkumas. Dauguma autoriø nu ro do, kad mie guis tu mas die nà në ra su si jæs su nak ties miego sutrikimais [38, 40 42] Neramiø kojø sindromas ir periodiniai galûniø judesiai Daþnis: duo me nys prieð ta rin gi. Nu ro do mas daþ nis va ri juo ja nuo 0 iki 49,9 % [22, 23, 30, 32, 43, 44]. Vis dël to svar bu at si min ti, kad PL pa cien tai ne ra miø ko jø sin dro mo simp to mais ga li ap skritai nesiskøsti, kadangi laiko juos natûralia PL dalimi, nebent bûtø uþduo - ti spe cia lûs klau si mai. Be to, PL me tu ne ra miø ko jø sindromà gali maskuoti dopaminerginis gydymas [30]. Kli ni ka: Pa pras tai ðie simp to mai pa si reið kia ban dant uþ mig ti ar mie go pra dþio je [42]. Ne ra miø ko jø sin dro mas tai su tri ki mas, ku riam bû dingi nemalonûs pojûèiai galûnëse (kojose ar (ir) rankose) ar (ir) liemens srity - je ir su jais su si jæs ne nu mal do mas no ras ju dë ti. Daþ niausiai pasireiðkia antroje dienos pusëje, vakare, pirmoje nakties pusëje. Simp to mai sun kë ja ra my bës me tu ir leng vë ja va lin gai judant, ypaè vaikðtant [23]. Pe ri odi niai ga lû niø ju de siai tai ne ma þiau nei 4 pa kartotiniai, ritmiðki kojø judesiai miego metu (dorsalinë pëdos ir kojos nykðèio flek si ja, kar tais ir ke lio bei klu bo flek si ja). Ju de siai ga li bû ti vien pu siai ar abi pu siai ir daþ nai pa þa di na pa cien tà. Jie ne vi sa da su si jæ su ne ra miø ko jø sin dro mu [45] Mie go ap në ja Daþnis: % pa cien tø. Knar ki mas iki 71,8 % pa cien tø [22, 23, 30, 32, 46]. Pa to ge ne zë: Ka dan gi PL pa cien tø kû no ma së ne si ski ria ar net yra maþesnë nei kontroliniø tiriamøjø, manoma, kad miego apnëjà PL me tu le mia vir ðu ti niø kvë pa vi mo ta kø rau me nø dis funk cija. Spirometriniø tyrimø duomenimis, virðutiniø kvëpavimo takø obstruk - ci ja nu sta to ma % PL pa cien tø ir ga li bû ti ap tin kama net ir nesant klinikiniø simptomø [47]. Sta tis ti nis duo me nø ap do ro ji mas Duo me nys ap do ro ti SPSS 17.0, STA TIS TI CA 8.0 ir Mic - ro soft Ex cel kom piu te rio pro gra mo mis. Skirtumø tarp grupiø statistinis patikimumas vertintas tai kant Stu den t o t, 2 ir Fisher io testus. Skirtumas tarp gru piø lai ky tas sta tis tið kai reikð min gu, kai p < 0,05. Duo - me nø tar pu sa vio ry ðiams ver tin ti nau do ti Pe ar so n o ir Spe - arman o koreliacijos koeficientai. 2 len te lë. De mo gra finës ti ria mø jø cha rak te ris ti kos Kon tro li në gr. Tiriamoji gr. p Skaièius (n) Vyrø/moterø (n) 6/14 22/38 0,4 Am þius (m.) 63,4 ± 12,47 67 ± 10,52 0,26 Ið si la vi ni mas (m.) 15,35 ± 2,85 14,65 ± 3,72 0,42 313

4 R. Kaladytë-Lokominienë, E. Audronytë, V. Budrys REZULTATAI PL pa cien tø mie go ko ky bë bu vo reikð min gai pra stes në nei kon tro li nës gru pës ti ria mø jø (PDSS ba lai ati tin ka mai 104,32 ± 26,71 ir 124,8 ± 12,2; p < 0,001). Pa ti ki mi skir tu - mai tarp ser gan èiø jø ir ne ser gan èiø jø PL ras ti vi suo se PDSS duo me nuo se, ið sky rus mie guis tu mà die nà (re zul ta - tai pateikiami 3 lentelëje). Sa vo mie go ko ky bæ pa ti ki mai blo giau, nei kon tro li nës gru pës ti ria mie ji, ver ti no jau leng va PL (1 2 sta di ja pa gal Ho ehn- Yahr) ser gan tys as me nys (PDSS ba lai ati tin ka mai 124,8 ± 12,2 ir 110,77 ± 26,17; p = 0,013). Pa þen gu sia PL ( 2,5 sta di ja pa gal Ho ehn-yahr) ser gan èiø jø PDSS vi dur - kis (97,41 ± 25,96) bu vo pa ti ki mai ma þes nis tiek uþ kon - tro li nës gru pës ti ria mø jø (p < 0,001), tiek uþ leng va PL ser - ganèiøjø (p = 0,05) rezultatus. Rasta koreliacija tarp PDSS re zul ta tø ir PL sta di jos pa gal Ho ehn-yahr (Spe ar ma n o R = -0,303; p = 0,019). PDSS re zul ta tø di na mi ka PL ei go je pa ro dy ta 1 pav. PDSS rezultatai su motoriniø simptomø iðreikðtumu (UPLVS III po ska lës ba lais) ko re lia vo la bai sil pnai (R = -0,281; p = 0,03). At ski rai áver ti nus ra my bës tre mo ro (UPLVS 20 kl.) ir ri gi dið ku mo (UPLVS 22 kl.) ry ðá su PDSS rezultatais, nustatyta, kad rigidiðkumas su miego kokybe kore liuo ja sil pnai (R = -0,275; p = 0,03), o tre mo ras su mie go sutrikimais patikimo ryðio neturi (R = -0,121; p = 0,36). Miego sutrikimai buvo susijæ su kitais nemotoriniais simp to mais: dep re si ja (HADS-D ba lais: R = -0,673; p < 0,001) ir ne ri mu (HADS-A ba lais: R = -0,722; p < 0,001). Miego kokybës ir depresijos ryðys pavaizduotas 2 pav., miego kokybës ir nerimo ryðys atitinkamai 3 paveikslëlyje. Depresijos ir nerimo iðreikðtumas ankstyvose PL stadijose nuo kontrolinës grupës tiriamøjø nesiskyrë. Pagal nerimo iðreikðtumà nuo kontrolinës grupës tiriamøjø patikimai nesiskyrë ir paþengusias PL stadijas turintys pacientai (nemotoriniø simptomø dinamika PL eigoje pateikta 4 lentelëje). PDSS ba lai ko re lia vo su PDQ-39 klau si my no re zul ta - tais. Bu vo ras tas mie go ko ky bës ry ðys su ben dru PDQ-39 re zul ta tu (R = -0,661; p < 0,001), taip pat su mo bi lu mo (R = -0,554; p < 0,001), kas die nës veik los (R = -0,471; p < 0,001), emo ci jø (R = -0,601; p < 0,001), kog ni ty vi nës bûk lës (R = -0,613; p < 0,001), ben dra vi mo (R = -0,451; p < 0,001) ir fi zi nio dis kom for to (R = -0,526; p < 0,001) 3 lentelë. PL serganèiøjø ir kontrolinës grupës tiriamøjø mie - go kokybë PDSS domenas Kontrolinë gr. PL pacientai p Bendra miego kokybë (1 kl.) 7,35 6,38 0,035* Nemiga (2 3 kl.) 15,65 13,38 0,011* Naktinis ne ra mu mas (4 5 kl.) Psichozës simp to - mai (6 7 kl.) 16,7 13,78 0,003* 17,25 15,03 0,015* Nikturija (8 9 kl.) 15,7 13,12 0,006* Naktiniai motoriniai simptomai (10 13 kl.) Miego suteikiama atgaiva (14 kl.) Mieguistumas dienà (15 kl.) * patikimi skirtumai (p = 0,05) 1 pav. Miego kokybë PL eigoje 35,15 28,65 < 0,001* 7,95 6,65 0,014* 8,55 7,35 0,062 po ska liø re zul ta tais. Mie go su tri ki mø ir gy ve ni mo ko ky - bës ry ðys pa vaiz duo tas 4 pav. Reikðmingas nuovargis (PDFS 3,3) patikimai daþniau nustatytas tarp serganèiøjø PL nei tarp kontroliniø tiria mø jø (ati tin ka mai 47,5 % ir 10 %; p = 0,01): PDFS vi dur - kis tiriamojoje grupëje buvo 3,2 ± 0,87, kontrolinëje grupë- 2 pav. Miego kokybës ir depresijos ryðys 3 pav. Miego kokybës ir nerimo ryðys 314

5 Miego sutrikimai Parkinsono ligos metu 4 lentelë. Kontrolinës grupës tiriamøjø, lengvos ir paþengusios PL nemotoriniø simptomø iðreikðtumas Kontrolinë gr. Lengva PL (1 2 st. pagal Hoehn-Yahr) Paþengusi PL ( 2 st. pagal Hoehn-Yahr) Miego kokybë (PDSS rezultatai) 124,8 ± 12,2 110,77 ± 26,17 97,41 ± 25,96, Depresija (HADS-D rezultatai) 4,05 ± 2,04 5,03 ± 3,23 6,45 ± 2,89 Nerimas (HADS-A rezultatai) 5,85 ± 3,2 6,65 ± 4,03 7,66 ± 3,91 patikimas skirtumas (p < 0,05), lyginant su kontroline grupe; patikimas skirtumas (p < 0,05), lyginant su lengvos PL grupe. REZULTATØ APTARIMAS 4 pav. Miego sutrikimø ir gyvenimo kokybës ryðys je 2,4 ± 0,72 (p = 0,001). Nuo var gis bu vo su si jæs su ki tais nemotoriniais simptomais. Nustatytos patikimos koreliaci - jos tarp PDFS ba lø ir mie guis tu mo die nà (ESS r = 0,357; p = 0,024), mie go ko ky bës (PDSS r = -0,517; p = 0,001), dep re si jos ir ne ri mo (HADS r = 0,58; p < 0,001). Nuo var gis buvo susijæs ir su motoriniais simptomais. PDFS balai pati - ki mai ko re lia vo su UPLVS II po ska lës re zul ta tais (r = 0,625; p < 0,001). Ta èiau ið PL pa cien tø, pa ti rian èiø reikðmingà nuovargá, 21,05 % turëjo geresnæ nei vidutinæ motorinæ bûklæ (UPLVS III > 29,21), geresnæ nei vidutinæ miego kokybæ (PDSS > 103,98) ir neturëjo depresijos (HADS-D < 8). Taigi vien antrinëmis prieþastimis nuovargio buvimo paaiðkinti negalima. Nuovargiui átakos neturëjo PL gydymui vartojami vaistai. PDFS rezultatai reikðmingai nesiskyrë tarp vartojanèiø ir nevartojanèiø levodopà, dopamino agonistus, amantadinà ir razagilinà (p > 0,05). Nuovargis taip pat nebuvo susijæs su vartojama vaistø doze (levodopos dozës ekvivalentu) (p > 0,05). Ne ra do me mie go ko ky bës skir tu mø tarp var to jan èiø ir ne var to jan èiø do pa mi no ag o nis tø, aman ta di no ir ra za gi li - no. Var to jan èiø le vo do pà mie go ko ky bë bu vo pra stes në nei ne var to jan èiø (PDSS re zul ta tai ati tin ka mai 98,4 ± 23,5 ir 112,6 ± 27,6; p = 0,036). PDSS ba lai ko re lia vo su ekviva len ti niu le vo do pos do zës in dek su (Pe ar so n o R = -0,338; p = 0,009). Var to jan tys ir ne var to jan tys le vo - do pos ne si sky rë pa gal dep re si jos (p = 0,45) ir ne ri mo (p = 0,62) ið reikð tu mà bei pa gal mo to ri niø simp to mø sunku mà (p = 0,32). Var to jan tie ji le vo do pà bu vo pa ti ki - mai vy res ni (am þius ati tin ka mai 70,91 ± 8,57 ir 61,52 ± 10,69 m.; p = 0,001) ir tu rë jo la biau pa þen gu sià PL (PL sta di ja pa gal Ho ehn-yahr ati tin ka mai 2,47 ± 0,66 ir 2 ± 0,78; p = 0,018). 8 pa cien tai (13,33 %) nu ro dë var to jan tys vais tus mie go su tri ki mø ko rek ci jai. Kaip ir buvo galima tikëtis, mûsø tyrimo rezultatai patvirti - no, kad, ser gant PL, mie go ko ky bë la bai su pras të ja. Mie go su tri ki mai bu vo ið reikð ti jau pra di në se PL sta di jo se ir pro - gre sa vo li gos ei go je. To kie re zul ta tai su tam pa su li te ra tû ro - je nu ro dy tais duo me ni mis [20, 21, 25, 27] ir pa tvir ti na prie - lai dà, kad mie go su tri ki mai yra anks ty vas PL simp to mas. Skir tin gai nuo ki tø au to riø, sa vo ty ri mo me tu stip res nio ry ðio tarp mo to ri niø simp to mø sun ku mo ir mie go su tri ki - mø ne ra do me. Le mia ma mo to ri niø simp to mø áta ka mie go ko ky bei ver èia abe jo ti ne tik tai, kad ap skai èiuo ta ko re lia - ci ja ne bu vo stip ri, bet ir mie go su tri ki mø ma ni fes ta vi mas anks ty vo se PL sta di jo se, kai mo to ri niai simp to mai dar në - ra itin ryð kûs. Ið mo to ri niø simp to mø su mie go ko ky be la - biau su si jæs bu vo ri gi dið ku mas nei tre mo ras. Tai su tam pa su ki tø ty rë jø duo me ni mis [1, 22, 23]. Ty ri mo me tu nu sta të me pa ti ki mà dep re si jos bei ne ri - mo ir mie go ko ky bës ry ðá. To kiø re zul ta tø ir bu vo ga li ma tikëtis atsiþvelgiant tiek á kitø studijø su PL serganèiaisiais re zul ta tus [22, 23, 32, 42, 44, 45], tiek ir á ben dro jo je po pu - liacijoje stebimas tendencijas. Vis dëlto svarbu atkreipti dë me sá, kad vien dep re si ja ir ne ri mu mie go su tri ki mø pa - aiðkinti greièiausiai taip pat negalima. Depresiðkumas ryð - kes nis tik vë les në se PL sta di jo se, o pa gal ne ri mo sun ku mà net ir pa þen gu sia PL ser gan tys pa cien tai nuo kon tro li nës gru pës ti ria mø jø ne si sky rë. Mie go su tri ki mai tuo tar pu at - si ra do jau li gos pra dþio je. Mûsø tyrimo rezultatai patvirtino miego sutrikimø ir gy ve ni mo ko ky bës ry ðá. Mie go ko ky bë ne bu vo su si ju si tik su PDQ-39 klau si my no gë dos ir so cia li nës pa ra mos do me - nais. Ið vais tø su mie go ko ky be ry ðá tu rë jo tik le vo do pos var - to ji mas. Ka dan gi le vo do pa gy do mi bu vo vë ly ves niø sta di - jø pa cien tai, ne aið ku, ar ðiuos skir tu mus lë më pa ties vais to po vei kis, ar tie siog li gos pro gre sa vi mas. Tik labai nedidelë iðtirtø pacientø dalis vartojo vaistus mie go su tri ki mui gy dy ti 13,33 % ly gi nant su li te ra tû ro je nu ro do mais 40 % [9, 42]. Tai ska tin tø at kreip ti dë me sá á ga - li mai ne pa kan ka mà mie go su tri ki mø diag nos ti kà ir gy dy - mà bei aktyviai aiðkintis galimus sutrikimus. Atliktas tyrimas nëra didelës apimties. Chaudhuri R. su ben dra au to riais 2002 m. [2] ir Mar ti nez-mar tin P. su ko le - go mis [4] at lik tuo se ty ri muo se da ly va vo dau giau pa cien tø (ati tin ka mai 143 ir 113). Vis dël to mû sø gau ti re zul ta tai su - ta po su li te ra tû ro je ap ra ðo mo mis ten den ci jo mis, su teik da - mi ir nau jø duo me nø apie kai ku riuos mie go su tri ki mø as - pek tus (5 7 pav.). 315

6 R. Kaladytë-Lokominienë, E. Audronytë, V. Budrys Lieka ir neatsakytø klausimø. Ateityje svarbu ne tik atlik - ti didesnio masto tyrimus, bet ir iðsiaiðkinti, kaip serganèiøjø PL miego kokybæ galima bûtø pagerinti. Lieka neaiðku, kokià átakà miego sutrikimams galëtø turëti depresijos ir nerimo korekcija. Taip pat svarbu iðsiaiðkinti, ar, pagerinus miego kokybæ, pagerëtø ir pacientø gyvenimo kokybë, t. y. santykinæ miego sutrikimø átakà gyvenimo kokybei. Labai svarbu, kad pacientus konsultuojantys specialistai vadovautøsi bendrais diagnostikos kriterijais, nes, kaip nurodo P. Nausieda (1993), beveik kiekvienà PL sergantá asmená iðtikusá miego sutrikimà galima paaiðkinti daugiau nei viena prieþastimi, taèiau ið esmës neámanoma nustatyti, kuri prielaida teisinga. PROGNOSTINË MIEGO SUTRIKIMØ REIKÐMË 5 pav. PDSS rezultatai pagal domenus 6 pav. Miego kokybës (PDSS) tyrimø rezultatai 7 pav. Miego kokybës tyrimø rezultatai pasaulyje Ávai riø au to riø duo me ni mis, mie go su tri ki mai yra blo ges - nës gy ve ni mo ko ky bës ir grei tes nio Par kin so no li gos pro - gre sa vi mo ri zi kos veiks nys, to dël bû ti na juos ak ty viai ið - aiðkinti ir specifiðkai gydyti. Taèiau ðiandien vienas ið svar biau siø PL ty ri mø ob jek tø anks ty viau sio ji li gos sta - di ja, o tiks las prog nos ti nio PL mo de lio su kû ri mas ir li gos ei gà mo di fi kuo jan èio gy dy mo pa ieð ka. Anks ty viau siø pa - to lo gi niø pa ki ti mø ar (ir) simp to mø kom plek sas, ku rá il - gainiui papildo áprasti motoriniai PL simptomai, vadina - mas pa di din tos Par kin so no li gos ið si vys ty mo ri zi kos sin - dro mu (Par kin son s dis ease at risk sindrome, PARS) [48]. Ið ski ria mos 4 ðio sin dro mo fa zës: 1) pre diag nos ti në, ku rios me tu li go nius var gi na kli ni ki niai PL bû din gi mo to ri niai ir nemotoriniai simptomai, nevisiðkai atitinkantys klinikinës PL diag no zës rei ka la vi mus pa gal JK Sme ge nø ban ko kri - terijus; tai minimaliø simptomø PL, kurià galima patvirtinti do pa mi ner gi nës dis funk ci jos vaiz di ni mo me to dais, t. y. gal vos sme ge nø ra dio nuk li di ne kom piu te ri ne to mog ra fi ja (RKT) su J-123 jof lu pa nu; 2) pre mo to ri në dar anks tes në fa zë, kai pa cien tus var gi na tik ne mo to ri niai simp to mai: daþ niau siai hi pos mi ja ar anos mi ja, obs ti pa ci jos, mie go su - trikimai (padidëjæs mieguistumas dienà, RBD), depresija, ne ri mas, kiek re èiau ki ti au to no mi nës ner vø sis te mos funkcijos sutrikimai (simpaterginë ðirdies denervacija, árodo ma ðir dies RKT su me to jo do ben zil gu a ni di nu I-123 MIBG), apa ti ja, nuo var gis, as me ny bës pa ki ti mai, ner vi nës regimosios orientacijos sutrikimai; 3) preklinikinë, kai pa - cien tas ne pa ti ria jo kiø simp to mø, o eks tra pi ra mi di nës NS pa þei di mà ga li ma áro dy ti tik nau do jant pre si nap ti nius ra - dio li gan dus at lie kant ra dio nuk li di næ KT ar ba po zit ro nø emi si jos to mog ra fi jà, pa pil do mai transk ra ni ji næ juo do - sios me dþia gos so nog ra fi jà, o anks ty và au to no mi ná pa þei - dimà patvirtinti virðkinimo trakto (nuo stemplës iki storþar nës) biop ta te nu sta èius Le wy kû ne lius po glei vi nio ir rau me ni nio dan ga lo rez gi nio po stan gli niuo se neu ro nuo se; 4) pre fi zio lo gi në, kai as muo ne pa ti ria jo kiø su PL su si ju siø simp to mø, në ra ra dio lo gi niø, fi zio lo gi niø ar pa to mor fo lo - gi niø pa ki ti mø, ta èiau nu sta to ma ge no mu ta ci ja, su si ju si su padidëjusia PL rizika ateityje. Kiekvieno tyrimo metodo (RKT, PET, uos lës, re gos ir au to no mi nës funk ci jos, neu - rop si cho lo gi niø tes tø) jaut ru mas, spe ci fið ku mas, prog nos - tinë reikðmë vis dar tiriama, taèiau visi autoriai sutaria: mie go su tri ki mai bû din gi jau pre mo to ri nei PARS fa zei, su si jæ su de ge ne ra ci niais pa ki ti mais gal vos sme ge nø ka - mieno srityje, todël bûtina atkreipti dëmesá á tokius miego sutrikimus, kaip padidëjæs mieguistumas dienà ir REM el - ge sio pa ra som ni jos, ir ðias pa cien tø gru pes tir ti bei ste bë ti dël galimos alfa-sinukleinopatijos (PL, multisisteminës at - ro fi jos, Le wy kû ne liø de men ci jos) ið si vys ty mo, ku ris vi - du ti nið kai vyks ta per 5,1 13,4 m. nuo mie go su tri ki mo simp to mø pra dþios [49, 50]. 316

7 Miego sutrikimai Parkinsono ligos metu IÐVADOS Mû sø ty ri mo duo me ni mis, ser gan èiø jø PL mie go ko ky bë blo ges në nei ne ser gan èiø jø PL ir pra stë ja li gai pro gre suo - jant, ta èiau su tri ki mai yra ryð kûs jau pir mo sio se li gos sta - dijose. Miego sutrikimai su motoriniø simptomø iðreikðtu - mu susijæ silpnai, rigidiðkumas susijæs stipriau nei tremoras. Mie go ko ky bë su si ju si su ki tais ne mo to ri niais simp to - mais (depresija ir nerimu), taèiau jie iki galo nepaaiðkina mie go su tri ki mø at si ra di mo. Blo ges në mie go ko ky bë, ser - gant PL, su si ju si su blo ges ne gy ve ni mo ko ky be. Mie go su - tri ki mai PL me tu në ra dar ge rai gy do mi. FINANSAVIMAS Tyrimas atliktas projekto KRANEPARK ( Klinikiniai, ra - dio lo gi niai ir neu ro fi zio lo gi niai anks ty vos Par kin so no li - gos diag nos ti kos kri te ri jai ), ku rá fi nan sa vo Lie tu vos moks lo ta ry ba pa gal su tar tá MIP077/2011, su dë ty je. Gauta: Priimta spaudai: Literatûra 1. Ziemssen T, Reichmann H. Non-mo tor dys func tion in Par - kin son s dis ease. Parkinsonism and Re lated Dis or ders 2007; 13: Chaudhuri KR, Healy DG, Schapira AHV. Non-mo tor symp - toms of Par kin son s dis ease: di ag no sis and man agement. Lan cet Neurol 2006; 5: Runkauskaitë I, Mataèiûnienë D, Kaubrys G, Masaitienë R. Ne mo to ri niai Parkinsono ligos simptomai. Neurologijos se - mi na rai 2007; 11(34): Mar ti nez-mar tin P. The im por tance of non-mo tor distur - bances to qual ity of life in Par kin son s dis ease. Jour nal of the Neu ro log i cal Sci ences 2011; 310: Chaudhuri KR, Naidu Y. Early Par kin son s dis ease and nonmo tor is sues. J Neurol 2008; 255(Suppl 5): Cheon SM, Ha MS, Park MJ, Kim JW. Nonmotor symp toms of Par kin son s dis ease: Prev a lence and aware ness of pa tients and fam i lies. Parkinsonism and Re lated Dis or ders 2008; 14: Chaudhuri KR, Prieto-Jurcynska C, Naidu Y, Mitra T, Frades- Payo B, Tluk S, et al. The nondeclaration of nonmotor symp toms of Par kin son s dis ease to health care pro fes sion - als: an in ter na tional study us ing the nonmotor symp toms ques tion naire. Move ment Dis or ders 2010; 25(6): Mar ti nez-mar tin P, Falup Pecurariu C, Odin P, J. Van Hilten J, Antonini A, M. Rojo-Abuin J, et al. Gen der-re lated dif fer ences in the bur den of non-mo tor symp toms in Par kin - son s dis ease. J Neurol; DOI /s Simuni T, Sethi K. Nonmotor man i fes ta tions of Par kin son s dis ease. Ann Neurol 2008; 64: S Mar ti nez-mar tin P, Visser M, Ro dri guez-blazquez C, Marinus J, Frades B, Ar royo-velasco S, Van Hilten JJ. Im - pact of sleep prob lems on health-re lated qual ity of life of Par - kin son s dis ease pa tients and their care givers. Parkinsonism Relat Disord 2007; 13: S Hinnell C, Hurt CS, Lan dau S, Brown RG, Sam uel M, on be - half of the PROMS-PD Study Group. Nonmotor ver sus mo tor symp toms: how much do they mat ter to health sta tus in Par - kin son s dis ease? Move ment Dis or ders 2012; 27(2): Raggia A, Leonardia M, Carellab F, Soliverib P, Albaneseb A, Romitob LM. Im pact of nonmotor symp toms on disability in patients with Parkinson s disease. Interna - tional Journal of Rehabilitation Research 2011; 34: Visser M, Van Rooden SM, Verbaan D, Marinus J, Stiggelbout AM, Van Hilten JJ. A com pre hen sive model of health- re lated qual ity of life in Par kin son s dis ease. J Neurol 2008; 255: Carter JH, Stew art BJ, Ly ons KS, Archbold PG. Do mo tor and nonmotor symp toms in PD pa tients pre dict care giver strain and de pres sion? Move ment Dis or ders 2008; 23(9): Chaudhuri KR, Schapira AHV. Non-mo tor symp toms of Par - kin son s dis ease: dopaminergic pathophysiology and treat - ment. Lan cet Neurol 2009; 8: Lo RY, Tan ner CM, Albers KB, Leimpeter AD, Fross RD, Bernstein AL, et al. Clin i cal fea tures in early Par kin son dis - ease and sur vival. Arch Neurol 2009; 66(11): Gallagher DA, Lees AJ, Anette Schrag A. What are the most im por tant nonmotor symp toms in pa tients with Par kin son s dis ease and are we miss ing them? Move ment Dis or ders 2010; 25(15): Zesiewicz TA, Sullivan KL, Arnulf I, Chaudhuri KR, Morgan JC, Gronseth GS, Miyasaki J, Iverson DJ, Weiner WJ. Prac tice Pa ram e ter: Treat ment of nonmotor symp toms of Par kin son dis ease: Re port of the Qual ity Stan dards Sub - committee of the American Academy of Neurology. Neurol - ogy 2010; 74(11): Hu M, Coo per J, Beamish R, Jones E, Butterworth R, Catterall L, Ben-Shlomo Y. How well do we re cog nise nonmotor symptoms in a British Parkinson s disease population? J Neurol 2011; 258: Wolters EC. Non-mo tor extranigral signs and symp toms in Parkinson s disease. Parkinsonism and Related Disorders 2009; 15(S3): S Tolosa E, Gaig C, Santamaría J, Compta Y. Di ag no sis and the premotor phase of Par kin son dis ease. Neu rol ogy 2009; 72(Suppl 2): S Monderer R, Thorpy M. Sleep dis or ders and day time sleep i - ness in Par kin son s dis ease. Cur rent Neu rol ogy and Neu ro - sci ence Re ports 2009; 9: Comella C. Sleep dis tur bances and ex ces sive day time sleep i - ness in Par kin son dis ease: an over view. J Neu ral Transm 2006; Suppl 70: Stavitsky K, Neargarder S, Bogdanova Y, McNamara P, Cronin-Golomb A. The im pact of sleep qual ity on cog ni tive functioning in Parkinson s disease. Journal of the Interna - tional Neuropsychological So ci ety 2012; 18: Naismith SL, Hickie IB, Lewis SJG. The role of mild de pres - sion in sleep dis tur bance and qual ity of life in Par kin son s dis - ease. J Neuropsychiatry Clin Neurosci 2010; 22(4): Havlikova E, van Dijk JP, Nagyova I, Rosenberger J, Middel B, et al. The im pact of sleep and mood dis or ders on qual ity of life in Par kin son s dis ease pa tients. J Neurol 2011; 258: Buskova J, Klempir J, Majerov V, Picmausova J, Sonka K, et al. Sleep dis tur bances in un treated Par kin son s dis ease. J Neurol 2011; 258: Lohle M, Storch A, Reichmann H. Be yond tremor and ri gid - ity: non-mo tor fea tures of Par kin son s dis ease. J Neu ral Transm 2009; 116: Muzerengia S, Contrafattoc D, Chaudhuri KR. Non-mo tor symptoms: Identification and management. Parkinsonism and Re lated Dis or ders 2007; 13: S

8 R. Kaladytë-Lokominienë, E. Audronytë, V. Budrys 30. Suzuku K, Miyamoto M, Miyamoto T, Iwanami M, Hirata K. Sleep dis tur bances as so ci ated with Par kin son s dis ease. SAGE-Hindawi Access to Research Parkinson s Disease 2011; ID , doi: /2011/ Zoccolella S, Savarese M, Lamberti P, Manni R, Pacchetti C, et al. Sleep dis or ders and the nat u ral his tory of Par kin son s dis ease: The con tri bu tion of ep i de mi o log i cal studines. Sleep Med i cine Re views 2011; 15: Schulte EC, Winkelmann J. When Par kin son s dis ease pa - tients go to sleep: spe cific sleep dis tur bances re lated to Par - kin son s dis ease. J Neurol 2011; 258(Suppl 2): S Sixel-Doring F, Trautmann E, Mollenhauer B, Trenkwalder C. As so ci ated fac tors for REM sleep be hav ior dis or der in Par kin son dis ease. Neu rol ogy 2011; 77: McCarter SJ, Louis EKS, Boeve BF. REM sleep be hav ior dis or der and REM sleep with out atonia as an early man i fes ta - tion of de gen er a tive neu ro log i cal dis ease. Curr Neurol Neurosci Rep 2012; 12: Adler CH, Hentz JG, Shill HA, Sabbagh MN, Driver- Dunckley E, Evidente VGH, et al. Prob a ble RBD is in creased in Par kin son s dis ease but not in es sen tial tremor or rest less legs sindrome. Parkinsonism and Re lated Dis or ders 2011; 17: Iranzo A, Santamaria J, Tolosa E. The clin i cal and patho - physio logical rel e vance of REM sleep be hav ior disorder in neurode generative dis eases. Sleep Med i cine Re views 2009; 13: Gao J, Huang X, Park Y, Hollenbeck A, Blair A, Schatzkin A, Chen H. Day time nap ping, night time sleep ing, and Par kin - son dis ease. Am J Epidemiol 2011; 173(9): Knie B, Mitra MT, Logishetty K, Chaudhuri KR. Ex ces sive day time sleep i ness in pa tients with Par kin son s dis ease. CNS Drugs 2011; 25(3): Diederich NJ, McIntyre DJ. Sleep dis or ders in Par kin son s dis ease: Many causes, few ther a peu tic op tions. Jour nal of the Neu ro log i cal Sci ences 2012; 314: Pal S, Bhattacharya KF, Agapito C, Chaudhuri KR. A study of ex ces sive day time sleep i ness and its clin i cal sig nif i cance in three groups of Par kin son s dis ease pa tients tak ing pramipexole, cabergoline and levodopa mono and com bi na - tion ther apy. J Neu ral Transm 2001; 108: Da vid BR. Ex ces sive day time sleep i ness and unintended sleep in Par kin son s dis ease. Cur rent Neu rol ogy and Neu ro - sci ence Re ports 2006; 6: Menza M, DeFronzo Dobkin R, Marin H, Bienfait K. Sleep dis tur bances in Par kin son s dis ease. Move ment Disorders 2010; 25(Suppl. 1): S Gjerstad MD, Tysnes OB, Larsen J. In creased risk of leg mo - tor rest less ness but not RLS in early Par kin son dis ease. Neu - rol ogy 2011; 77: Verbaan D, van Rooden SM, van Hilten JJ, Rijsman RM. Prev a - lence and clin i cal pro file of rest less legs syn drome in Par kin - son s dis ease. Move ment Dis or ders 2010; 25(13): Covassin N, Neikrug AB, Liu L, Corey-Bloom J, Loredo JS, Palmer BW, et al. Clin i cal cor re lates of pe ri odic limb move - ments in sleep in Par kin son s dis ease. Jour nal of the Neu ro - log i cal Sci ences 2012; 316: Chotinaiwattarakul W, Dayalu P, Chervin RD, Albin RL. Risk of sleep-dis or dered breath ing in Par kin son s dis ease. Sleep Breath 2011; 15: Trotti LM, Bliwise DL. No in creased risk of ob struc tive sleep apnea in Par kin son s dis ease. Move ment Dis orders 2010; 25(13): Siderowf A, Lang AE. Premotor Par kin son s dis ease: concepts and definitions. Movement Disorders 2012; 27(5): Postuma RB, Gagnon J-F, Montplaisir JY. REM sleep be hav - ior dis or der: From dreams to neurodegeneration. Neurobiology of Dis ease 2012; 46: Postuma RB, Gagnon J-F, Montplaisir JY. RBD as a biomarker for neurodegeneration: The past 10 years. Sleep Med 2012; R. Kaladytë-Lokominienë, E. Audronytë, V. Budrys SLEEP DISTURBANCES IN PARKINSON S DISEASE Summary Background. Sleep dis tur bances are among the most com mon non-motor symptoms of Parkinson s disease having significant im pact on the qual ity of life. There are many the o ries re gard ing pathogenesis of sleep dis tur bances in Par kin son s dis ease, how - ever, ex act mech a nisms are not yet known. Many fac tors such as severity of motor symptoms, depression, anxiety, urinary tract dys func tion, pain and dopaminergic med i ca tions are thought to be as so ci ated with sleep dis tur bances in Parkinson s dis ease. It is not yet known which of them are the most im por tant and whether their cor rec tion could have an im pact on the qual ity of sleep. Pa tients and meth ods. The study was con ducted in Vilnius Uni ver sity Hos pi tal Santariskiu klinikos. 60 pa tients with Par kin - son s dis ease and 20 con trol sub jects matched for age and sex were examined, excluding subjects with cognitive impairment, other dis or ders of CNS and se vere comorbidities. Qual ity of sleep (Par - kin son s dis ease sleep scale), day time sleep i ness (Epworth Sleep i - ness Scale), depression and anxiety (Hospital Anxiety and Depression scale), cognitive functions (mini-mental state examination) and qual ity of life (PDQ-39 ques tion naire) were ex am ined for ev - ery subject. Severity of symptoms (Unified Parkinson s Disease Rat ing Scale) and stage of dis ease (ac cord ing to Hoehn-Yahr) were eval u ated for pa tients with Par kin son s dis ease. Results. Patients with Parkinson s disease had significantly worse qual ity of sleep than con trols (PDSS score ±26.71 and 124.8±12.2 ac cord ingly; p<0.001). De crease in qual ity of sleep was pres ent in mild PD (Hoehn-Yahr stages 1 2) when com pared to con trol sub jects (PDSS scores 124.8±12.2 and ±26.17 ac - cord ingly; p=0.013). PDSS scores cor re lated with the Hoehn- Yahr stage of Par kin son s dis ease (R=-0.303; p=0.019). Ri gid ity had a weak cor re la tion with the qual ity of sleep (R=-0.275; p=0.03). Tremor was not as so ci ated with it at all (R=-0.121; p=0.36). Qual - ity of sleep was as so ci ated with de pres sion (HADS-D score: R=-0.673; p<0.001) and anx i ety (HADS-A score: R=-0.722; p<0.001). Pa tients on levodopa had a sig nif i cantly worse qual ity of sleep than oth ers (PDSS score 98.4±23.5 and 112.6±27.6 ac cord - ingly; p=0.036). PDSS score cor re lated with levodopa dose equiv - a lent (R=-0.338; p=0.009). PDQ-39 score cor re lated with the qual - ity of sleep (R=-0.661; p<0.001). Only 8 pa tients (13.33%) were taking medications for sleep disturbances. Conclusions. Pa tients with Parkinson s dis ease have sig nif i - cantly worse qual ity of sleep than con trol sub jects. Qual ity of sleep de creases as the dis ease pro gresses. How ever sleep dis tur - bances are pres ent in the very early stages of Parkinson s dis ease. The cor re la tion be tween qual ity of sleep and se ver ity of mo tor symp toms is weak. Ri gid ity has the stron gest con nec tion with sleep dis tur bances. Qual ity of sleep is as so ci ated with de pres sion and anxiety, however these associations alone cannot explain the pres ence of sleep dis tur bances. Qual ity of sleep shows pos i tive cor re la tion with qual ity of life. Sleep dis tur bances are not ad e - quately treated in Parkinson s dis ease pa tients. Keywords: Parkinson s disease, non-motor symptoms, sleep disturbances. 318